SİDE MÜZESİ’NDEN BİR GEÇ ANTİK ÇAĞ ÇEŞMESİ

Yıl 2015, Sayı: 23, 503 - 534, 01.05.2015

Şener Yıldırım

Öz

Antik Side kentinde 1947 yılında başlayan arkeolojik çalışmalar kesintilerle de
olsa bugün hala devam etmektedir. Bu çalışmalar sırasında bulunan kent çeşmelerine ek olarak Side Belediyesi’nin 1990’lı yılların başında yaptığı alt yapı çalışmaları
sırasında, bugün modern yerleşimin olduğu yarımadanın batı bölümünde bir kent
çeşmesi daha bulunmuş ve Side Müzesi’ne taşınmıştır. Bu çalışmada konu edilen
çeşmeye ait parçalar, toplam yedi bloktan oluşmaktadır. Kaliteli kireç taşından
yapılmış olan blokların ön yüzlerinde yer alan bezeme kompozisyonları yüksek
kabartma ve kısmen ajur tekniği ile yapılmıştır. Bloklardan üç tanesinin önlerinde
birer kurna bulunmaktadır. Diğer dört blok ise kurnasız olup, koç başlı girland ve
asma dalı+kantharos kompozisyonu barındırmaktadır.
Kantharostan çıkan asma dalı kompozisyonu Roma Döneminden beri bilinen
ve özellikle Hıristiyanlığın yayılımıyla birlikte Bizans Sanatı içinde oldukça çeşitli
malzeme üzerinde uygulanan yaygın bir kompozisyondur. Ancak, girland bezeme
Bizans Sanatı içinde uygulama alanı bulmuş bir kompozisyon değildir ve M.S.
3. yüzyılda yapımı son bulmuştur. Antik Döneme ait ve pagan bir bezeme unsuru
olarak kalan koç başlı girland bezemenin çeşme blokları üzerinde haç motifiyle
birlikte kullanılması ise ilgi çekici bir noktadır. Bu kompozisyonun Hıristiyanlığın
hızla yayılmakta olduğu Geç Antik Çağ içinde kendisine uygulama alanı bulmuş
olması, bir geleneğin devamı şeklinde mi algılanmalıdır ya da çeşmeyi yapan/
yaptıran kişilerin beğenileri ve tercihleri sonucunda mı gerçekleşmiştir? Çeşmenin
kurnalı diğer üç bloğunun, kentin girişindeki anıtsal nymphaiondan kopyalanmış
olduğuna bakılırsa, çeşmenin yapıldığı dönemde Side’deki Roma Dönemi yapı ve
bezemelerinin halen beğenildiği ve esin kaynağı oldukları düşünülebilir.
Kentteki diğer çeşmelerin ana arterlerde bulunmuş olması, bu çeşmenin de
buluntu yerinin bir başka ana artere işaret edebileceğini gösterir. Mansel döneminde hazırlanan ve kısmen restitüsyonu yapılan kent planında gösterilmemiş bir
yol olarak, bugün tiyatrodan limana inen ana cadde, Antik Dönemde de kentin ana
arterlerinden biri olmalıdır

Anahtar Kelimeler

Çeşme, Nymphaion, Bizans, Girland, Geç Antik Çağ.

A Late Antique Fountain from the Museum of Side

Öz

Archaeological excavations in the ancient city of Side which began in 1947 still
continue, though resumed off and on. In addition to the city fountains found during
these excavations, another fountain was detected in the west part of the peninsula,
where the current town is located, whilst the substructure works undertaken by the
Municipality of Side in the early 1990’s, and was carried to the Museum of Side.
The fragments of the fountain which are presented in this paper, consist of seven
blocks. They are manufactured of good quality of limestone; and the compositions
of adornments on their front faces are carved mostly in high relief and partly a-jour
technique implemented. There are three basins situated in the front of three of these
blocks. The other four appear without basins, containing a garland with a head of
ram and a composition of vine scroll+cantharos.
The vine scroll which comes out of a cantharos is a well-known composition
since the Roman Era, and it was applied widely on various materials particularly in
the Byzantine art with the spread of Christianity. However, the garland decoration
was not applied as much in the Byzantine art, and discontinued in the 3rd century
AD. The most interesting point on these fountain blocks is that the usage of a cross
motif together with a decoration of a garland with a head of ram, which belongs
to the Antiquity and solely survived as a paganish element. Must it be perceived
that this composition found area of application as a continuity of a tradition in the
Late Antique Period where Christianity was rapidly spreading, or was it materialized as a result of the persons’ admirations and choices who built this fountain or
have it built? When looking at the other three blocks with the basins which were
duplicated from the monumental nymphaeum, it can be conceived that the Roman
structures and ornaments in Side were still admired and they were a source of
inspiration in the dates when the fountain was manufactured.
The locations of the other fountains being in the city were on the main artery
indicate that this fountain was originally located on another artery. The main street
which goes from theatre to the port, that was not included in the restitutive city plan which was prepared during Mansel’s works in the area, might be one of the main
arteries of the city in the Antiquity.

Anahtar Kelimeler

Fountain, Nymphaeum, Byzantine, Garland, Late Antique Period.