Knidos ‘Liman Caddesi’ Geç Antik Dönem Atölye/Dükkan ve Buluntuları

Yıl 2020, Sayı: XXVIII, 377 - 420, 01.05.2020

Ertekin M. Doksanaltı

Öz

Anadolu’nun güneybatı uç noktasında yer alan Knidos karşılıklı iki yamaca yerleştirilmiş, iki limanı olan, ızgara plana sahip çift görümlü bir kenttir. Konumu itibariyle ‘Liman Caddesi’ olarak adlandırılan caddenin güneyde, başlangıç noktasına 45 metre mesafede, yan yana sıralanmış dörtgen planlı yedi ve bu mekanların ilk üçüne ait dört yan mekandan ibaret bir yapı kompleksi açığa çıkartılmıştır. Kentin M.Ö. 4.yüzyılın ikinci çeyreğindeki büyük plan değişikliği programında düzenlendiği anlaşılan bu kompleks, konumuna da uygun olacak şekilde dükkan sırası olarak kullanılmıştır. Bu çalışmanın konusunu meydana getiren ve ‘Mekan 4’ diye adlandırılan odanın, Roma İmparatorluk Döneminde kompleks içinde farklı bir fonksiyona sahip olduğu plan değişikliğinden ve mekan içinde tespit edilen mimari unsurlardan anlaşılmaktadır. Geç Klasik ve Helenistik Dönem boyunca mütevazi bir dükkan olan bu mekan Geç Antoninler Döneminde distyle in-antis planlı ve Korinth cephe mimarisine sahip görkemli bir heroona çevrilmiştir. Heroon dörtgen planlı bir mekan ve heroonun sahibine ait olduğu anlaşılan bir lahdin yerleştirildiği podyum ve dörtgen bir niş olmak üzere iki bölümden oluşturulmuştur. Geç Klasik- Helenistik Dönem boyunca, dörtgen planlı mütevazı bir dükkan ve Roma İmparatorluk Döneminde görkemli bir heroon olarak kullanılan ‘Mekan 4’, Geç Antik Dönemde bazı plan değişiklikleri ile atölye ve/veya dükkana dönüştürülmüştür. Mevcut veriler heroonun bir atölyeye çevrildiğini gösterse de arkeolojik kazılar sırasında bu mekanın, ne tip bir atölye ya da dükkan olarak kullanıldığı kesin olarak belirlenememiştir. Ancak burada zemin altında tespit edilen kanal sistemi, kanal sistemin üzerine yerleştirilmiş amphoralar, mekanın köşesindeki yüksek ısı dereceli ocak, yoğun demir cürufu, depo ile depolama kapları ve içinde sarı boya bulunan spatheia amphoraları, burada ısıtma ve soğutma sistemine dayalı bir üretim faaliyetinin sürdürüldüğünü göstermektedir. Mekanın heroondan bir atölye/dükkana dönüştürülmesi süreci arkeolojik veriler sayesinde takip edilebilmektedir. Özelliklesikke buluntuları ışığında bu değişimin MS 5.yüzyılın ilk çeyreği içinde gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Atölye/dükkanın kullanım aşaması ile ilgili veriler yine sikkeler aracılığıyla güvenilir olarak tespit edilebilmektedir. Kazılar sırasında mekanın zemininde, kanal sistemi üzerindeki amphora yuvaları içinde ve podyum zemininde bulunan bronz sikkeler, Mekanın son kullanım aşaması ile ilgili verileri oluşturmaktadır. Sikke ve seramik buluntularına göre MS 6.yüzyıl boyunca kullanılan atölye/dükkan MS 7.yüzyılın ortalarında terk edilmiştir. Atölye/dükkanın son kullanım aşaması ile alakalı seramik buluntular büyük ölçüde tespit edilebilmiştir. Yapının son kullanım aşaması ile direkt bağlantılı ve MS 7.yüzyıla tarihlendirilen seramik buluntular dört ana gruba bölünmektedir: ince seramik/fine wares (%26), pişirme kapları/cooking wares (%12), düz kaplar/plain wares (%26) ve amphora (%36). Mekan içinde ortaya çıkartılan, istatiksel olarak en yoğun grubu %36’lık pay ile amphoralar meydana getirmektedir. Mekanın depolama, üretim ve ticari işlevi düşünüldüğünde bu oranlama normal olarak değerlendirilmelidir. Bu çalışmada, mekanda bulunan bazı formların (Afrika Kırmızı Astarlı Hayes Form 109) kabul görmüş tarihlendirmeleri için yeni öneriler sunulmuştur. Bu çalışmada sunulan diğer bir yeni öneri de atölye/dükkanın geç antik çağdaki orijinal kullanım aşaması ile direkt alakalı Spatheion amphoralarının boya (demir sülfür ya da perit) transportu için de kullanılmış olabileceğini fikrinin tartışılmasıdır. Bu makalede bazı amphora tiplerinin (spatheion) antik dönem günlük kullanım şekilleri ya da ikinci kullanımları ile ilgili belirlenen bazı tespitler de sunulacaktır. Bu çalışmada, yapılan kimyasal analizler ışığında Spatheion amphoraların kullanım ve içerikleri ile ilgili yeni öneriler de aktarılacaktır. Kimyasal analizlere göre üç amphoranın içinde sülfür oksit ya da perit bulunmaktadır. Benzer şekilde amphora ya da benzer pişmiş toprak kapların parçalarından şekillendirilen ikinci kullanım tapa/pessoi örnekleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Knidos, Geç Roma Dönemi

Kaynakça

• van Alfen 1996 van Alfen, P. G., “New Light on the 7th-c. Yassi Ada Ship Wreck: Capacitiesand Standard Sizes of LRA 1 Amphoras”, Journal of Roman Archaeology 9, 210-213. Alpözen v.d. 1995 Aplözen, T. O. – Özdaş, A. H., Berkkaya B., Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi Ticari Amphoraları. Eski Çağda Akdeniz Deniz Ticareti, Ankara. Bass – van Doorninck 1982 Bass, G. F. – van Doorninck H., Yassi Ada Volume I: A SeventhCentury Byzantine Ship Wreck, Texas. Bonifay – Piéri 1995 Bonifay, M. – Piéri D., “Amphores du ve au VIIe s. à Marseille: Nouvelles Donnéessur la Typologie et le Contenu”, Journal of Roman Archaeology 8, 94-120. Bonifay – Garnier 2007 Bonifay, M. – Garnier N., Que transportaient donc les amphores africaines?, Supplying Rome and the Empire, Proceedings of an Internatonal Seminar (ed. E. Papi), Porthsmouth, Rhode Island, 2007, 9-31. Bonifay 2004 Bonifay M., Etudes sur la Céramique Romainetar Dived’Afrique. BAR Int. Ser. 1301, Oxford.