Engelli Bireylerin Gündelik Yaşamda Karşılaştığı Sosyal Dışlanma Pratikleri

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 107 - 117

Hatice Alptekin

https://doi.org/10.58632/olgusos.1570374

Öz

Bu çalışma engelli bireylerin gündelik yaşamda karşılaştığı sosyal dışlanma pratiklerini damgalama kavramı perspektifinden ele almaktadır. Engelli bireyler gündelik yaşamda istihdam ve ulaşım gibi alanlarda bir takım sosyal dışlanmalara maruz kalmaktadır. Engelli bireylerin herhangi bir alanda yaşadığı sosyal dışlanma diğer alanları doğrudan etkilemektedir. Bu çalışmada öncelikle sosyal dışlanma ve damgalama kavramları ele alınmıştır. Damgalama kavramı bağlamında engelli bireylerin ailede, istihdamda, eğitimde ve ulaşımda yaşadıkları sosyal dışlanmaların yansımaları ele alınmıştır. Çalışma da engelli bireylere yönelik politikalar ve öneriler kısaca ele alınmıştır. Sonuç kısmında engelli bireylerin eğitim, ulaşım gibi alanlarda imkanlara erişememe halinin sosyal dışlanma ile ilişkisinden bahsedilmiştir. İstihdam alanında engel durumuna göre yer alma oranlarının değiştiği ve engeli bulunmayan bireylere oranla istihdamda daha az yer aldıkları görülmektedir. Ayrıca istihdam alanındaki dışlanmanın yansıması olan ekonomik zorlukların, engelli bireylerin eğitim ve aile ilişkilerini bir bütün olarak etkilediğinden bahsedilmiştir. Çalışmada engelli bireylerin gündelik yaşamda karşılaştığı sosyal dışlanma pratikleri bireyin ailesini ve sosyal ilişkilerini de etkilediği yer almaktadır. Literatürden elde edilen bulgulara dayanarak sosyal dışlanmanın engelli bireylerin günlük yaşamlarındaki yansımalarına değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Engellilik, Sosyal Dışlanma, Damgalanma, Ayrımcılık, Sosyal Politika

Social Exclusion Practices Encountered by Disabled Individuals in Daily Life

Öz

This study examines the social exclusion practices encountered by individuals with disabilities in everyday life from the perspective of the concept of stigma. Individuals with disabilities face various forms of social exclusion in areas such as employment and transportation. Social exclusion experienced by individuals with disabilities in any one area directly impacts other areas of their lives. Initially, the study addresses the concepts of social exclusion and stigma notions. In the context of the concept of stigma, the reflections of social exclusion experienced by disabled individuals on family, employment, education and transportation are discussed. In this study, policies and recommendations aimed at individuals with disabilities briefly addressed. In the conclusion, the relationship between disabled individuals' inability to access opportunities in areas such as education and transportation and social exclusion is mentioned. It is observed that their participation rates in the field of employment vary according to their disability status and that they are less likely to take part in employment than individuals without disabilities. Additionally, it is mentioned that the economic challenges, as a reflection of exclusion in employment, impact the education and family relationships of individuals with disabilities as a whole. In this study, it also highlights that the social exclusion practices encountered by individuals with disabilities in everyday life affect their families and social relationships. Based on the findings obtained from the literature, the reflections of social exclusion in the daily lives of disabled individuals are touched on.

Anahtar Kelimeler

Disability, Social Exclusion, Stigmatization, Discrimination, Social Policy

Kaynakça

• Açıkgöz, R. (2021). Hastalık, Sağlık ve Toplum: Bir Sağlık Sosyolojisi İncelemesi. Konya: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Açıkgöz, R. & Özil, H. (2023). Sakatlık Sosyal Modelinde Sosyolojik Perspektifler. İçtimaiyat Dergisi, 7(1), 68-87. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1144506
• Adak, N. (2011). ‘’Sosyal Bir Kurum Olarak Sağlık’’. Kurumlara Sosyolojik Bakış. (Ed. Sevinç Güçlü), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 340-347.
• Akın, A. (2018). Engelli Gençlerin Otel İşletmelerinden Beklentilerinin Değerlendirilmesi. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 6 (15) , 167-190.
• Altuntaş Duman N. & Doğanay, G. (2017). Toplumsal Dışlanma Pratikleri Üzerinden Trabzon’da Engelli Kadınlar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 20(2), 1-48.
• Alsancak, F. (2018). Sağır Toplumun Sosyal Dışlanma Sorunları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,11(58), 423-429.
• Aslan, D., Güler, S., Öntaş, E., Şahin, S., vd. (2019). Yeti Yitimi Olan Üniversite Öğrencilerinin Gereksinimleri: Niteliksel Ve Niceliksel Araştırma Deneyimi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 6(3), 299-309. https://doi.org/10.21020/husbfd.568218
• Aver, Ö. F. (2019). Engellilerin Mesleki Eğitimi ve İstihdamı. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 5 (3) , 327-354.
• Ay, S., Baykuş, N., & Ekinci, C. E. (2017). Bedensel Engelliler Açısından Bir Eğitim Kurumunun Ulaşılabilirlik ve Kullanılabilirliğin İncelenmesi. Engineering Sciences, 12(4), 201-215.
• Aydın, A. (2012). “Görme Engelli Üniversite Öğrencilerinin Bilgi Erişim Sorunları Üzerine Yapılmış Bir Araştırma.” Bilgi Dünyası, 13(1), 93-116.
• Bahadır, Ş. , Dinçer, E. , Öner, E. , Özkaya, A., & Öztek, Ö. (2016). Üniversitede Engelli Öğrenci Olmak. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 16 (1) , 27-55.
• Barnes, C., & Mercer G. (2003). Disability. Cambridge: Polity Press.
• Barton, L. & Armstrong, F. ( 2011). Sakatlık, Eğitim ve Dahil Etme: Kültürler Arası Meseleler ve İkilemler. ( Der. Sibel Yardımcı, Yıldırım Şentürk ve Dikmen Bezmez). İçinde. Sakatlık Çalışmaları Sosyal Bilimlerden Bakmak. (Çev. F. B. Aydar ), (ss. 299-323), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bucuka, Y. (2019). Engelliler, Din ve Sosyal Dışlanma. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BUSBED), 9(18), 899-929.
• Burcu, E. (2020). Engellilik Sosyolojisi. (2.Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Can, İ. (2024). Bir Sosyal Bilim Olarak Tıp Ya da Sağlığın Sosyal Belirleyicileri. Olgu Sosyoloji Dergisi, 3(1), pp. 18-29.
• Ciminli, A., Yılmaz, A. T. & Kazdal, C. (2023). Ortopedik Engelli Bireylerde İyi Oluş ve Sosyal Dışlanma Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(37), 241-257. DOI: 10.35675/befdergi.1198987
• Çondur, F. , Yenipazarlı, A. & Cömertler, N. (2020). Engelli İstihdamının Dünya’da Ve Türkiye’deki Görünümü. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Covid-19 Özel Sayısı 2, 347-362.
• Çakır, E. , Özkan, Z., Arıcı, A. & Bolat, G. B. (2021). Engelli Bireylere Sahip Ailelerin Eğitim Alanında Yaşadığı Zorlukların Okul Sosyal Hizmeti Kapsamında Değerlendirilmesi. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 21(2), 188-210.
• Durmaz, Ş. (2017). Engellilik Ve İşgücü Piyasası İlişkisi. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8 (15) , 249-276.
• EGED (2016). Üniversitelerde Engellilere Yönelik Erişilebilirlik Hususunda Mevcut Durum Analizi: 2015-2016. https://eged.org/univerisilebilirlik2016.pdf
• Erol Karaca, Z. & Nam, D. (2021). Kronik Bir Sosyal Sorun: Engellilere Yönelik Ayrımcılık. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 167-194.
• EYHGM (2023). Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni, Temmuz 2023. https://aile.gov.tr/media/140662/eyhgm_istatistik_bulteni_temmuz_23.pdf
• Genç, Y. (2015). Engellilerin Sosyal Sorunları ve Beklentileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 0 (35/2) , - . DOI: http://dx.doi.org/10.21560/spcd.77043
• Genç, Y. & Çat, G. (2013). Engellilerin İstihdamı ve Sosyal İçerme İlişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1), 363-394.
• Giddens, A.(2012). Sosyoloji. (Çev. Cemal Güzel).İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Goffman, E. (2014). Damga: Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar. (Çev. Kolektif), Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Gökmen, N. (2017). Engellilere Yönelik Kaynaştırma Eğitiminin Sosyal Dışlanma Bakımından İncelenmesi. Yüksek Lisans tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İŞKUR,(2023). Haziran İstatistik Bülteni. https://www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/istatistikler/
• Korkmaz, B. C. (2023). Türkiye'de Engelli İstihdamında Yaşanan Zorluklar. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 23 (1) , 62-81.
• Kucur, F., & Demirdöven, M. (2021). Görme Engelli Bireylerin Engellilik Deneyimleri Üzerine Bir Değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 5(2), 55-70.
• Kuzgun, İ. (2009). Türkiye’de Özürlülerin Ücret Karşılığı İstihdamını Belirleyen Değişkenler ve Öneriler. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 4(15), 2451-2466. https://doi.org/10.19168/jyu.98178
• Lefebvre, H. (2016). Şehir Hakkı. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul, Sel Yayıncılık.
• Meşe, İ. (2014). Engelliliği Açıklayan Sosyal Model Nedir? Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 14(33), 83-90.
• Mülayim, A. & Pala Azsöz, G. (2020). Tekerlekli Sandalye Kullanan Engellilerin Sosyal Hayata Katılımında En Büyük Engel; Yapılı Çevrede Yaşanan Problemler ve Çözüm Önerileri, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, Erişilebilirlik Özel Sayısı Cilt 2, 357-382.
• Özata, M. & Karip, S. (2017). Engelli Bireylerin Sağlık Hizmetleri Kullanımında Yaşadıkları Sorunlar: Konya Örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 20 (4) , 397-407.
• Özgökçeler, S. (2006). Sosyal Dışlanma Sorunsalı ve Engellilerin Sosyal Politikası Bağlamında Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Özil, H. (2023a). Farklılığı Bedenselleştirmek: Sakatlık Deneyimleri Üzerine Fenomenolojik Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (50), 171-194. https://doi.org/10.21497/sefad.1407735
• Özil, H. (2023b). Sakatlığı Bedenselleştirmek: Sakatlık Deneyimleri Üzerine Fenomenolojik Bir Araştırma. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Özkazanç, S. ve Özdemir Sönmez, F. N. (2015). Ulaşım Perspektifinden Sosyal Dışlanma Kavramının Değerlendirilmesi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi , (1) , 10-18.
• Sapancalı, F. (2005). Avrupa Birliği’nde Sosyal Dışlanma Sorunu ve Mücadele Yöntemleri. Çalışma ve Toplum Dergisi, 3(6), 50-106.
• Saplıoğlu, M. & Ünal, A. (2018). "Yürüme Engelli Bireyler İçin Kent içi Ulaşımda Güzergah İyileştirme Önerisi: Pilot Bölge Çalışması", Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Dergisi, c. 10, sayı. 1, ss. 289-299. Doi:10.24012/dumf.433008
• Sivrikaya, T., & Çifci Tekinarslan, İ. (2013). Zihinsel Yetersizliği Olan Çocuğa Sahip Annelerde Stres, Sosyal Destek ve Aile Yükü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14(02), 17-31. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000182
• Su, G. & Burcu Sağlam, E. (2020). Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37(1), 96-115. https://doi.org/10.32600/huefd.623627
• Tekin, N. (2021). Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin Sosyal Yaşamdan Dışlanması: Kilis Örneği. Yüksek Lisans tezi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• Terzioğlu, E. A. (2002). Engelliler Spor Eğitiminde Beden Eğitimi Öğretmeninin Kategorik Görevleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4 (1) , 23-28.
• Tınar, Y. (2020). Yerel Yönetimlerce Engellilere Sunulan İstihdam Hizmetleri: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Engelliler Müdürlüğü Örneği. Journal of Social Policy Conferences, (78), 429-453. https://doi.org/10.26650/jspc.2020.78.0011
• TÜİK, (2024a). Cinsiyete Göre Engellilik ve Yaşlılıkla İlgili Göstergeler, 2012-2022. https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=engelli
• TÜİK, (2024b). Engelli Bireylerin Eğitim Durumu, Okuryazarlık Durumu ve Cinsiyete Göre Dağılımı, 2012, 2014, 2016, 2019, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Search/Search?text=engelli
• Uzunaslan, Ş. (2016). Ortopedik ve Görme Engelli Bireylerin Farklılığa Yönelik Görüşlerinin Damgalama Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi: Elazığ örneği. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Uzunoğlu, E. (2019). Engelli Bireye Sahip Alilerin Sorunları ve Sosyal Dışlanması Üzerine Nitel Bir İnceleme. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Özgül, H. (2015). Tanım, Kapsam ve Geliştirilen Politikalar Düzleminde Türkiye’de Erişilebilirlik. (Der. Kenan Çayır, Melisa Soran, Melike Ergün).İçinde. Engellilik ve Ayrımcılık: Eğitimciler İçin Temel Metinler ve Örnek Dersler (ss. 61-65), İstanbul: Karekök Yayınları.
• Zencir, M. B., Kutlutürk, L., & Subaşıoğlu, F. (2017). Türkiye’deki Üniversite Kütüphanelerinde Engellilere Yönelik Hizmetler: Web Sayfaları Bağlamında Bir İnceleme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57(1), 720-739.