Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre İzmir Ve Aydın’da Yunan İşgali Ve Mezalimi Üzerine İtilaf Devletleri Nezdinde Yapılan Siyasi Teşebbüsler

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 52 - 81, 31.01.2021

Emir Bostancı

Öz

Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan mağlup çıkması sonucu ülke toprakları İtilaf Devletlerinin işgali altına girmiştir. Bu devletlerin arasında bulunan Yunanistan ise 15 Mayıs 1919 tarihinde İzmir ile birlikte Batı Anadolu’nun işgaline başlamıştır. İşgal ettikleri yerlerde, özellikle İzmir ve Aydın’da katliamlar gerçekleştirilmiştir. Yerel yöneticiler, eşraf ve başkent İstanbul tarafından İtilaf Devletleri temsilcilikleri ve yüksek komiserler nezdinde hem işgaller öncesi hem de sonrasında belgeleriyle birlikte olmak üzere, söz konusu katliamların önüne geçilmesi ve işgallerin son bulması adına siyasi faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Bu teşebbüsler; Yunan mezalimini engellemek, işgallerin sınırlandırılması, Yunan takviye ve tahkimlerini engellemek ve askerî koruma olarak dört ana kategoriye ayrılmıştır. Genel itibariyle akamete uğrayan bu siyasi teşebbüsler, bir süre daha silahlı mücadele ile beraber devam etmiş; Fakat başarısız olması ve silahlı direniş olan Kurtuluş Savaşı’nın devam etmesi neticesinde kısa bir müddet sonra kendiliğinden sona ermiştir.
Bu çalışmanın amacı, Yunanlar tarafından yapılan mezalimi incelemek değildir. Burada ulaşılmak istenen amaç, teşebbüsleri incelemek; Mütareke Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin ve milletin içinde bulunduğu teslimiyetçilik ile savaş yorgunluğu durumunu daha iyi anlamaktır. Bu teşebbüsleri incelemek, başka eserlerde defalarca ele alınan Yunan mezalimine farklı bir yönden bakmaya hem de bu dönemde Osmanlı Devleti ile halkın psikolojisini ve İtilaf Devletleri karşısındaki konumunu anlamaya yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yunan İşgali, İtilaf Devletleri Temsilcileri, Siyasi Teşebbüsler, Beynelmilel Tahkik Heyeti, Paris Barış Konferansı

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası(BEO.) 4583/343684.01; 4583/343684.02; 4595/344620; 4597/344721; 4597/344721.1; 4597/344721.4; 4597/344721.6; 4597/344730.3; 4597/344730.5; 4597/344730.6; 4598/344834; 4599/344912; 4620/346460; 4621/346513.
• Dâhiliye, İdare-i Umumiye (DH. İ. UM.) Ekleri (EK.) 51/72.1-2; 51/72.5; 55/88; 55/107.
• Dâhiliye. Kalem-i Mahsus (DH. KMS.) 52.1; 52/1.20; 52/2; 52/2. 33-34; 52/49; 52/71; 53/36.27-29; 53/36.43-44; 53/36. 95-96; 53/56; 54/15; 54/25; 54/46; 54/71
• Dâhiliye, Şifre kalemi (DH. ŞFR.) 96/268; 99/222; 100/46; 100/118; 100/149; 100/167; 100/178; 100/179; 102/33; 102/42; 102/83; 102/129; 102/330; 630/128; 643/80.
• Meclis-i Vükela Mazbataları(MV.) 216/25; 217/55; 217/73; 217/107; 217/154; 217/170.
• Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE) İstiklal Harbi Kataloğu (İSH.) 11/27; 13/116; 36/51; 37/151; 93/80; 93/73; 94/3; 99/57; 186/34
• Arşiv Belgelerine Göre Balkanlar’da Ve Anadolu’da Yunan Mezâlimi: Anadolu’da Yunan Mezâlimi. (1996). C. II, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Arşiv Belgelerinde Mustafa Kemal Atatürk. (2017). C. III, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Documents On British Foreign Policy 1919-1939. (1947). (ed. E. L. Woodward ve R. Butler), First Series, C. I, Londra: Her Majesty’s Stationerty Office.
• Documents On British Foreign Policy 1919-1939. (1952). (ed. E. L. Woodward ve R. Butler), First Series, C. IV, Londra: Her Majesty’s Stationerty Office.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919. (1943). (Ed. J.V. Fuller), C. III, Washington: United States Government Printing Office.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919. (1946). (Ed. J.V. Fuller), C. V, Washington: United States Government Printing Office.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919. (1946). (Ed. J.V. Fuller), C. VII, Washington: United States Government Printing Office.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, The Paris Peace Conference, 1919. (1946). (Ed. J.V. Fuller), C. IX, Washington: United States Government Printing Office. Kitaplar
• Akşin, S. (1998). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele: Mutlakiyete Dönüş (1918-1919), C. I, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Albayrak, M. (1998). Milli Mücadele Dönemi’nde Batı Anadolu Kongreleri (17 Mart 1919-2 Ağustos 1920), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Apak, R. (1990). İstiklal Savaşı’nda Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, Ankara: TTK Yayınları.
• Bayar, C. (1997). Ben De Yazdım: Milli Mücadele’ye Giriş, C. V, İstanbul: Sabah Yayınları.
• Bayar, C. (1997). Ben De Yazdım: Milli Mücadele’ye Giriş, C. VI, İstanbul: Sabah Yayınları.
• Bayar, C. (1997). Ben De Yazdım: Milli Mücadele’ye Giriş, C. VII, İstanbul: Sabah Yayınları.
• Baytok, Taner. (1970). İngiliz Kaynaklarında Türk Kurtuluş Savaşı, Ankara: Başnur Matbaası.
• Buğdaycı, A. (1996). Milli Mücadele’de Nazilli, Aydın: Karacasu Matbaası.
• Çelebi, M. (2010). İtalyan Arşiv Belgelerinde Anadolu’da Yunan Mezalimi (1919-1922), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Çetinkaya, A. (1993). Milli Mücadele Dönemi Hatıraları, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Duru, Orhan. (2001) Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ediz, İ. (2015). Diplomasi Ve Savaş: İngiliz Belgelerinde Batı Anadolu’da Yunan İşgali 1919-1922, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara. Evans, L. (1972). Türkiye’nin Paylaşılması (1914-1924), Çev. Tevfik Alanay, İstanbul: Milliyet Yayınları. Gökbilgin, T. (1965). Milli Mücadele Başlarken, C. II, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güner, Z. (1999). Milli Mücadele Başlarken Türk Kamuoyu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. İzmir, Aydın, Ayvalık ve Havalisi Yunan İşgali Hakkında Makamat-ı Askeriye’den Mevrud Raporlar (1919). İkinci Kitap, İstanbul: Matbaa-i Askeriye.
• Jaeschke, G. (1986). Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, Ankara: TTK Yayınları.
• Kaplan, M. vd. (1981). Devrin Yazarlarından Milli Mücadele Ve Gazi Mustafa Kemal, C. I, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Moralı, N. (1976). Mütareke’de İzmir Önceleri ve Sonraları, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Orbay, R. (1993). Cehennem Değirmeni, C. I, İstanbul: Emre Yayınları.
• Öztoprak, İ. (2014). İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sarıhan, Z. (1986). Kurtuluş Savaşı Günlüğü, C. I, Ankara: Öğretmen Yayınları.
• Selvi, H. (2007). İşgal Ve Protesto, İstanbul: Değişim Yayınları.
• Taçalan, N. (1970). Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Turan, M. (2014). Yunan Mezalimi: İzmir, Aydın, Manisa, Denizli, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Türk İstiklal Harbi. (1999). C. II, 1. Kısım, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türk İstiklal Harbi. (1991). C. II, 2. Kısım, Ankara: Genelkurmay Basımevi. Türkmen, Z. (2010). Devlet Merkezine Gönderilen Raporlara Göre Batı Anadolu’da Yunan Mezalimi, Ankara: Berikan Yayınları.
• Ural, S. (1997). Müttefikler Arası İzmir Tahkik Komisyonu’nun Faaliyetleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Yunan Fecaiyine Müteallik Aydın Vilayeti’nin Beynelmilel Tahkik Heyetine Verilmek Üzere Topladığı Vesaik- i Resmiyeye Müstenid Hülasa (1919). İstanbul: Matbaa-i Askeriye. Makaleler
• Çapa, M. (1991). “İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti (Aralık 1919-Mart 1920)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 21, s. 553-566.
• Demirhan, H. (2019). “Paris Barış Konferansı’nda (1919) Yunanistan’ın Toprak Talepleri ve Batı Anadolu’nun İşgal Kararının Alınması”, Asia Minor Studies, C. VII, S. 2, s.201-219.
• Dilek, M. S. (2013). “Paris Barış Konferansı’nda Yunan Talepleri ve Büyük Güçlerin Tutumu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 36, s. 31-42
• Mercan, M. S. (2018). “Yunan Mezalimi Ve Buna Dair Milletlere Çekilen Protesto”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 40, s. 391-412
• Sofuoğlu, A. (2002). “İzmir İşgali Sonrası Yunanlıların Batı Anadolu’da İşgali Genişletmeleri ve Bölgede Oluşan Milli Direniş”, Ankara Üniversitesi Türk inkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 29-30, s. 131-142.
• Turan, M. (1991). “İstiklal Harbi’nde ‘Milne Hattı’”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 21, s. 567-579.
• Ural, S. (2001). “İzmir Müdafaa-i Hukuk-ı Osmaniye Cemiyeti ve Asılsız Yunan İddialarını Çürüten Bir Bildirisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 16, s. 269-280.
• Yavuz, R. (2020). “İzmir’in İşgali Sonrası Damat Ferit Hükümeti’nin Politikaları Ve Saltanat Şurası’nda Devam Eden Tartışmalar”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, S. 7, 57-94.