The Foundation of Mevlevihane in Nicosia and Its First Foundations

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 28, 603 - 618, 28.11.2023

Mehmet Demiryürek

https://doi.org/10.17822/omad.2023.257

Öz

Nearly in the thirty years after the Ottoman conquest of Cyprus, the island became an ottoman island in terms of its institutionalisation and appearance, such as political, social, economic, and religious. Capital city of Nicosia was one of the most important cities reflecting this change. Governors, judge of Nicosia and Müftü resided this city. Nicosia gained a Turkish-Islamic identity with its quarters, residents, mosques, prayer rooms, fountains, inns, and Turkish baths. A lot of foundations were created for providing the continuousness of mosques, prayer rooms, inns, Turkish baths etc. Especially, the foundations of Sultan Selim II and Lala Mustafa Paşa played an important part in the economic and social life of the city. Ayasofya (Selimiye) Mosque, Arap Ahmet Paşa Mosque, Bedesten (Covered Bazaar) of Nicosia and Tekke of Mevlevi took part amongst of the Turkish-Islamic symbols. The aim of this study is to discuss the foundation date of the Tekke of Mevlevi in Nicosia which was one of the symbols and re-evaluate based on the Ottoman archival sources and the documents of the National Archives in Northern Cyprus Turkish Republic. The study will offer a new date for the foundation date of the Mevlevihane, determine the first income sources of it and in doing so it will contribute to the history of Cyprus and the history of aforesaid institution.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Cyprus, Ottoman Nicosia, Ottoman monuments in Cyprus, Islam in Cyprus, Ottoman foundation in Cyprus

LEFKOŞA (KIBRIS) MEVLEVİHANESİNİN KURULUŞU VE İLK VAKIFLARI

Öz

Kıbrıs’ın 1570 yılındaki fethini izleyen yaklaşık 30 yıl içinde Ada siyasal, sosyal, ekonomik ve dinî bakımlardan kurumsallaşma ve görünüm itibarıyla tam bir Osmanlı adası oldu. Lefkoşa bu değişimi en iyi yansıtan şehirlerden biriydi. Beylerbeyleri, Lefkoşa kadıları ve müftüleri bu şehirde ikamet ettiler. Mahalleleri, sakinleri, camileri, mescitleri, çeşmeleri, hanları ve hamamlarıyla Lefkoşa bir Türk-İslam şehri hüviyeti kazandı. Cami, mescit, han, hamam vb. gibi tesislerin devamlılığını temin etmek için birçok vakıf kuruldu. Kapsam ve etkinlik açısından Sultan II. Selim Vakfı ile Lala Mustafa Paşa Vakfı şehrin sosyal ve ekonomik hayatında önemli rol oynadı. Ayasofya Camii (Selimiye), Arap Ahmet Paşa Camii, Bedesten ve Mevlevi Tekkesi şehrin en önemli Türk-İslam simgeleri arasında yer aldı. Bu çalışmanın amacı sözü edilen simgelerden birisi olan Lefkoşa Mevlevi Tekkesinin kuruluş tarihi ile ilgili bilgileri KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi belgeleri ile Osmanlı Arşiv kaynakları temelinde yeniden tartışmak ve değerlendirmektir. Çalışma Lefkoşa Mevlevihanesinin kuruluş tarihi için yeni bir tarihi gündeme getirecek, ilk gelir kaynaklarını ortaya çıkaracak ve böylece hem Kıbrıs tarihine hem de hem söz konusu kurumun tarihine katkıda bulunulmuş olunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kıbrıs’ı, Osmanlı Lefkoşa’sı, Kıbrıs’ta Osmanlı Eserleri, Kıbrıs Mevlevihanesi, Kıbrıs’ta Osmanlı Vakıfları

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi
• Yazma (İsimsiz). M.808, Sıra No:95.
• Küçük Vakfiye Defteri.
• Kıbrıs Şeriye Sicili (KŞS), No. 1-A, 1-B, 2, 3, 4.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA)
• Mühimme Defterleri (MD); No: 28, hüküm no:1013; No: 34, hüküm no:189; No: 73, hüküm no:1264; hüküm no:459, 1264.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), 411, 1821.
• Yabancı Arşivler (YB.d.), YB.d.04.d.34
• Kâmil Kepeci Tasnifi, KK.d.1894.
• Defterhane Baş Muhasebe Muhallefat (D.BŞM.MHF.), D.BŞM.MHF. 1-44.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
• Kıbrıs Vakıfları, Vakfiye Defteri, varak. 8-a.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin ve Nizamettin Arslan, “Konya Mevlâna Müzesi Arşivinde Bulunan Yeni Belgeler Işığında Kıbrıs/Lefkoşa Mevlevihanesi”, Tarihte Kıbrıs, ed. Osman Köse, C. 2, Bursa: D9okuz10Be5 Reklam Organizasyon Matbaacılık, 2017, 683-704.
• Altan, Mustafa Haşim, Belgelerle Kıbrıs Türk Vakıflar Tarihi, C. 2, Lefkoşa: Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yayınları, 1986.
• Alasya, Halil Fikret, “Lefkoşa Mevlevi Tekkesi”, 3-5 Mayıs 1987, I. Milletlerarası Mevlânâ Kongresi, (Tebliğler), Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1987, 99-108.
• Atalan, Özlem, “Mevlevihanelerin Yeniden İşlevlendirilmesi: Manisa, Galata ve Lefkoşa Mevlevihaneleri Örnekleri”, Turkish Studies, C. 15, S.3, (2020): 1635-1655.
• Bağışkan, Tuncer, Ottoman, Islamic and Islamised Monuments in Cyprus, Lefkoşa: K.T. Eğitim Vakfı Yayınları, 2006.
• Çam, Mevlüt, “Kıbrıs’ta Tasavvufî Hayat (Hala Sultan Tekkesi ve Lefkoşa Mevlevihanesi Örneğinde)”, Tarihte Kıbrıs, ed. Osman Köse, C. 2, Bursa: D9okuz10Be5 Reklam Organizasyon Matbaacılık, 2017, 785-796.
• Erdoğru, Mehmet Akif Erdoğru, “Mevlevi Dostu Kıbrıslı Bir Asker: Yeniçeri Ağası Yusuf Ağa b. Perviz Bey,” Osmanlı Kıbrıs’ı, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, 2008, 237-238.
• Fedai, Harid, Mustafa Haşim Altan, Lefkoşe Mevlevihanesi, Ankara: KKTC Milli Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Gazioğlu, Ahmet, Kıbrıs’ta Türkler 1570-1878, Lefkoşa: CYREP Yayınları, 2000.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevilik, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2006.
• Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlevilik Âdab ve Erkânı, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1963.
• İnalcık, Halil, “Introduction to Ottoman Metrology”, Turcica, S.15, (1983): 311-347.
• Jennings, Ronald, Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World 1571-1640, New York and London: New York University Press, 1993.
• Kâmil, Gökalp, “Kıbrıs’ta Mevlevilik, Geçmiş ve Bugün”, Uluslararası Mevlâna Sempozyumu Bildirileri, C 2, İstanbul: Motto Project Yayını, 2010, 547-556.
• Kaya, Bayram Ali, “Lefkoşa Mevlevihanesinin Şair Şeyhlerinden Siyahî Mustafa Dede”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, C. I, S.1, (2017): 15-38.
• Korkmazer, Sıddık, Lala Mustafa Paşa ve Kıbrıs’taki Vakıfları, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2014.
• Küçük, Sezai, “Tarihten Günümüze Genel Hatlarıyla Mevlevilik”, Mevlâna Ocağı, ed. Mehmet Bayyiğit, Konya: Kombassan Vakfı Yayınları, 2007, 61-90.
• Küçükdağ, Yusuf, “Kıbrıs Tekke ve Zaviyeleri”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, (Yayına Hazırlayanlar: İsmail Bozkurt, Hüseyin Ateşin, M. Kansu), Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırma Merkezi Yay., 1998, 381-395.
• Lukacs, John, Tarihin Geleceği, çev. Kadir Purde, Ketebe Yayınevi, İstanbul 2022.
• Numan, İbrahim, “Lefkoşa Mevlevihanesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul 2003, s. 126-127.
• Sağlam, Nevzat, “Arşiv Kaynaklarına Göre Beylerbeyi Frenk Cafer Paşa’nın Kıbrıs’taki Vakıfları”, Osmanlı Döneminde Kıbrıs Vakıfları, ed. Mehmet Mahfuz Söylemez, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa 2017, s.211-256.
• Önder, Mehmet, “Kıbrıs (Lefkoşa) Mevlevihanesi ve Müze Olarak Ziyarete Açılması”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, (Yayına Hazırlayanlar: İsmail Bozkurt, Hüseyin Ateşin, M. Kansu), Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırma Merkezi Yayını, 1998, 279-282.
• Özönder, Hasan, “Kıbrıs’ta Mevlevilik ve Mevlevihaneler”, 24-25 Mayıs 1992, 6. Millî Mevlânâ Kongresi (Tebliğler), Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 1992, s.99-117.
• Öztürk, Mehmet Cemal, “Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ne Göre Kıbrıs Tekkeleri”, Tarihte Kıbrıs, ed. Osman Köse, C.2, D9okuz10Be5 Reklam Organizasyon Matbaacılık, Bursa 2017, s.625-660.