Tophane Konferansı’na Giden Süreçte Şarki Rumeli Vilayetinin İlhakının Diplomatik Boyutu (18 Eylül 1885-5 Kasım 1885)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 30, 439 - 473, 20.07.2024

Ergün Hasanoğlu

Öz

93 Harbi’ne son vermek amacıyla 3 Mart 1878 tarihinde Ayastefanos’ta yapılan ön antlaşma, “Büyük Slav Devleti”nin kuruluşunun ilanı niteliğindeydi. Ancak Büyük Güçler arasındaki çıkar çatışmaları, 13 Temmuz 1878 tarihli Berlin Antlaşması’nın imzalanmasına yol açtı. Bu antlaşma ise Bulgarları memnun etmedi. Berlin Antlaşması’nın imzalanmasıyla birlikte Ayastefanos Antlaşması’nın öngördüğü sınırlara ulaşmak için Bulgarların önünde iki hedef belirdi. Bunlardan ilki Makedonya, diğeri ise Şarki Rumeli Vilayeti idi. Söz konusu vilayetin 18 Eylül 1885 tarihinde ilhak edilmesi, Bulgarlar için bir hedefe ulaşıldığı anlamına gelmekteydi. II. Abdülhamid, Berlin Antlaşması’nın kendisine tanıdığı yetkiye dayanarak bölgeye asker gönderebilirdi. Ancak sultan bu kararı almadı. Meselenin çözümünde başvurduğu yöntem diplomasiydi. Padişah, Büyük Güçlerin temsilcileri ve Osmanlı yetkililerinin katılacağı bir konferansın düzenlenmesine karar verdi. Bu çalışmanın amacı, Şarki Rumeli Vilayetinin ilhakıyla bağlantılı olaylar silsilesinin yalnızca bir boyutunu incelemektir. Bu açıdan çalışmanın kapsamı vilayetin ilhak edildiği 18 Eylül 1885 tarihinden Tophane Konferansı’nın başladığı 5 Kasım 1885 tarihine kadardır. Çalışmanın ana kaynağını Osmanlı ve Bulgar arşiv belgeleri oluşturmaktadır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, Şarkî Rumeli Vilayeti, Bulgaristan Prensliği, Aleksandır Batenberg

The Diplomatic Dimension of the Annexation of the Eastern Rumelia Province in the Process Leading to the Tophane Conference (September 18, 1885-November 5, 1885)

Öz

The preliminary treaty signed in San Stefano on March 3, 1878, to conclude the ‘93 War was in the nature of the declaration of the establishment of the “Great Slavic State”. However, conflicts of interest among the Great Powers led to the signing of the Treaty of Berlin on July 13, 1878. This treaty did not please the Bulgarians. Following the signing of the Treaty of Berlin, two objectives emerged for the Bulgarians to reach the borders envisaged by the Treaty of San Stefano. The first of these was Macedonia and the other was the province of Eastern Rumelia. The annexation of the said province on September 18, 1885 meant that a goal was achieved for the Bulgarians. Abdulhamid II had the right to send troops to the region based on the authority granted to him by the Treaty of Berlin. But the Sultan did not take this decision. The method he used to resolve the issue was diplomacy. The Padishah decided to organize a conference to be participated by the representatives of the Great Powers and the Ottoman authorities. The aim of this study is to examine only one aspect of the series of events related to the annexation of the province of Eastern Rumelia. In this respect, the scope of the study is from September 18, 1885, when the province was annexed, to November 5, 1885, when the Tophane Conference began. The main sources of the study are Ottoman and Bulgarian archival documents.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Abdulhamid II, Eastern Rumelia, Principality of Bulgaria, Alexander of Battenberg

Kaynakça

• 1-Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• İrade Bulgaristan (İ.MTZ.04)
• Yıldız Hususî Maruzat (Y.A.HUS.)
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.)
• Yıldız Kâmil Paşa Evrakı (Y.EE.KP.)
• Yıldız Resmî Maruzat (Y.A.RES.)
• 2- Yayımlanmış Arşiv Kaynakları Bılgarskite Konstitutsii i Konstitutsionni Proekti. Vtoro Preraboteno i Dopılneno İzdanie. Sıstaviteli: Veselin Metodiev i Lıçezar Stoyanov. Sofya: İzdatelska Kışta “Petır Beron” Agentsiya “Prima”, 2003.
• Dnevnik, (Stenografiçeskiy) na IV Obiknovenno Narodno Sıbranie (Treta İzvınredna Sessiya), I. Zasedanie, Sryada 11 Septemvriy 1885 god.
• Dnevnik, (Stenografiçeskiy) na IV Obiknovenno Narodno Sıbranie (Treta İzvınredna Sessiya), II. Zasedanie, Çetvırtık 12 Septemvriy 1885 god.
• Korespondentsiya po Vıprosa za Sıedinenieto, ot 4 Septemvri 1885 god. do 15/27 April 1886 god. Sofya: Dırjavna Peçatnitsa, 1886.
• Ottoman Diplomatic Documents on “the Eastern Question”, The Bulgarian Issue: From the Philippopoli Coup to Prince Ferdinand’s Election (1885-1887), First Part, edited by Sinan Kuneralp, İstanbul: The Isis Press, 2012.
• Türkgeldi, Ali Fuat. Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye. II. Cilt. Yayına Hazırlayan: Prof. Bekir Sıtkı Baykal. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Vınşnata Politika na Bılgariya [VPnB], Dokumenti i Materiali. Tom Pırvi 1879-1886. Sofya: Nauka i İzkustvo, 1978.
• 3- Süreli Yayınlar Dırjaven Vestnik [Resmî Gazete], Hilâl, Tırnovska Konstitutsiya [Tırnova Anayasası]
• 4- Anı, Günlük, Hatıratlar
• II. Abdülhamid’in Sadrazamları Kâmil Paşa ve Said Paşa’nın Anıları –Polemikleri-: Belgelerle Mısır, Ermeni-Kürt, Doğu Rumeli Meseleleri. İkinci Baskı. Yayına Hazırlayan: Gül Çağalı-Güven. İstanbul: Arba Yayınları, 1991.
• Spomeni za Sıedinenieto ot 1885 g. Sıstaviteli: Elena Statelova i Radoslav Popov. Sofya: İzdatelstvo na Oteçestveniya Front, 1980.
• Stoilov, Dr. Konstantin. Dnevnik. Çast I. Sofya: Universitetsko İzdatelstvo “Sv. Kliment Ohridski”, 1996.
• Sultan II. Abdülhamid’in Sadrazamı [Küçük] Mehmed Sa’îd Paşa’nın Hâtıratı. Hazırlayan: Mustafa Gündüz. 1. Cilt. İstanbul: Ketebe, 2019.
• 5- Kitap, Makale ve Tezler Aydın, Mahir. “Bulgaristan Komiserliği” Belgeler C. XVII Sayı 21 (Ocak 1996): 71-120.
• Aydın, Mahir. Şarki Rumeli Vilâyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• Aydın, Mahir. “Tophane Konferansı “Doğu Rumeli’ye Veda” Tarih Dergisi Sayı 53 (2011 / 1) (2012): 115-174.
• Balkanlı, Ali Kemal. Şarki Rumeli ve Buradaki Türkler. Ankara: Elhan Kitabevi, 1986.
• Ceylan, Ayhan. “Bulgaristan Emâreti (Prensliği) Anayasası: 1879 Tırnova Anayasası” İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21(44) (2022): 630-677.
• Çilingirov, St. Priçini na Srıbsko-Bılgarskata Voyna 1885. Sofya: Dırjavna Peçatnitsa, 1924.
• Gluşkov, Hristo. “Sıedinenieto (1885-1885) i Evropa” Epohi Tom 4 Broy 3 (1996): 5-22.
• Hacısalihoğlu, Neriman Ersoy. “Bulgaristan Prensliği’nde İlan Edilen İlk Anayasa: Tırnova Anayasası” Eskiçağ’dan Günümüze Yönetim Anlayışı ve Kurumlar, Editör: Feridun M. Emecen, (İstanbul: Kitabevi, 2009), 107-118.
• Karakoç, Emre, Durak Gökhan. “Amerikan Basınında Doğu Rumeli Olayları (1878-1888)” Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi Cilt 9 Sayı 2 (Aralık 2020): 401-421.
• Kılıç, Ömer. “Şarki Rumeli Türklerinin Sesi: ‘Hilâl’ Gazetesi (1883-1885)” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010.
• Kurşun, Zekeriya. Küçük Said Paşa, Sultan II. Abdülhamid’in Gölgesi (1838-1914). İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2024.
• Macarov, Mih. İv. İztoçna Rumeliya (İstoriçeski Pregled). Sofya: Peçatnitsa S. M. Staykov, 1925.
• Mitev, Yono. “Sıedinenieto na Bılgariya prez 1885 g.” İstoriçeski Pregled No: 6 (1980): 49-61.
• Oğuz, Süleyman. Osmanlı Vilâyet İdâresi ve Doğu Rumeli Vilâyeti (1878-1885). Ankara: Gazi Üniversitesi, 1986.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Sicill-i Osmanî Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi. X. Cilt. Yayına Hazırlayan: Dr. Serdar Sakin. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Sicill-i Osmanî Zeyli: Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi. XVI. Cilt. Yayına Hazırlayan: Dr. Serdar Sakin. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2008.
• Pakalın, Mehmed Zeki. Son Sadrazamlar ve Başvekiller. V. Cilt. Yayına Hazırlayanlar: Ayşe Kavak, Kadir Selvi, Orhan M. Çolak, Selahaddin Uygur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
• Pantev, Andrey. Angliya sreştu Rusiya na Balkanite 1879-1894. Sofya: Nauka i İzkustvo, 1972.
• Petkov, Petko St. “Otnovo za Diplomatiçeskata i Voennata Zaştita na Sıedinenieto 1885 g. Epohi Tom 4 Broy 3 (1996): 23-33.
• Radev, Simeon. Stroitelite na Sıvremenne Bılgariya. Tom Pırvi. Sofya: Bılgarski Pisatel, 1990.
• Rayçevski, Stoyan. Knyaz Aleksandır I Batenberg. Sofya: İzdatelstvo “Zahari Stoyanov”, 2019.
• Statelova, Elena. “Balkanskite Dırjavi i Bılgarskoto Sıedinenie” Voennoistoriçeski Sbornik Kn. 4 (1985): 103-117.
• Statelova Elena, Pantev, Andrey. Sıedinenieto, Knyajestvo Bılgariya i İztoçna Rumeliya 1885 Godina. Sofya: İzdatelstvo “Prosveta”, 1995.
• Statelova, Elena, Popov, Radoslav, Tankova, Vasilka. İstoriya na Bılgarskata Diplomatsiya 1879-1913 g. Sofya: Fondantsiya Otvoreno Obştestvo, 1994.
• Şam, Emine. “Prens Alexandre Battenberg’in İttihat Beyannamesi ve Doğu Rumeli’nin Bulgaristan’a İlhakı” History Studies Cilt 1 Sayı 1 (2011): 235-251.
• Taşev, Taşo V. Ministrite na Bılgariya 1879-1999. Sofya: Akademiçno İzdatelstvo Prof. Marin Drinov, 1999.
• Todev, İliya. Dr. Stoyan Çomakov (1819-1893), Jivot, Delo, Potomtsi. Çast Pırva: İzsledvane. Sofya: Akademiçno İzdatelstvo Prof. Marin Drinov, 2003.
• Todorov, Goran D. “Kım Diplomatiçeskata İstoriya na Sıedinenieto na Bılgariya prez 1885 g.” İstoriçeski Pregled 6 (1965): 23-37.
• Vasileva, Nadezhda Vasileva. The Rivalry Between Russia and Great Britain in Eastern Rumelia 1878-1885. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2020.
• Yasamee, Feroze A. K. Abdülhamid’in Dış Politikası, Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı, 1878-1888. Çeviri: Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Kronik Kitap, 2018.