Keskin Erkek Rüşdiye Mektebi (1872-1913)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 30, 413 - 438, 20.07.2024

Burak Kocaoğlu

Öz

Sultan II. Mahmud döneminde temelleri atılan ve Türk eğitim tarihinde oldukça önemli bir yere sahip olan rüşdiye mektepleri askeri okulların ihtiyaç duyduğu nitelikli öğrencileri ve devlet dairelerinin memur ihtiyacına cevap vermek için teşkilatlandırılmıştır. Müfredatına dâhil ettiği tarih, coğrafya ve temel seviyede matematik dersleriyle modern anlamda eğitim vermeyi amaçlayan rüşdiye mekteplerinin gelişimi ve ülke geneline yayılışı çok yavaş olmuştur. Özellikle Sultan II. Abdülhamid devrinde başta devlet yöneticileri olmak üzere halkın artan ilgisi neticesinde öncelikle kent merkezleri olmak üzere birçok kazada rüşdiye mektebi inşa edilerek faaliyete geçmiştir. Bu çalışmada taşrada açılmış olan ve kendi içerisinde ayrı bir hikayesi olan ve bazı kaynaklarda Karabekir Rüşdiye Mektebi olarak da geçen Keskin Erkek Rüşdiye Mektebi ele alınmıştır. Çalışmada ilk olarak rüşdiye mekteplerinin kuruluş ve gelişim aşamaları kısaca ele alındıktan sonra Keskin Erkek Rüşdiye Mektebinin kuruluş aşaması ve yaşanan zorluklar incelenmiştir. Çalışmanın devamında ise mektepte verilen dersler, gerekli araç gereçlerin temini ve mektepte eğitim hayatını sürdüren öğrenciler üzerinde durulmuştur. Çalışmanın son bölümünde ise mektebin kuruluşundan itibaren muallimlik görevini yürüten ve nüfuzu sayesinde muallimlik görevi dışında bölgedeki çoğu işe müdahalesi söz konusu olan Yusuf Ziyaeddin Efendi merkezinde yaşanan muallim-i evvellik mücadelesi ve tayin süreçleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Keskin, Rüşdiye Mektebi, Eğitim, Yusuf Ziyaeddin

Keskin Boys Rushdiye Schools (1872-1913)

Öz

Founded during the reign of Mahmud II and having a very important place in the history of Turkish education, the rushdiye schools were organized to meet the need for qualified students for military schools and civil servants for government offices. The development and spread of the rushdiye schools, which aimed to provide education in the modern sense with history, geography and basic mathematics included in their curriculum was very slow. Especially during the reign of Abdülhamid II, as a result of the increasing interest of the public, especially state administrators, rushdiye schools were built and put into operation in many district in urban centers. In this study, Keskin Boys Rushdiye School which was opened in the provinces and has a separate story in itself and is also known as Karabekir Rushdiye School in some sources is discussed. First, the establishment and development stages of the rushdiye schools are briefly discussed, and then the establishment stage of Keskin Rushdiye School and the difficulties experienced are examined. In the continuation of the study, the lessons given in the school, the supply of necessary equipment and the students who continued their education life in the school were emphasized. In the last part of the study, the struggle and appointment processes of Yusuf Ziyaeddin Efendi, who served as a teacher since the establishment of the school and intervened in most of the works in the region outside of his teaching duty thanks to his influence in the region, are discussed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Keskin, Rushdiye School, Education, Yusuf Ziyaeddin

Kaynakça

• I- Arşiv Belgeleri
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye Nezareti:
• Defterler (DH. SAİDd): 87/415.
• Maarif Nezareti:
• Mektubi Kalemi (MF.MKT): 2/153, 38/37, 38/38, 40/77, 43/65, 43/86, 43/142, 49/52, 58/81, 60/27, 71/52, 114/38, 116/37, 129/103, 130/14, 189/56, 215/31, 333/7, 410/46, 420/26, 437/15, 481/26, 489/28, 506/33, 587/34, 676/85, 687/36, 690/11, 695/46, 705/17, 710/23, 714/53, 715/63, 719/59, 719/64, 735/60, 751/11, 773/15, 775/7, 789/12, 860/22, 1064/57, 1065/78, 1115/7.
• Tedrisat-ı İptidaiye Kalemi (MF.İBT): 21/23, 21/54, 115/25, 124/9, 132/103, 135/5, 136/42, 139/1, 139/28, 141/41, 141/96, 142/64, 142/80, 142/97, 143/45, 144/107, 146/33, 152/64, 161/106, 179/3, 184/73, 193/91, 194/56, 209/2, 211/91, 220/24, 225/18, 228/73, 230/62, 231/4, 232/27, 232/36, 233/103, 287/20, 372/58, 400/29, 440/19, 443/29, 444/31, 517/77.
• Şura-yı Devlet (ŞD): 1095/33.
• Topkapı Sarayı:
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e): 1385/1.
• II- Salnameler
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, H 1316 / M 1898, Def’a 1, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, H 1317 / M 1899, Def’a 2, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, H 1318 / M 1900, Def’a 3, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, H 1319 / M 1901, Def’a 4, Matbaa-i Âmire, İstanbul.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, H 1321 / M 1903, Def’a 6, Asır Matbaası, İstanbul.
• Salname-i Vilayet-i Ankara, H 1299 / M 1882, Def’a 10, Vilayet Matbaası, Ankara.
• Salname-i Vilayet-i Ankara, H 1308-1309 / M 1891, Def’a 11, Vilayet Matbaası, Ankara.
• Salname-i Vilayet-i Ankara, H 1325 / M 1907, Def’a 15, Vilayet Matbaası, Ankara.
• III- Makaleler ve Kitaplar
• Akyıldız, Ali. Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Akyıldız, Ali. Osmanlı Merkez Bürokrasisi (1836-1856), İstanbul: Timaş Yayınları, 2018.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Pegem Akademi, 2021.
• Ata, Bahri. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bir Ders Araç ve Gereçleri Lojistik Merkezi: Maarif Kütüphanesi (1872-1895)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, (2009), 27-36.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1973.
• Bilirli, Tahir. “Osmanlı Devleti’nde Modern Eğitim Kurumlarından Rüşdiye Mektepleri: Çaycuma Rüşdiye Mektebi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10/4, (2021), 3834-3852.
• Çadırcı, Musa. Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara: TTK, 1997.
• Çelebi, Ercan. “Tosya Rüşdiye Mektebi”, Bilim İnsanı Mustafa Eski’ye Armağan Eğitime Adanmış Bir Ömür, ed. Hüseyin Yolcu-Sibel Oğuz Haçat, Ankara: Pegem Akademi, 2020, 57-73.
• Davison, Roderic. “Osmanlı Türkiyesi’nde Batılı Eğitim”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, ed. Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012, 665-681.
• Değirmenci, Kevser. “Tavas Erkek Rüşdiye Mektebi (1874-1912)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 18, (2023), 229-255.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye Maarif Tarihi, C.II, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Hayta, Necdet ve Uğur Ünal. Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), Ankara: Gazi Kitabevi, 2005.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Osmanlı Modernleşmesinde İlk Adımlar Teknoloji, Bilim ve Eğitim, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2022.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, C.VII, Ankara: TTK, 1995.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Eğitim Öğretim, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2020.
• Keklik, Ebubekir. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitimin Modernleşmesi ve Maarif Hakkında Layihalar, Çanakkale: Paradigma Yayınları, 2023.
• Koç, Bekir. Osmanlı Modernleşmesi ve Midhat Paşa Tuna Vilayeti Meclisleri ve Yeniden Yapılanma Çabaları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2024.
• Kodaman, BayraM Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: TTK, 1991.
• Manav, Nursel. Mülkiye Tekaüd Sandığı Kuruluşu ve Faaliyetleri (1880-1890), Ankara: TTK, Ankara, 2017.
• Menekşe, Metin. “1889-1890 Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Mevcut Olan Rüşdiye Mekteplerine Dair Tespit Edilen Bir İstatistiğin İncelenmesi” Tarih ve Gelecek Dergisi, 8/3, (2022), 673-713.
• Ortaylı, İlber. Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Ankara: Cedit Neşriyat, 2010.
• Örenç, Ali Fuat. Lefke (Osmaneli) Rüşdiye Mektebi”, Sakarya Nehrinin İncisi Osmaneli (Lefke) Tarih-Kültür-Mimari-Coğrafya, ed. İlhami Yurdakul-Ali Okumuş, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2023, 47-66.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2017.
• Şahin, Altınova Ayşegül. Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri, Ankara: TTK, 2018.
• Şemin, Refia. Eğitim ve Öğretim Problemlerimiz, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: TTK, 1999.
• Tekin, Kemal Hakan. “Osmanlı Devleti’nde Gelenekten Yeniliğe Geçisin Anlamlı Bir Sembolü: Mecidi Nişanları”, The Journal of Academic Social Science Studies, 2, (2014), 393-411.
• Yıldız, Hatip. “Osmanlı Devleti’nde Mülki (Sivil) Erkek Rüşdiye Muallimlerinin Nitelikleri, Hakları ve Sorumlulukları”, History Studies, 6/4, (2014), 369-382.
• Yılmaz, Mehmet Serhat. “Tanzimat Sonrası Eğitimde Modernleşme Sürecinde Kastamonu Rüşdiyeleri (1869-1903), Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, (2009), 835-854.