Osmanlı Sefer Hazırlıkları Sırasında Toplanan Bazı Vergi Türleri ve 1592-1617 Yılları Arasında Vergilerin Tahsilinde Yaşanan Birtakım Aksaklıklara Dair Tespitler

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 30, 397 - 411, 20.07.2024

Ali Seslikaya

Öz

Başlangıçta savaş gibi olağanüstü zamanlarda alınan avarız türü vergiler, 16. yüzyılın sonuna doğru sürekli hâle getirilmiştir. Osmanlı Devleti’nde ilk dönemlerde nüzül adı altında hububat cinsinden bir vergi alınırken seferlerin uzun sürmesi ve fazla cephe olması üzerine askerin diğer ihtiyaçları için sürsat, iştira, bedel-i kürekçi gibi yeni vergiler getirildi. Bu vergilerin yetersiz olması üzerine de insanın olduğu yerde doğal olarak sistemin aksaması mümkündür. Eşkıya grupları, vergi toplamakla görevli devlet memurları ve vergi vermemek için -haklı veya haksız- bahaneler bulan halk, vergi tahsilinin aksamasında önemli rol oynuyordu. Devlete alenen isyan eden şakilerin yanında vergi tahsili sırasında reayaya sıkıntı veren bir diğer grup da devlet memurlarıydı. Bunun dışında vergi memurları sefer olmadığı hâlde sefer olduğu bahanesiyle uydurma defterlerle para toplayarak da reayayı zor duruma sokmuşlardır. Vergi çeşitlendirilerek halktan sürekli ve ağır gelen vergiler alınması reayanın tepkilerine yol açmış, kimileri şaki gruplara katılmış, kimisi de vatanlarını terk ederek (cela-yı vatan) mukabelede bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, 17. Yüzyıl, Vergi, Eşkıya, Savaş

Some Typesof Taxes Collected During The Ottoman Campaign Preparations and Observations on Detections Regarding Some Deficiencies in the Collection of Taxes Between 1592-1617

Öz

Until the end of the 16th century, taxes levied in extraordinary times such as war were made permanent after this date. In the early periods of the Ottoman Empire, taxes were levied on cereals under the name of nüzül, but as the campaigns lasted longer and there were many fronts, more taxes such as sürsat, iştira and bedel-i kürekci (cost of rower were introduced for the other needs of the soldiers. Where there are human beings, it is naturally possible for the system to fail. Bandit groups, civil servants in charge of tax collection and the people who found excuses - justified or unjustified - for not paying taxes played an important role in disrupting tax collection. In addition to the bandits who openly rebelled against the state, civil servants were another group that caused trouble for the reaya during tax collection. In addition, the officials in charge of tax collection also put the reaya in a difficult position by collecting money with fabricated books on the pretext that there was a campaign when there was no campaign. The diversification of taxes and the continuous and heavy taxation of the people led to the reactions of the reaya, some of them joined the rebellious groups and some of them responded by leaving their homeland (cela-yı vatan).

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, 17th Century, Tax, Bandit, War

Kaynakça

• 1-Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İbnül Emin, Maliye (İe.Ml.) Dosya No:19, Gömlek Nu:1782. Tarih: 05 Zilhicce 1011 (16 Mayıs 1603).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (Ts.Ma.E) Dosya No:1288, Gömlek Nu: 67. Tarih: 20 Receb1000 (2 Mayıs 1592).
• 2- Araştırma ve Telif Kaynakları
• Acar, Aydın. "74 Numaralı Mühimme Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (121-241)." Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2015.
• Aycibin, Zeynep. "XVII. Yüzyıl Sadrazamlarından Köprülü-Zade Mustafa Paşa Döneminde Osmanlı Devleti'nin Siyasi ve Sosyal Durumu."Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2001.
• Demir, Selçuk. "75 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (S. 1-171)." Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2008.
• Selânikı̂ Mustafa Efendi. Tarih-i Selânikî. Cilt. 2, Hazırlayan: Mehmet İpşirli, İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• Erdoğan, Meryem Kaçan. "II. Viyana Kuşatması."Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
• Güçer, Lütfi. XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler. İstanbul: Sermet Matbaası, 1964.
• Hacı Osman Yıldırım, Vahdettin Atik, Dr. Murat Cebeciğlu, Ayhan Özyurt, Mustafa Serin, Fuat Yavuz, Numan Yekeler. 82 Numaralı Mühimme Defteri (1026-1027 / 1617-1618): Özet - Transkripsiyon - İndeks ve Tıpkıbasım. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2000.
• İşbilir, Ömer. "XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri."Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996.
• Karataş, Yeliz. "18 Numaralı Mühimme Zeyli Defteri (H.1013-1015/M.1604-1607) (Vr.1-130) (İnceleme- Metin-İndeks)." Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2017.
• Keleş, Adem. "75 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (S. 172-331)." Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Kütükoğlu, Mübahat. "Osmanlı İktisadi Yapısı." Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, editör Ekmeleddin İhsanoğlu, 513-650. İstanbul: İrcica, 1994.
• Polat, Süleyman. IV. Murad'ın Revan Seferi Organizasyonu Ve Stratejisi. Ankara: Atase Yayınları, 2015.
• Sayın, Abdurrrahman Vefik. Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistem). Hazırlayan: Hakan Özkan. Ankara: Maliye Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Şahin, Dilek. "XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu’da Celâlî Hareketleri (8 Numaralı Mühimme Zeyli’ne Göre)." Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2003.
• Şahin, İlhan. Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Nomads in the Ottoman Empire. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2006.
• Şahin, Mehmet. "Kuyucu Murad Paşa’nın Celâlî Seferi Mühimmesi (1607), 8 Numaralı Defter Zeyli." Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2002.
• Şahin, Zafer. "72 Numaralı Mühimme Defteri (H.1002-1003) (Vr. 231-473) İnceleme-Metin." Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
• Tanrıvermiş, Abdullah. "72 Numaralı Mühimme Defteri (H.1002-1003) (Vr.1-230)." Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
• Uğurlu, Muhammed. "73 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi."Yüksek Lisans Tezi, Bitlis Eren Üniversitesi, 2018.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Kapukulu Ocakları I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1984.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devlet Teşkilâtına Medhal. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Ünal, Mehmet Ali. 44 Numaralı Mühimme Defteri. İzmir: Akademi Kitabevi, 1995. Ansiklopedi Maddeleri ve Süreli Yayınlar
• Barkan, Ömer Lütfi. "Avarız." İslam Ansiklopedisi, 13-19. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Beydilli, Kemal. "Yeniçeri." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 450-62. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• İpçioğlu, Mehmet. "Kanuni Süleyman'ın Estergon (Esztergom) Seferi 1543 (Yeni Bir Kaynak)." Osmanlı Araştırmaları X (1990): 137-59.
• İşbilir, Ömer. "Mekkâre." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 554-55. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• İşbilir, Ömer."Nüzül." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 311-12. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Kazıcı, Ziya. "Osmanlılarda Örfi Vergiler Ve Bu Vergilerin Kaynagı Olan Örfi Hukuk." Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı. 4 (1986): 285-310.
• Kurtaran, Uğur. "Osmanlı Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik." Turkish Studies 4, Sayı. 7: 2269-86.
• Mustafa, Öztürk. "Osmanli Devletinde Hayvancılığın İktisadİ Boyutu." BELLEK Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi 1, Sayı. 1 (2019): 28-44.
• Özcan, Abdülkadir. "Köprülüzâde Fâzıl Mustafa Paşa." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 263-65. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Polat, Süleyman. "Osmanlı Sefer Organizasyonunda Pratik Çözümler: 1634-1635 (H. 1044) Tarihlerinde Karahisar-ı Şarki’de “Mükellefiyet Şeklinde Yürütülen İştira” ile Zahire Temini." Gazi Akademik Bakış Dergisi 4, Sayı. 8 (2011): 161-74.
• Polat, Süleyman. "Osmanlı Taşrasında Bir Celali Yıkımının İzleri: Tavil Halil’in Kütahya (Kazaları) Baskını Ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları." Gazi Akademik Bakış 6, Sayı. 12 (2015): 35-50.
• Sahillioğlu, Halil. "17. Yüzyıl Sonunda Bolu Livası Sürsat Bedeli." Çele, Sayı. 11 (1964): 15-21.
• Polat, Süleyman."Avarız." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 108-09. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Yılmaz, Fikret. "The Life of Köprülüzade Fazıl Mustafa Pasha and His Reforms (1637-1691)." Osmanlı Araştırmaları Dergisi 20, Sayı. 20 (2000): 165-221.