Tenkîd Dergisindeki Edebiyat Eleştirileri ve Edebî Tartışmalar

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 30, 331 - 350, 20.07.2024

Yasin Yavuz

https://doi.org/10.17822/omad.1483343

Öz

Tenkit, insan hayatının hemen her evresinde var olan ve esasen hayatın doğasında bulunan bir kavramdır. Tanpınar, insan hayatının merkezde olduğu dönemlerde tenkidin de sanatın merkezinde olduğunu vurgular ki bu da tenkit ve insan gerçeğinin ilişkisini gösterir. Buna bağlı olarak Tanzimat Fermanı ile birlikte insan hayatının merkeze alındığı edebî gelişimimizde de tenkit, klasik edebiyata kıyasla daha fazla etkili olmuştur. Tenkit başlı başına bir edebî tür olmuş, bu alanda farklı anlayışlar doğmuştur. Öyle ki bu isimle bir dergi dahi kurulmuştur. Tenkîd dergisi, Türk edebiyatında bu isimle çıkan ilk dergidir. İlk sayısı 4 Nisan 1910’da çıkan derginin imtiyaz sahibi Bezmi Nusret Kaygusuz’dur. Toplamda altı sayısı çıkan dergide çoğunlukla eleştiri yazıları yayımlansa da sayıca daha az olmakla birlikte, sayfalarında şiir ve hikâye gibi türlere de yer verildiği söylenebilir. Dergiyle ilgili oldukça az sayıda çalışma yapılmıştır ve var olanlar da daha çok tanıtmaya yönelik metinlerdir. Bu çalışmada Tenkîd dergisindeki edebî eleştiriler ve dergideki tartışmalar üzerinde durulmuştur. Buna göre dergide romantik eleştirinin baskın olduğu görülmüştür. Dergideki eleştirilerin büyük bir kısmı metinden çok sanatçıya yönelik olmakla birlikte bunlarda tarafsız da kalınamaz. Derginin eleştiri yazarları özellikle kendi döneminin genç sanatçılarına yönelik oldukça sert eleştirilerde bulunmuşlardır. Tartışmalarda, güncel edebî polemiklerde çoğunlukla taraf tutulduğu ve kendilerine yöneltilen eleştirilere yanıt verildiği görülmüştür. Çalışmanın amacı, derginin eleştiri mahiyetini ortaya koymak ve dergide tartışmaya sebebiyet veren konuları açıklığa kavuşturmakla birlikte misyonunu ne ölçüde karşıladığını sorgulamaktır.

Anahtar Kelimeler

Tenkîd dergisi, eleştiri, Bezmi Nusret Kaygusuz, Baha Tevfik, edebî tartışma

Literary Criticism and Literary Argument in Tenkîd Magazine

Öz

Criticism is a concept that exists in almost every stage of human life and is essentially inherent in the nature of life. Tanpınar emphasizes that criticism is at the center of art in periods when human life is at the center, which shows the relationship between criticism and human reality. Accordingly, with the Tanzimat Edict, criticism has been more effective in our literary development, in which human life is at the center, than in classical literature. Criticism became a literary genre in its own right, and different understandings emerged in this field. So much so that even a magazine with this name was founded. Tenkîd was the first journal published under this name in Turkish literature. The first issue of the journal was published on April 4, 1910, and its concessionaire was Bezmi Nusret Kaygusuz. Although the magazine, which published six issues in total, mostly published criticism articles, it can be said that it also included genres such as poetry and stories, albeit fewer in number. There are very few studies in the journal, and those that exist are mostly introductory texts. This study focuses on literary criticism in Tenkîd and the discussions in the journal. Accordingly, it is seen that romantic criticism is dominant in the journal. Although most of the criticism is directed towards the artist rather than the text, one cannot remain impartial. The critical writers of the magazine were especially harsh in their criticism of the young artists of their period. As for the discussions, it was observed that they mostly took sides in current literary polemics and responded to the criticisms directed at them. The aim of this study is to reveal the nature of the debates in the journal and to question to what extent the journal fulfilled its mission while clarifying the issues that caused the debates.

Anahtar Kelimeler

Tenkîd magazine, criticism, Bezmi Nusret, Baha Tevfik, literary discussion

Kaynakça

• Ahmet Haşim, “Ruh-i Bî-kayd Fırsatıyla”, Gurabahane-i Laklakan/Diğer Yazılar (Bütün Eserleri III), Haz. İnci Enginün ve Zeynep Kerman, Dergâh Yayınları, İstanbul 1991.
• Ahmet Nebil ve Baha Tevfik, “Osmanlı Edebiyatı”, Tenkîd, N. 4, 7 Haziran 1910.
• Aktaş, Şerif, Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi, C.1, Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Alangu, Tahir, Ömer Seyfeddin: Ülkü Bir Yazarın Romanı, İstanbul: May Yayınları, 1968.
• Bağcı, Rıza, Baha Tevfik’in Hayatı, Edebî ve Felsefi Faaliyetleri Üzerinde Bir Araştırma, İzmir: Kaynak Yayınları, 1996.
• Baha Tevfik, “Hisler ve Fikirler”, Tenkîd, N.3, 18 Mayıs 1910, 6-9.
• Baha Tevfik, “İntikad”, Tenkîd, N. 2, 28 Nisan 1910, 3-6.
• Baha Tevfik, “İntikad”, Tenkîd, N.1, 4 Nisan 1910.
• Bezmi Nusret, “Cerihalar”, Tenkîd, N. 5, 30 Haziran 1910.
• Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belagat), İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Bilgin Topçu, Ümmühan, “Baha Tevfik ve Edebî Görüşleri”, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 1993.
• Celâl Sahir, “Bugünküler-Dünküler Mes’elesi”, Servet-i Fünun, S. 1016, 1910.
• Celal Sahir, “Ufkun Karşısında-3”, Servet-i Fünun, C.39, S. 989, 1890.
• Celal Sahir, Siyah Kitâb, İstanbul: Muhtar Halid Kitabhânesi, 1911.
• Çakır, Hamza, Osmanlıda Basın İktidar İlişkisi, İstanbul: Siyasal Kitabevi, 2002.
• Çıkla, Selçuk, “Baha Tevfik’in Hayatı, Yazarlığı, Mizacı ve Felsefeciliği: Muhalif, Asi ve Sıra Dışı-I”, Tarih ve Toplum, S. 234, (2003): 51-58.
• Çıkla, Selçuk, “Eleştiri Tarihimizde Tenkit Adını Taşıyan İlk Dergimiz: Tenkid”, Hece, S. 77-78-79 (2003): 617-621.
• Dağlar, Oya, “Emrullah Efendi – Tevfik Fikret Anlaşmazlığı (Mekteb-i Sultani Hadisesi)”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2 (2006): 27-47.
• Emin Lami, “Reftâr-ı Matbuat”, Tenkîd, N. 3, 18 Mayıs 1910.
• Ercilasun, Bilge, Servet-i Fünûn’da Edebî Tenkit, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2003.
• Fazıl Ahmet, “Tenkîd ve Tefelsüf”, Servet-i Fünun, S. 989, 1890.
• Feyzullah Sacid, “İntikad’a Dair”, Tenkîd, N. 3 18 Mayıs 1910. Feyzullah Sacid, “İntikad’a Dair”, Tenkîd, N. 4 7 Haziran 1910. Feyzullah Sacid, “İntikad’a Dair”, Tenkîd, N. 5 30 Haziran 1910.
• Feyzullah Sacid, “İntikad’a Dair”, Tenkîd, N. 6 23 Temmuz 1910.
• Hakkı Tarık, “Reftâr-ı Matbuat”, Tenkîd, N. 1, 4 Nisan 1910.
• Hakkı Tarık, “Reftar-ı Matbuat”, Tenkîd, N. 2, 28 Nisan 1910.
• Hakkı Tarık, “Reftâr-ı Matbuat”, Tenkîd, N. 4, 7 Haziran 1910.
• Huyugüzel, Ömer Faruk, İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• İmzasız, “Fecr-i Ati Mektebi İmtihanları”, Hande, S.2, 11 Nisan 1910.
• İmzasız, “Gençlerin Risale-i Edebisi – Tenkit”, Tanin, 4 Nisan 1910.
• Kaygusuz, Bezmi Nusret, Roman Gibi, İzmir: İhsan Gümüşayak Matbaası, 1955.
• Kılıçbay, Mustafa, “Tenkîd Dergisi Üzerine Bir İnceleme”, Yüksek Lisans Tezi, Ahi Evran Üniversitesi, 2020.
• Köprülüzade Mehmet Fuat, “Hüsn ü Şiir – Tekazâ-yı Edebî”, Genç Kalemler, S.1, 1327.
• Ömer Seyfettin, “Yeni Lisan”, Genç Kalemler, Haz. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014, 76-81.
• Özer, Mehmet, “Bezmi Nusret Kaygusuz’un Hayatı”, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 1987.
• Özgül, M. Kayahan, “Tenkidi Eleştirmek”, Hece, S. 77-78-79, 2003.
• Polat, Nazım Hikmet, “Mecmuacılık Tarihimizden Kısa Bir Sahife: Tenkid ve İlavesi: Hediye”, Kültür ve Sanat, S. 20, 1983.
• Şen, Cafer, “Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi (1909-1912)”, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2004.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, “Bizde Tenkit”, Edebiyat Üzerine Makaleler, Haz. Zeynep Kerman, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018, 76-78.
• Topuz, Hıfzı, İkinci Mahmuttan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1984.
• Yılmaz, Nusret, “Sunuş”, Hisler ve Fikirler içinde, İstanbul: DBY, 2020, 9-11.