İSVEÇ KRALI XII. CHARLES’IN (DEMİRBAŞ ŞARL) OSMANLI DEVLETİ’NE İLTİCASININ (1709-1714) OMBUDSMANLIK FİKRİNİN DOĞUŞUNA ETKİSİ

Yıl 2018, Sayı: 9, 15 - 73, 31.12.2018

Burak Coşkun , Hamza Günaydın

Öz

Kaynaklarımızda Demirbaş Şarl
olarak anılan İsveç Kralı XII. Charles’ın, 1709 yılında Poltava’da Ruslara
yenilmesi neticesinde Özi ve Bender üzerinden yaralı bir vaziyette Osmanlı
topraklarına sığınması, Osmanlı-İsveç ilişkilerinin seyri bakımından önemli bir
dönüm noktası olmuştur. İsveç Kralı’nın başta 8 gün olarak planladığı bu
iltica, dönüş yollarının güvenli olmaması, asker ihtiyacının bulunması, parasal
gereksinimler ve özellikle İsveç Kralı’nın izlediği Osmanlı Devleti ile Rusya
arasında savaş çıkarma siyaseti gibi nedenlerle 5 yıl 3 ay 9 gün gibi çok uzun
sayılabilecek bir sürece yayılmıştır. III. Ahmed dönemi devlet adamlarının
siyaset anlayışı ve sefirlerin faaliyetleri gibi konularda önemli veriler sunan
bu sürecin bizim için ayırt edici noktası, ilticanın son yılında Kral’ın
ülkesine gönderdiği bir talimatla ombudsman görevlendirmiş olmasıdır. Bu
çalışma, iltica sürecinde yaşananlardan hareketle ombudsmanlık fikrinin
oluştuğu tarihi zeminin tespitine ve ombudsmanın kralı temsil eden bir
görevliden parlamento adına idareyi denetleyen bir müesseseye dönüşümü sürecine
odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İsveç, İsveç Kralı Demirbaş Şarl, Ombudsman

THE EFFECT OF SWEDISH KING XII. CHARLES' SEEKING REFUGE IN THE OTTOMAN EMPIRE (1709-1714) ON THE RISE OF OMBUDSMAN

Öz

The fact that the
Swedish King Charles XII, known as “Demirbaş Şarl” in our literature, sought
refuge in the Ottoman Empire via Özi and Bender, as being wounded after the
defeat of the Russians in Poltava in 1709 is a turning point in the Swedish-Otoman
relations. This asylum, originally planned for 8 days by the King, was extended
to a considerably long period of 5 years, 3 months and 9 days in total, due to
such reasons as the return roads’ being insecure, the need for military
service, monetary deficiency and, most particularly, the policy followed by the
Swedish King with an aim to cause a war between the Russia and the Ottoman
Empire. After all, this period not only held rich amount of data in relation to
the diplomacy of the statesmen and activities of “sefirs” during III. Ahmed
reign, but also witnessed the appointment of an ombudsman by the King.
Therefore, this study aims to shed light onto the historical events grounding
the formation of the concept of ombudsman and how the ombudsman turned into an
institution inspecting the government on behalf of the parliament from the
representative of the King.  

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Sweden, Swedish King XII. Charles, Ombudsman

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan (2010). Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul. Ahmet Refik (2015). Memâlik’i Osmaniye’de Demirbaş Şarl, Yayına Hazırlayan: Bülent ARI, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.AKINCI, Müslüm (2010). İsveç İdare Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara.AKTEPE, Münir (1993). “Çorlulu Ali Paşa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 8, ss. 370-371.Alfred Bexelius (1968). “The Origin, Nature, and Functions of the Civil and Military Ombudsmen in Sweden”, 377 ANNALS AM. ACAD. POL. & SOC. SCI. 10, ss. 10-19.BAŞ, İbrahim (2004). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Türk-İsveç İlişkileri ve Mehmet Said Efendi’nin İsveç Elçiliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.BEYDİLLİ, Kemal (2001). “İsveç (Tarih, Osmanlı-İsveç Münasebetleri)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 23, ss. 407-414.CARPELS, Simon (2012). Royal Power and Bureaucracy: The Function of the Högste Ombudsman in the Last Phase of the Great Northern War, Master Thesis, Uppsala University, Historical Institution, Master Programme in Early Modern Studies –Northern Europe 1450 –1850, Uppsala, Sweden.CHAPMAN, Brian (1970). İdare Mesleği: Avrupa’da Devlet Memurluğu, Çev: Cahit TUTUM, TODAİE Yayınları, Ankara.COROBAN, Costel, (2011). “British Reactions to Charles XII’s Stay in the Ottoman Empire Revista” Română de Studii Baltice şi Nordice, C. 3, S. 1, ss. 29-63.COŞKUN, Burak; GÜNAYDIN, Hamza (2015). “Ombudsmanlığın Kökeni Meselesi Bağlamında Türk-İslam Devlet Geleneğinde Şikâyet Hakkının Kurumsal Tekâmülü”, Ombudsman Akademik Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 3, ss. 9-60.DEVELLİOĞLU, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, 30. Baskı, Ankara.EKLUNDH, Claes (2000a). “The Parliamentray Ombudsman in Sweden”, Hukuk Kurultayı 2000, Ankara.EKLUNDH, Claes (2000b). “The Swedish Parliamentary Ombudsman System”, Human Rights Commissions and Ombudsman Offices: National Experiences throughout the World, Kamal Hossain, Leonard F.M. Besselink [executive editor], Haile Selassie gebre Selassie, E.L.M. Voelker, eds., Kluwer Law International, London/ The Hague/ Boston, s. 383.ERDENGİ, Tevfik Bora (2009). Ombudsman: Dünya Uygulamaları ve Türkiye, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.ERHÜRMAN, Tufan (2001). İdari Denetim ve Ombudsman, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.EYİCE, Semavi, (1992). “Bender Kalesi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 5, ss. 431-432.JÄGERSKİÖLD, Stig (1961). "The Swedish Ombudsman" University of Pennsylvania Law Review, C. 109, S. 8, ss. 1077-1099.KANTEMİR, Dimitri (2005). Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, Çev. Özdemir Çobanoğlu, C. 2, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul.KIEL, Machiel, (1994). “Dimetoka”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 9, ss. 305-308KINROSS, Lord, (2008). Osmanlı - İmparatorluğun Yükselişi ve Çöküşü, 2. Baskı, Altın Kitaplar, İstanbul.KUNT, Metin (1990). Türkiye Tarihi 3 - Osmanlı Devleti 1600-1908, Yayın Yönetmeni: Sina AKŞİN, Cem Yayınevi, İstanbul, ss. 10-69.KURAT, Akdes Nimet (1940). İsveç Kralı XII. Karl’ın Hayatı ve Faaliyeti (1682-1718), Rıza Koşkun Matbaası, İstanbul.KURAT, Akdes Nimet (1943a). İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kaldığı Zamana Ait Metinler ve Vesikalar, Rıza Koşkun Matbaası, İstanbul.KURAT, Akdes Nimet (1943b). İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sıralarda Osmanlı İmparatorluğu, Rıza Koşkun Matbaası, İstanbul.KURAT, Akdes Nimet (2014). Rusya Tarihi, 6. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.KUZUCU, Serhat (2016). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti ile İskandinav Ülkeleri Arasındaki Ticari İlişkiler (İsveç-Danimarka-Norveç), Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:13, Sayı:35, s. 402-426.Mufassal Osmanlı Tarihi (1962). C. 5, Güven Yayınevi, İstanbul.ÖZTUNA, Yılmaz (1994). Büyük Osmanlı Tarihi, C. 4, Ötüken Neşriyat, İstanbulÖZTUNA, Yılmaz (1998). Osmanlı Devleti Tarihi, C. 1, Kültür Bakanlığı, AnkaraRâşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmail Âsım Efendi (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli, Cilt: 2, Haz: A. Özcan, Y. Uğur, B. Çakır ve A.Z. İzgöer, İstanbul.SANDER, Oral (2014). “Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü-Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir İnceleme”, 8. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara.SEREDA, Oleksandr (2015). “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Belgeleri Işığında Osmanlı-Ukrayna Bozkır Serhatti”, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı, Odessa.SEVİNÇ, Tahir (2014). “İsveç Kralı XII Şarl’ın Osmanlı Devleti’ne İlticası ve İkameti (1709-1714)”, Journal of History Studies, C. 6, S. 1, ss. 139–159.SHAW, Stanford J. (2008). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Çev: Mehmet Harmancı, C. 1, E Yayınları, İstanbul.UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1995). Osmanlı Tarihi, IV. Cilt II. Kısım, XVIII. Yüzyıl, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (2011). Osmanlı Tarihi, IV. Cilt 1. Bölüm, Karlofça Anlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar, 7. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.WALTER, Gellhorn (1965). “The Swedish Justitieombudsman”, The Yale Law Journal, Vol. 75, No.1, ss. 1-58. ZINKEISEN, Johann Wilhelm (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1669-1774), Çeviren: Nilüfer Epçeli, C. 5, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.https://www.trakyanet.com/trakya/edirne/edirne/240-karaagac.html?karaa%C4%9Fa%C3%A7-yolu?kap%C4%B1kule-s%C4%B1n%C4%B1r-kap%C4%B1s%C4%B1, Erişim Tarihi: 19/10/2018http://ahilik.net/wp-content/uploads/2015/09/ombudsmanteblig.pdf, Erişim Tarihi: 17/10/2018https://www.jo.se/en/About-JO/History/, Erişim Tarihi: 27/9/2018http://www.theioi.org/the-i-o-i, Erişim Tarihi: 03/10/2018