İBN HALDUN’UN TEMEL KAVRAMLARININ DEVLET TEORİSİ IŞIĞINDA ÇEVİRİSİ

Yıl 2021, Sayı: 15, 43 - 81, 27.01.2022

Ergin Ergül

Öz

İbn Haldun (1332-1406), Arapça kaleme aldığı Mukaddime adlı anıtsal eserinin konusunu oluşturan “toplum ve medeniyet bilimi” (ilm-i umran) çerçevesindeki görüşleriyle devlet teorisi alanında, evrenselliği ve güncelliği vurgulanan bir düşünürdür. Düşünür, Mukaddime’de toplumsal ve siyasal alanda gözlemlediği bir dizi evrensel olguyu kavramsallaştırmış ve bu kavramları eserinde tutarlı bir şekilde kullanmada büyük bir özen ve titizlik göstermiştir. Bu kavramlar arasında hem İbn Haldun’un toplum ve medeniyet teorisinde hem günümüz devlet teorisinde bazı kavramlar büyük önem taşımaktadır. Bunlar; ictima (sosyal yaşam), umran (toplum ve medeniyet), asabiya (sosyal güç dayanışması), vazi (otorite), tegallub (egemenlik), mulk (iktidar), devle (devlet), kahr (zor) ve sultan (hükümet) kavramları olarak sıralanabilir. Mukaddime belli başlı dünya dillerine, bazılarına birden fazla olmak üzere çevrilmiş evrensel bir eserdir. Türkçe’de de birden fazla çevirisi vardır. Ancak çok sayıda çeviri İbn Haldun’un devlet teorisi üzerine çalışma yapacak akademisyenlerin işini kolaylaştırmamaktadır. Çünkü İbn Haldun’un kullandığı temel kavramların tercümeleri çeviriden çeviriye farklılık göstermektedir. Hatta bazı çevirilerde aynı kavram için farklı terimler kullanılabilmektedir. Türkçe çevirilere bakıldığında özellikle bazılarının dilinin eskili olduğu ve orijinal kavramların çevrilmeksizin aynen kullanıldığı, bazılarında ise dilinin yeniliğine rağmen teknik ve bilimsel kavramların özenli kullanılmadığı görülmektedir. Bu durum iyi derecede Arapça bilmeyen akademisyenler açısından Mukaddime’den istifadeyi güçleştirmektedir. Çalışma, söz konusu temel kavramların Türkçe, İngilizce, Fransızca ve İspanyolca çevirilerdeki karşılıklarını araştırmakta ve kavramların karşılık geldiği olguların günümüz devlet teorisi ve kamu hukukundaki karşılıklarını dikkate alarak, her bir kavram için en uygun çeviriyi ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun, Mukaddime, Devlet Teorisi

The Translation of Ibn Khaldun’s Fundamental Concepts in the Light of State Theory

Öz

Kaynakça

• ACHCAR Gilbert (1999), “La sociologie du pouvoir chez Ibn Khaldoun: Une lecture webérienne”, Cahiers Internationaux de Sociologie, Nouvelle Série, Vol. 107, les métamorphoses de la sociologie allemande (Juillet-Décembre 1999)
• ALATAS, Syed Farid (2020), İbn Haldûncu Sosyoloji, Kayıp Bir Geleneğin İhyası, çev. Kamuran Gökdağ, Enes Ateş, Küre Yayınları, İstanbul
• ALATAS Syed (2006), “Ibn Khaldun and Contemporary Sociology”, International Sociology , 782-795
• ARSLAN Ahmet (2017). İbn Haldun, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul
• BAALBAKİ Rohi (2003). Al-Mawrid, Trilingual Dictionary, Arabic, English, French, Dar El- Ilm Lilmalayn, Beirut
• BERİŞ Hamit Emrah (2006). Küreselleşme Çağında Egemenlik, Lotus yayınları, Ankara
• BOZARSLAN Hamit (2016). Lüks ve Şiddet, İbn Haldun’da Tahakküm ve Şiddet, çev. Melike Işık Durmaz, İletişim yayınları, İstanbul
• CARRE Olivier (1973). “A propos de la sociologie politique d’Ibn Khaldûn”, Revue française de sociologie / Année 1973 / 14-1
• CHEDDADI Abdesselam (2006). Actualité d'Ibn Khaldûn - Conférences et entretiens, Reconnaissances d’Ibn Khaldûn, Maison des Arts, des Sciences, Temara
• CHEDDADI Abdesselam “Reconnaissances d’Ibn Khaldûn” (Entretien), http://www.esprit.presse.fr/ article/cheddadiabdesselam /reconnaissances-d-ibn-khaldun -entretien-13408
• ÇİLİNGİR Lokman (2009). Farabi ve İbn Haldun’da Siyaset. Araştırma Yayınları, Ankara
• DALE Stephen Frederic (2018). İbn Haldun ve İnsan Bilimi, Çev. Ayşecan Ay, Canan Doğan, Say Yayınları, İstanbul
• DHAOUAD Mahmoud (2013).“Ibn Khaldoun: Le Printemps arabe des sciences sociales et humaines”, Dirasat, Human and Social Sciences, Volume 40, No 1
• DİVLEKÇİ Celalettin, “Bir Kitap, Dört Çeviri”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/485588
• ERGÜL Ergin (2018). Hukukçu ve Siyaset Bilimci Kimliğiyle İbn Haldun, Adalet Yayınevi, 3. Baskı, Ankara
• ERGÜL Ergin (2021), İlk Çağ’dan Günümüze Devlet Teorisi, Ankara, Adalet Yayınevi
• FARABİ (2018). Platon Kanunlarının Özü, Hazırlayan: Fahrettin Olguner, Aktif Düşünce Yayınları, İstannbul
• FARABİ (2019), El- Medinetü-l-Fazıla, Tanrı Alem İnsan, 2. Baskı, Litera Yayıncılık, İstanbul
• GÖZLER Kemal (2007), Devletin Genel Teorisi, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa
• GÜRKAN Ülker (1967). “Hukuk Sosyolojisi Açısından İbn Haldun”, AÜHFD, 24 (1), s.223-246, 1967, s.237 http://dergiler.ankara. edu.tr/ dergiler/38/336/3416.pdf
• HASSAN Ümit (2011). İbn Haldun, Metodu ve Siyaset Teorisi, 5. Baskı, Doğu Batı Yayınları, İstanbul
• HORROUT Claude (2006), Ibn Khaldûn, un islam des « Lumières ». : Les Éditions Complexe, Paris
• IBN KHALDOUN (1863). Les prolégomènes. Traduits en Français et commentés par William MAC GUCKIN, Baron DE SLANE, Paris: Librairie orientaliste Paul Geuthner, 1934 (réimpression de 1996), Une édition numérique, Paris, http://classiques.uqac.ca/classiques/Ibn_Khaldoun/Ibn_Khaldoun.html
• IBN KHALDÛN (1997). Discours sur l’Histoire universelle Al- Muqaddima, par Vincent Monteil, Sinbad, Paris
• IBN KHALDUN (2001). Mukaddime-t- İbn Haldun, Hazırlayan Ahmed Zağbi, Dar el Erkam, Beyrut
• IBN KHALDÛN (2002). Le Livre des Exemples, I, Autobiographie, Muqaddima, Texte traduit, Présenté et Annoté par Abdesselam Cheddadi, Gallimard, Paris
• IBN KHALDÛN (2015). The Muqaddimah, An Intrıduction to History, Edited by N. J. Dawood, Translated by Franz Rosenthal, Introduction by Bruce B. Lawrence, Princeton University Press, New Jersey
• İBN HALDUN (1986), Mukaddime, çev. Zakir Ugan, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
• İBN HALDUN (2014), Mukaddime, c.1,2,3, çev. Sevim Belli, Onur yayınları, Ankara
• İBN HALDUN (2016), Mukaddime, c. 1,2, Derleyen: Arslan Tekin, İlgi Kültür Sanat Yayınları, Ankara
• İBN HALDUN (2017), Mukaddime, c.1, 2, çev. Turan Dursun, Kaynak Yayınları, 8. Basım, İstanbul
• İBN HALDUN (2017), Mukaddime, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergah yayınları, 14. Baskı, İstanbul
• İBN HALDUN (2018), Mukaddime, çev. Halil Kendir, Marmara Belediyeler Birliği Yayını, İstanbul
• KAPANİ Münci (2013)., Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, 33. Basım, Ankara
• KHEMERI, T., “İbn Haldun’un Mukaddimesindeki Asabiyye Mefhumu”, çev. Hüseyin Zamanlılı, Der İslam, Bd. XXIII, 1936, s. 163-188,
• KIRBAŞOĞLU Mehmed Hayri (1986), “İbn Haldun’un Mukaddimesi’nin Yeni Bir Çevirisi Üzerine”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27 : 363-398.
• KURTOĞLU Zerrin (2013). İslam Düşüncesinin Siyasal Ufku. İletişim Yayınları, İstanbul
• MEHDİ Muhsin (2017) Ibn Khaldun's Philosophy of History: A Study in the Philosophic Foundation of the Science, of Culture, Routledge
• NASSAR Nassif (1967). La pensée réaliste d’Ibn Khaldûn, Presses Universitaires de France, Paris
• TALBI Mohammed (1967), Ibn Khaldûn et le sens de l'Histoire », in Studia Islamica, XXVI, ss. 73-148.
• TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, https://sozluk.gov.tr/
• TOPÇUOĞLI Hamide (1969), Hukuk Sosyolojisi (Sosyoloji Açısından Hukuk) (Konu, Problemler, öncüler), c.1, 3. Baskı, İstanbul
• TURAN, Şerafettin (1990). Türk Kültür Tarihi, Ankara: Bilgi Yayıncılık
• TURRONI Giuliana (2014),, « ‘Umrân : la civilisation dans la théorie khaldûnienne », in Houari Touati (éd.), Encyclopédie de l’humanisme méditerranéen, printemps 2014, URL = http://www.encyclopedie-humanisme.com/?Umran
• UYGUN Oktay (2008), İbn Haldun’un Toplum ve Devlet Kuramı, XII Levha, İstanbul,
• YILDIRIM, Yavuz, ERDEM, Sami, ÖZKAN, Halit, KAYA, M. Cüneyt (2015). Giriş, Mukaddime Tercümesi, mütercim: Prizâde Mehmed Sâhib, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul