Features of a Senior Public Administrator in the Islamic Political Thought

Yıl 2023, Sayı: 19, 215 - 242, 12.01.2024

Mehmet Barutçu

Öz

The discretionary power granted to the head of state in the appointment of senior public administrators may be used against the public interest. Determining the qualifications that the appointees should have will prevent the abuse of the discretionary power of the head of state. This study aims to contribute to the solution of the aforementioned problem by trying to determine the qualifications that should be found in senior public administrators within the framework of works on Islamic public law and siyasetnames. In particular, the siyasetnames, which deal with the reasons for the collapse of states and the necessary reforms for their solution, have an important place in the study. As a result of the study, the qualities that should be present in a senior public administrator are discussed under three main headings: scientific competence, trust and power. While determining the sub-headings of the main headings, concrete and materially determinable issues were mentioned rather than moral qualities. It is seen that the existence of the mentioned qualities aims to prevent acting according to personal desires and preventing the delegation of public office through illegitimate means such as bribery, intercession, initiation and favoritism.

Anahtar Kelimeler

Siyasetname, Senior Public Administrator, Scientific Competence, Trust, Power

İSLAM SİYASET DÜŞÜNCESİNDE ÜST DÜZEY KAMU GÖREVLİSİNDE BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER

Öz

Üst düzey kamu görevlilerinin atanmasında devlet başkanına tanınan takdir yetkisinin kamu menfaatlerine aykırı kullanılması söz konusu olabilmektedir. Atanacak kişilerin sahip olması gereken niteliklerin tespit edilmesi, üst düzey kamu görevlisi atamalarında devlet başkanına tanınan takdir yetkisinin istismar edilmesinin önüne geçebilecektir. Bu çalışmada İslam kamu hukukuna dair eserler ve siyasetnameler çerçevesinde üst düzey kamu görevlilerinde bulunması gereken özelliklerin tespitine çalışılarak mezkûr sorunun çözümüne katkı sunmak hedeflenmiştir. İlgili özelliklerin tespiti yapılırken devletlerin çöküş sebeplerini ve bunların çözümü için gerekli ıslahatı konu edinen siyasetnameler, çalışmada önemli bir yer tutmuştur. Siyasetnamelerin yanında İslam kamu hukukuna dair eserler ve tefsir kaynakları da ikincil nitelikte başvuru kaynağı olmuştur. Çalışma neticesinde üst düzey kamu görevlisinde bulunması gereken özellikler ilmi yetkinlik, emanet ve kudret olmak üzere üç temel başlık altında toplanmıştır. Temel başlıkların alt başlıklarına yer verilirken ahlaki niteliklerden ziyade somut ve maddi olarak tespiti mümkün olan hususlar zikredilmeye çalışılmıştır. Bahsedilen niteliklerin varlığıyla atamalarda kişisel menfaatlere göre hareket edilmesinin; rüşvet, şefaat, intisap ve iltimas gibi gayri meşru yollarla kamu görevi tevcihinin engellenmesinin amaçlandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Siyasetname, Üst Düzey Kamu Görevlisi, İlmi Yetkinlik, Emanet, Kudret

Teşekkür

Prof. Dr. Ergin Ergül, Prof. Dr. Veysel K. Bilgiç, Prof. Dr. Şahban Yıldırımer, Arş. Gör. Enis Kuşçu, Arş. Gör. Süleyman Tepe ve Arş. Gör. Cihat Samur'a makale yazım sürecindeki tavsiyelerinden dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• AKHİSÂRÎ, Hasan Kâfî (H.1331). Usûlü'l-hükm fi'l-islâm, Çev. Ahmed Reşid Paşa, Hicaz Vilayeti Matbaası.
• AŞIK ÇELEBİ (2018). Mi‘râcü’l-eyâle ve Minhâcü’l-adâle: Âşık Çelebî'nin Siyâsetnâmesi, Haz. Muhammed Usame Onuş ve Abdurrahman Bulut, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• APAYDIN, H. Yunus (2013). Velâyet. TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul, Cilt: 43, s.15-9.
• BARUTÇU, Mehmet ve Soner Tokça (2023). İslam Hukuku Bağlamında Liyakat İlkesi ve İlgili Kavramların Analizi, iç. Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu'na Armağan, Editör: Rauf Karasu, Abdülsamet Güller, İrem Alpözen, Mustafa Fatih Sarı, Yetkin Yayınları, Ankara.
• BAYRAKTAR, Osman ve Nihal Alayoğlu (2018). “Günümüz Örgütleri İçin Yetenek Yönetimi Modeli Önerisi: Devşirme Sistemi”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 51, Sayı: 3, ss.89-119.
• CÜVEYNÎ, Ebu'l-meâlî (H.1401). Ğiyâsü'l-ümem fi'l-tiyâsi'z-zulem, Mektebetü İmâmi'l-harameyn.
• DİNÇER, Ömer (2019). Siyasetnameleri Yeniden Okumak, Klasik Yayınları, İstanbul.
• DEFTERDAR SARI MEHMET PAŞA (1969). Devlet Adamlarına Öğütler, Haz. Hüseyin Ragıp Uğural, TTK Basımevi, Ankara.
• EBU HAYYAN, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf b. Hayyan Esirüddin el-Endelusi (2010). El-Bahru'l-Muhit Fi't-Tefsir, Daru'l-fikr, Beyrut.
• ERTAŞ, Kasım (2008). Gelibolulu Mustafa Ali'nin Nasîhatu's-Selâtîn İsimli Eserinin Tenkidli Metni, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• FERRÂ, Ebu Ya'la (2000). el-Ahkâmu's-sultâniyye, Daru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut,
• GAZZÂLÎ, Ali b. Muhammed (2016). İslam Hükümdarları İçin Siyaset Rehberi: Tahrîrü's-Sülûk Fî Tedbîri'l-Mülûk, Çev. Özgür Kavak, Klasik Yayınları. İstanbul.
• HAMİDULLAH, Muhammed (2015). İslâm Anayasa Hukuku, Editör Vecdi Akyüz, Beyan Yayınları, İstanbul.
• HAMİDULLAH, Muhammed (1991). İslam Peygamberi, Çev. Salih Tuğ, İrfan Yayımcılık, İstanbul.
• Hirzü'l-Mülûk (1988). İç. Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar, Haz. Yaşar Yücel, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• İBN ABDİRABBİH (2004). Hükümdar ve Siyaset Kitabı. Çev. Erkan Avşar, Bordo Siyah Klasik Yayınlar, İstanbul.
• İBN ÂŞUR, Muhammed Tahir (1984). Et-Tahrir Ve't-Tenvir, Daru't-tunusiyye, Tunus.
• İBN HACER, Ahmed b. Ali (H.1379). Fethu'l-Bârî Şerhu Sahîhi'l-Buhârî, Dâru'l-marife, Beyrut.
• İBN HALDUN, Veliyyüddin Abdurrahman bin Muhammed (2015). Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun, Çev. Pirizade Mehmed Sahib, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• İBNU'L-MUKAFFA (2004). İslâm Siyaset Üslubu, Çev. Vecdi Akyüz, Dergah Yayınları, İstanbul.
• İMAM GAZALÎ (2004). Devlet Başkanına Öğütler, Çev. Osman Arpaçukuru, İlke Yayıncılık, İstanbul.
• İSFEHANÎ, Râğıb (2014). Müfredâtu Elfâzi'l-kurân, Dâru'l-kalem, Beyrut.
• KÂTİB ÇELEBİ (2016). Düstûru'l-Amel Li Islâhi'l-Halel, Haz. Ensar Köse, Büyüyenay Yayınları, İstanbul.
• KAVAK, Özgür (2011). "Meşhur Bir Mektubun İzinde: Vezir Tahir B. Hüseyin'in Oğlu Abdullah'a Nasihatleri", Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S: 41, ss.59-106.
• KAVAK, Özgür (2012). "Bir Osmanlı Kadısının Gözüyle Siyaset: Letâifü’l-efkâr ve Kâşifü’l-esrâr Yahut Osmanlı Saltanatını Fıkıh Diliyle Temellendirmek", Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 42, ss.95-120.
• KECHICHIAN, Joseph A. ve R. Hrair Dekrnejian (2009). Adil Hükümdar, Çev. Barış Doğru, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul.
• KEYKÂVUS (2007). Kabusnâme, Haz. Orhan Şaik Gökyay, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• KINALIZÂDE ALİ ÇELEBİ (2021). Ahlâk-ı Alâî, Haz. Mustafa Koç, Klasik Yayınları, İstanbul.
• Kitâb-ı Müstetâb (1988). İç. Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar, Haz. Yaşar Yücel, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Kitâbü Mesâlihi'l Müslimîn ve Menâfiü'l Müminîn (1988). İç. Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar, Haz Yaşar Yücel, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• KOÇİ BEY (H.1303). Koçi Bey Risalesi, Matbaa-i Ebu'z-ziyâ, Kostantiniyye.
• KÖMBE, İlker (2018). “İslam Siyaset Düşüncesinde Siyaset Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Cilt: 23, Sayı:44, ss. 35-60.
• KURTUBÎ, Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed Şemseddin (2006). El-Câmi Li-Ahkâmi'l-Kurân, Müessesetü'r-risale, Beyrut.
• MAVERDÎ (2003). Devlet Yönetimi, Çev. Mehmet Ali Kara, İlke Yayıncılık, İstanbul.
• MUNTAZER, Safiullah (208). Hz. Peygamber'in Gönderdiği Elçiler ve Fıkhî Sonuçları, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Temel İslami Bilimler Enstitüsü.
• NİZAMÜ'L-MÜLK (2022). Siyasetname, Çev. Mehmet Taha Ayar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• RÂZÎ, Fahreddin (1999). Mefâtîhu'l-Ğayb, Dâru İhyâi't-turâsi'l-arabi, Beyrut.
• SA'DÎ-Yİ ŞİRÂZÎ (2016). Hükümdarlara Öğütler, Çev. Turgay Şafak, Büyüyenay Yayınları, İstanbul.
• SARIBIYIK, Mustafa (1996). Maverdî'nin Nasîhatü'l-Mülûk'u ve Siyasî Görüşleri, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SÜBKÎ, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî (2019). Mu‘îdü’n-niâm ve Mübîdü’n-nikam, Çev. Harun Yılmaz ve Muhammet Enes Midilli, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• ŞEYZERÎ, Abdurrahman b. Nasr (2003). Devlet Başkanının Nitelikleri, Çev. Osman Arpaçukuru, İlke Yayıncılık, İstanbul.
• ŞİRVANÎ, Harun Han (ts.). İslâm’da Siyasi Düşünce ve İdare, Çev. Kemal Kuşçu, Nur Yayınları, Ankara.
• TURAN, Refik (2020). Türkiye Selçuklularında Hükümet (Vezir ve Divan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• TÜRK, H. Bahadır (2012). Çoban ve Kral: Siyasetnamelerde İdeal Yönetici İmgesi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• YAZIR, Elmalılı Hamdi (ts.). Hak Dini Kur'an Dili, Zehraveyn, İstanbul.
• YILMAZ, Ali (2018). "Hz. Muhammed’in Ehliyet ve Liyakat Merkezli Görevlendirmeleri; Osman b. Talha Örneği", İSTEM, Cilt: 16, Sayı: 31, ss.1-20.
• YUSUF HAS HÂCIB (2022). Kutadgu Bilig, Çev. Yaşar Çağbayır, TDV Yayınları, Ankara.