The Mediating Role of Merit in the Effect of Ethical Climate on Employee Performance: A Study in Public Organizations

Yıl 2024, Sayı: 20, 125 - 148, 19.08.2024

Ömer Çamur , Metin Işık

Öz

This study aims to examine the impact of ethical climate on employee performance in public institutions and the mediating role of merit in this effect. In this context, the study was conducted using a causal survey model and quantitative data analysis. The sample of the research consists of administrative staff who are not in managerial positions at Bingöl University. The valid data set was obtained from 178 individuals through simple random sampling to form the research sample. The collected data were subjected to statistical analysis using SPSS 25 and AMOS 23 software. Model 4 module in Process Macro was preferred for hypothesis testing. Thirteen hypotheses were tested with quantitative data analysis. According to the results of the analysis; ethical climate positively affects employee performance and also increases the perception of merit. Merit, positively impacts employee performance and serves as a mediator between ethical climate and performance. These findings indicate that ethical norms and meritocracy contribute to enhancing employee performance. Conducting future research in different sectors and using various scales could further enrich the literature. Additionally, the suggestion to develop a new merit scale is made due to the insignificance of certain dimensions in the scale used in this study.

Anahtar Kelimeler

Public Administration, Merit, Ethical Climate, Employee Performance

ETİK İKLİMİN ÇALIŞAN PERFORMANSINA ETKİSİNDE LİYAKATİN ARACI ROLÜ: BİR KAMU KURUMUNDA ARAŞTIRMA

Öz

Bu araştırmada, kamu kurumlarında etik iklimin çalışan performansına etkisi ve bu etkide liyakatin aracı rolünün incelenmesini amaçlamaktadır. Bu kapsamda araştırma, nedensel tarama modeliyle nicel veri analizi kullanarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın örneklemini Bingöl Üniversitesi’nde yönetici kadrosunda olmayan idari personel oluşturmaktadır. Basit tesadüfi örnekleme dayalı olarak 178 kişiden elde edilen geçerli veri seti araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Elde edilen veriler SPSS 25 ve AMOS 23 programları kullanılarak istatistiksel analize tabi tutulmuştur. Hipotez testlerinde Process Macro’da Model 4 modülü tercih edilmiştir. Nicel veri analiziyle on üç hipotez test edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre; etik iklim, çalışan performansını olumlu yönde etkilemekte ve aynı zamanda liyakat algısını artırmaktadır. Liyakat, çalışan performansını olumlu etkilemekte ve etik iklim ile performans arasında aracılık rolü oynamaktadır. Bu bulgular, etik normların ve liyakatin çalışan performansını artırdığını göstermektedir. Gelecekteki araştırmaların farklı sektörlerde ve ölçeklerle yapılması, literatüre yeni katkılar sağlayabilir. Ayrıca, araştırmada kullanılan liyakat ölçeğinin bazı boyutlarının anlamlı olmaması, yeni bir liyakat ölçeğinin geliştirilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kamu Yönetimi, Liyakat, Etik İklim, Çalışan Performansı

Kaynakça

• AKAR, Filiz (2019). “Üniversitede Akademisyen ve Yönetici Yetenekleri: Yetenek Yönetiminin Uygulanabilirliği Konusunda Bir İnceleme”, Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, ss. 514-541.
• AKGÜNER, Tayfun (2014). Kamu Personel Yönetimi, Der Yayınları, İstanbul.
• AKKAYA, Emine (2021). Algılanan Etiksel İklim İle İşgören Performansı Arasındaki İlişkide Örgütsel Sessizliğin Aracılık Rolü: Uygulamalı Bir Çalışma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• AKSOY, Seval, Oya Erdil ve Alper Ertürk (2017). “Etik İklim: Kavramsal Gelişimi, Bireysel ve Örgütsel Etkileri”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 2, ss. 133-151.
• AKTAŞ, Kadir (2014). “Etik-Ahlak İlişkisi ve Etiğin Gelişim Süreci”, Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, ss. 22-32.
• ARGON, Türkan (2016). “Öğretmen Görüşlerine Göre İlkokullarda Yöneticilerin Kayırmacılık Davranışları”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1, ss. 233-250.
• AYDIN, Ahmet Hamdi (2017). Türk Kamu Yönetimi, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• AYDIN, Aytaç, Kemal Üçüncü ve Taner Taşdemir (2010). “İşletmelerde Uygulanan Toplam Kalite Yönetimi Çalışmalarının Çalışan Performansı Üzerine Etkileri”, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, Sayı: 5, ss. 41-62.
• AYTAÇ, Burhan (1990). “Personel Yönetiminde Yeterlik İlkesi”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 4, ss. 91-109.
• BALKAN, Bülent (2017). Etik Kültürün Kurumlarda Geliştirilmesinde İş Etiği ve Kamu Etiği İlişkisi, Yolsuzluğun Önlenmesi ve Etiğin Teşviki İçin Teknik Destek Projesi Teknik Raporu, https://www.etik.gov.tr/media/bc3bpzzh/is-etigi-ve-kamu-etigi-iliskisi-raporu.pdf
• BOZKURT, Ömer, Turgay Ergun ve Sariye Sezen (2008). Kamu Yönetimi Sözlüğü, TODAİE Yayınları, Ankara.
• BULUT, Hayati (2012). Etik Liderliğin ve Etik İklimin Çalışanların Örgütsel Bağlılığına ve İş Performanslarına Etkileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Kocaeli
• BULUT, Yakup ve Seda Kulu Bay (2023). “Kamu Kurumlarında Çalışan Personelin Liyakat ve Yetkinliği Üzerine Bir İnceleme: Gaziantep Üniversitesi ve Gaziantep İslam Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Örneği”, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 2-1, ss. 312-327
• BÜTE, Mustafa (2011). “Etik İklim, Örgütsel Güven ve Bireysel Performans Arasındaki İlişki”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 1, ss. 171-192.
• CEVİZCİ, Ahmet (2018), Etik-Ahlak Felsefesi, Say Yayınları, İstanbul.
• COCO, Giuseppe and Raffaele Lagravinese (2014). “Cronyism and Education Performance”, Economic Modelling, Vol: 38, pp. 443-450.
• COOPER, Philip, J, Linda P. Brady, Olivia Hidalgo Hardeman, Katherine C. Naff, and J. Steven Ott (1998). Public Administration for the Twenty-First Century, Harcourt Brace College Publishers, Fort Worth.
• ÇAMUR, Ömer (2020). “Kamu Yönetiminde Liyakatin Önemi: Adalet Temelinde Bir Değerlendirme”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, Cilt: 19, Sayı: 2, ss. 459-474.
• ÇAMURCUOĞLU, Gülden (2022). “Meritokrasi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 4, ss. 269-312.
• ÇÖL, Güner (2008). “Algılanan Güçlendirmenin İşgören Performansı Üzerine Etkileri”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, ss. 35-46.
• DEMİRAL, Özge (2018). “İş Örgütlerinin Etik Davranışları ve Liyakate Dayalı Profesyonel Yönetim Sistemleri: Türkiye-Avrupa Birliği Karşılaştırması”, Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, ss. 71-91.
• DEMİRBİLEK, Nesip (2023). “Öğrencilerin Liyakat Kavramına Bakışı”, Trakya Eğitim Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1, ss. 1-13.
• DOĞAN, Selen ve Aysun Kır (2018). “Örgütsel Sessizlik, Tükenmişlik Sendromu ve Çalışan Performansı İlişkisi”, Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 4, ss. 1-14.
• DURDU, Sevgi (2023). Duygusal Emek, Çalışan Performansı ve Yaşam Tatmini Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Sağlık Kurumlarında Bir Saha Çalışması, Yüksek Lisans Tezi, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• EMÜL, Eda ve Erkan Turan Demirel (2018). Etik İklim Algısının Hasta Güvenliği Kültürü Üzerine Etkisi: Elazığ Örneği, Turkish Studies, Cilt: 13, Sayı: 7, ss. 83-122.
• ERDOĞAN, Pınar ve Adnan Çelik (2019). “Sağlık sektöründe etik iklim oluşturmanın hemşirelerin performansına etkisi”, Sağlık Akademisyenleri Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2, ss. 105-113.
• EREN, Selim Said ve Özgür Hayatoğlu (2011). “Etik İklimin Satış Elemanlarının İş Tutumlarına Ve İş Performanslarına Etkisi: İlaç Sektöründe Bir Uygulama”, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 14, ss. 110-128.
• EROL, İsmail (2021). “Türkiye’de Okul Yöneticilerinin Belirlenmesinde “Liyakat İlkesi””, Eğitim Yönetimi ve Politikaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, ss. 54-64.
• ERUSTA, Murat ve Murat Akdeniz (2016). Çalışma Hayatında Nepotizm ve Liyakat, E-Doküman, ss.1- 28, https://docs.google.com/document/d/1uOKkFJ_MP5uwelHmDoLkhJ5CsRs5oGShUceuP_W9n-g/edit (Erişim Tarihi: 01.02.2024).
• ERYILMAZ, Bilal (2015). Kamu Yönetimi, Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
• EŞKİ OĞUZ, Hülya (2010). “İngiliz Kamu Personel Yönetimine Genel Bir Bakış: Kamu Hizmetlerine Giriş, Performans Değerlendirme ve Disipline İlişkin Düzenlemeler”, Sayıştay Dergisi, Sayı: 78, ss. 129-148.
• FETTAHLIOĞLU, Ömer ve Sevda Demir (2014). “İşletme Yönetiminde Yönetsel Pandora: Meritokrasi ve Yetenek Yönetimi”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1, ss. 175-186.
• FORNELL, Claes and Davit F. Larcker (1981). “Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error: Algebraand Statistics”, Journal Of Marketing Research,Vol: 18, Issue: 1, pp. 382-388.
• GÖNÜLAÇAR, Şener (2014). “İnsan kaynakları yönetiminde kayırmacılık kuşatması ve liyakatsizlik çıkmazı”, https://www.academia.edu/9687458/%C4%B0nsan_Kaynaklar%C4%B1_Y%C3%B6 netiminde_Kay%C4%B1rmac%C4%B1l%C4%B1k_Ku%C5%9Fatmas%C4%b1_ve_ Liyakatsizlik_%C3%87%C4%B1kmaz%C4%B1
• HATİPOĞLU, Osman Gökhan (2019). “Kamu Yönetiminde Liyakat Dışı Uygulamalar: Kamu Etiği Kuramlarına Göre Bir Değerlendirme”, Akademik Hassasiyetler, Cilt: 6, Sayı: 12, ss. 269-290.
• HAYES, Andrew F. (2012). “Process: A Versatile Computational Tool for Observed Variable Mediation, Moderation, and Conditional Process Modeling”, Retrieved from http://www.afhayes.com/public/process2012.pdf
• HU, Li‐tze and Bentler, Peter M. (1999). “Cutoff Criteria for Fit İndexes in Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria Versus New Alternatives”, Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, Vol: 6, Issue: 1, pp. 1-55.
• İRAZ, Rıfat ve Özlem Akgün (2011). “Örgütsel Bağlılığın Çalışan Performansı Üzerine Etkilerini Ölçmeye Yönelik Bir Çalışma”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, ss. 225-250.
• JONES, Robert G. and Tracy Stout (2015). “Policing Nepotism and Cronyism Without Losing the Value of Social Connection”, Industrial and Organizational Psychology: Perspectives on Science and Practice, Vol: 8, Issue: 1, pp. 2-12.
• KANTEN, Selahattin, Mine Esirgemez, Yonca Aydın Hasekioğlu, ve Münevver Keçeli (2018). “İş Yaşamının Kalitesinin Sosyal Kaytarma ve İşi Erteleme Davranışı Üzerindeki Etkisinde Etik İklim Algısının Rolü”, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 32, ss. 559-576.
• KAYA, Kenan (2023). Kamu Çalışanlarının Liyakat Algısının Yönetsel Kademelere Göre Analizi: Bitlis İli Sağlık Kurumları Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Bitlis Eren Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bitlis.
• KAYA, Nihat ve Mustafa Kesen (2014). “İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamaları ve Örgüt Kültürü Tiplerinin Çalışan Performansı Üzerindeki Etkilerini İncelemeye Yönelik Ampirik Bir Çalışma”, Ekev Akademi Dergisi, Sayı: 58, ss. 97-122.
• KAYHAN, Necati (2018). “Üniversitelerde Mobbing İle Mücadele ve Kurumsallaşma Sorunları”, Ombudsman Akademik, Sayı: 8, ss. 39-58.
• KILIÇ, Mehmet Yaşar (2019). “Okullarda Yöneticinin Sağladığı Etik İklimin, Örgütsel Bağlılık ve Öğretmen Performansına Etkisi”, Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 3, ss. 807-836.
• KORKMAZER, Fuat, Mahfure Pirol ve Elif Güneysu (2020). “Hemşirelerin Hastane Etik İklim Algılarının Performansları Üzerine Etkisi”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1, ss. 163-170.
• ÖZÇELİK, Ercan ve Süreyya Yılmaz (2019). “İstihdam Politikalarında Ehliyet ve Liyakat Unsurlarının Kapsam Derlemesi”, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, ss. 87-100.
• KREJCIE Robert V., ve Morgan Daryle W. (1970). “Determining Sample Size For Research Activities”, Educational and Psychological Measurement, Cilt: 30, Sayı: 3, 607-610.
• ÖZEL, Agit Ferhat (2017). Sağlık Çalışanlarının Etik İklim Algısının Örgütsel Güven ve Bireysel Performansa Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• ÖZKUŞÇU Emre ve Neslin İhtiyaroğlu (2021). “Okul Müdürlerinin ve Öğretmenlerin Mobbing Davranışlarına Yönelik Algılarının İncelenmesi”, Erciyes Journal of Education, Cilt: 5, Sayı: 1, ss. 23-50.
• PEKDEMİR, Işıl, Merve Koçoğlu Sazkaya ve Güney Çetin Gürkan (2011). “Özerklik ve Ödüllendirme Algılarının Çalışan Performansı Üzerindeki Etkisinde Çalışanın İnovasyona Yönelik Davranışının Aracılık Rolüne Yönelik Bir Araştırma”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 43, Sayı: 2, ss. 332-350.
• RICH, Bruce Louis, Jeffrey A. Lepine and Eean Crawford (2010). “Job Engagement: Antecedents and Effects on Job Performance”, Academy of Management Journal, Vol: 53, Issue: 3, pp. 617-635.
• SAYLI, Halil ve Duygu Kızıldağ (2007). “Yönetsel Etik ve Yönetsel Etiğin Oluşmasında İnsan Kaynakları Yönetiminin Rolünü Belirmeye Yönelik Bir Analiz”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, ss. 231-251.
• ŞAHİN, Bahadır (2016). “Kamu Personel Sisteminde İşe Girme ve Yükselmede Çağdaş Liyakat Kavramları”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 1, ss. 231-242.
• ŞEHİTOĞLU, Yasin ve Cemal Zehir (2010). “Türk Kamu Kuruluşlarında Çalışan Performansının, Çalışan Sessizliği ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Bağlamında İncelenmesi”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 43, Sayı: 4, ss. 87-110.
• TAKIŞ, Taşkın (2004). “Etik”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 4, ss. 8-9.
• TUNA, Muharrem ve Murat Yeşiltaş (2014). “Etik İklim, İşe Yabancılaşma ve Örgütsel Özdeşleşmenin İşten Ayrılma Niyeti Üzerindeki Etkisi: Otel İşletmelerinde Bir Araştırma”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 1, ss. 105-117.
• TÜRE YILMAZ, Aysun ve Aytolan Yıldırım (2019). “Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Etik İklim Algısı”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 69, ss. 162-176.
• UĞURLU, Ferhat ve Metin Işık (2023). “Etik İklimin Örgütsel Sinizm Üzerindeki Etkisinde Lider Üye Etkileşiminin Aracı Etkisi”, Bingöl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, ss. 34-46.
• ULLMAN, Jodie. B. and Peter, M. Bentler (2012). “Structural Equation Modeling”, In J. A. Schinka and2 W. F. Velicer (Eds.), Handbook of psychology: Research methods in psychology, Vol. 2, pp. 607–634). John Wiley & Sons, Inc.
• URAL, Tülin (2003). “İşletme ve Pazarlama Etiği”, Cemal Yükselen (Ed.), İşletme ve Pazarlama Etiği, Detay Yayıncılık, Ankara.
• UZ, Abdullah (2011). “Anayasal bir kavram olarak kamu hizmetine girme hakkı ve liyakat ilkesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, ss. 59-94.
• VİCTOR, Bart Irwin ve John B. Cullen (1988). “The Organizational Bases of Ethical Work Climate”, Administrative Science Quarterly, Issue: 33, pp. 101-125.
• WİLSON, John P. and Steven Western (2000), “Performance Appraisal: an Obstacle to Training and Development?”, Journal of European Industrial Training, Vol: 24, Issue: 7, pp. 384- 390.
• YILDIRIM, Mutlu (2013). “Kamu Yönetiminin Kadim Paradoksu: Nepotizm ve Meritokrasi”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 2, ss. 353-380.
• YILDIZ, Günay (2016). “Türk kamu yönetiminde liyakat ilkesi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Özel Sayısı, Cilt: 3, Sayı: 8, ss. 140-180.
• YILMAZ, Arif (2016). “Algılanan Örgütsel Destek Ortamında İş Stresi ve İş Yaşam Kalitesinin İş Performansı Üzerine Etkisinin Araştırılması: İstanbul’da Bulunan Beş Yıldızlı Otellerde Çalışan Aşçılar Üzerine Bir Araştırma”, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• YILMAZ, Feride ve Ayşehan Çakıcı (2021). “Kamu Çalışanlarının Liyakat Sistemi Algısı”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, ss. 375-386.
• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu