TÜRKİYE’DE VERGİ OMBUDSMANLIĞININ UYGULANABİLİRLİĞİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Sayı: 22, 171 - 192, 25.06.2025

Selçuk Buyrukoğlu , Mahmure Eşgünoğlu Bulmuş , Furkan Şükrü Bozkurt

https://doi.org/10.32002/ombudsmanakademik.1625960

Öz

İdare ile vatandaş arasında ortaya çıkan ihtilafların çözümünde, idari ve yargısal çözüm yolları bulunmaktadır. Devlet yapısının karmaşıklığı, sunulan kamu hizmetlerinin zamanla artması, mevzuatın anlaşılır olmaması, denetim yollarının yetersiz olması, iş yükünün fazla olması gibi nedenler vatandaşların hak aramasını zorlaştırmakta ve çözüme ulaşması zaman almaktadır. Tüm bu ihtiyaçlar doğrultusunda hak arama yollarından biri olarak kamu denetçiliği kurumu (ombudsmanlık) ortaya çıkmıştır. İlk olarak İsveç’te 1713 yılında kurulan ombudsmanlık kurumu, birçok farklı ülkede çeşitli isimlerle uygulanmaktadır. Türkiye’de ise çalışmalarına 1990’lı yıllarda başlanmış olmasıyla birlikte tam olarak 2013 yılında faaliyete geçmiştir.
Bu çalışmada, Türkiye’de ombudsmanlık kurumunun işleyişi, etkinliği ve ayrı bir ihtisaslaşmış vergi ombudsmanlığı kurumu uygulaması olan seçilmiş ülke örneklerine istatistiki veriler ışığında değinilmiştir. Özellikle gelişmiş birçok ülkede devletin erkleri arasında yasama, yürütme ve yargının yanında dördüncü bir erk olarak ombudsmanlığın da kabul edilmesi, vergi ombusmanlığı hususunu gündeme getirmektedir. Bu açıdan gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Türkiye’de özel ve ihtisaslaşmış bir vergi ombudsmanlığı kurumunun uygulanabilirliğinin araştırılması çalışmanın temel amacıdır. Bu amaca ulaşmak için çalışmada yöntem olarak; nicel araştırma yöntemlerinden betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Bu kapsamda seçilmiş ülkelerin 2018-2023 yılları arasında vergi ombudsmanlığı kurumlarına ait istatistiksel veriler tablolar yardımıyla sunulup değerlendirilmiştir. Türkiye’de ise Kamu Denetçiliği Kurumu’nun 2013-2023 yılları arasındaki verileri ele alınmıştır. Türkiye’de vergi ile ilgili şikâyetler genel ombudsmanlık kurumunun alt başlıklarından biri olan “Ekonomi, Vergi ve Maliye” başlığı altında incelenmektedir. Çalışmada, Türkiye’de genel ombudsmanlık kurumundan bağımsız bir vergi ombudsmanlığı kurumuna ihtiyacın günümüz şartlarında gerekli olmadığı sonucuna varılmakla birlikte, şikâyet sayısının artması ihtimaline karşıvergi alanında uzmanlaşmış elemanların yer aldığı pilot bir vergi ombudsmanlığı kurumu oluşturulabilir. Böyle bir uygulamanın sonunda ülke deneyimleri gözlemlenerek bağımsız bir vergi ombudsmanlığı kurumun gerekliliği/etkinliği hakkında daha net karar verilebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman , Vergi Ombudsmanı , Kamu Denetçiliği Kurumu , Türkiye , Seçili Ülkeler

An Assessment on the Applicability of Tax Ombudsman in Türkiye

Öz

There are administrative and judicial solutions for resolving disputes that arise between the administration and citizens. Reasons such as the complexity of the state structure, the increase in public services provided over time, the lack of clarity of legislation, inadequate means of auditing, and excessive workload make it difficult for citizens to seek their rights and take time to reach a solution. In line with all these needs, the institution of public auditing (ombudsman) has emerged as one of the ways to seek rights. The ombudsman institution, first established in Sweden in 1713, is implemented under various names in many different countries. In Türkiye, its work began in the 1990s and it became fully operational in 2013.
In this study, the functioning and effectiveness of the ombudsman institution in Türkiye and selected country examples with a separate specialized tax ombudsman institution application are discussed in the light of statistical data. Especially in many developed countries, the acceptance of the ombudsman as the fourth power in addition to the legislative, executive and judicial powers of the state brings the issue of tax ombudsman to the agenda. In this respect, the main objective of the study is to investigate the applicability of a special and specialized tax ombudsman institution in Türkiye, which is among the developing countries. In order to achieve this goal, descriptive analysis technique, one of the quantitative research methods, was used as a method in the study. In this context, statistical data on the tax ombudsman institutions of selected countries between 2018-2023 were presented and evaluated with the help of tables. In Türkiye, the data of the Ombudsman's Office between 2013 and 2023 were analyzed. In Türkiye, tax-related complaints are examined under the heading of “Economy, Tax and Finance”, which is one of the subheadings of the ombudsman institution. The study concluded that the need for a tax ombudsman institution independent of the ombudsman institution in Türkiye is not necessary under today's conditions and that the current practice should continue.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman , Tax Ombudsman , Ombudsman Institution , Türkiye , Selected Countries

Kaynakça

• ARSLAN, Cem Barlas (2019). "Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümünde Ombudsman", Social Mentality and Researcher Thinkers Journal (Smart Journal), Cilt:5, Sayı:22, ss. 1219-1226. https://doi.org/10.31576/smryj.329
• BALABAN, Özge ve ÜSTÜN, Ümit Süleyman (2018). "Vergi̇ Hukukunda Ombudsmanlık", The Journal of Academic Social Sciences, Cilt:6, Sayı:83, 491-513. https://doi.org/10.16992/ASOS.14450
• BAYER, Çağrı (2018). "Vergi Ombudsmanlığı", Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, ss. 101-136.
• BEYCE, Atanur (2012). Vergi Sorunlarının Çözümünde Kamu Denetçiliği Kurumu’nun İşlevi, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• DOĞAN, Fatma Sümeyra (2015). "Yerinde Adalet Kurumu: Hisbe Teşkilatı", The Journal of Turk-Islam World Social Studies, Cilt:2 Sayı:5, ss. 331-338. https://doi.org/10.16989/TIDSAD.98
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin (2019). "Kamu Denetçiliği Kurumu ve Osmanlı", Adalet Dergisi, Sayı:62-63, ss. 161-188.
• FEYZİOĞLU, Hamiyet Sezer (2010). Tanzimat Döneminde Kadılık Kurumu ve Şer’i Mahkemelerde Düzenlemeler, (1. bs), Kitabevi, İstanbul.
• GERÇEK, Adnan ve ÖZCAN, Onur (2015). "Vergi Ombudsmanı: Fonksiyonları, Değişik Ülke Uygulamaları ve Türkiye İçin Çıkarımlar", Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:324, ss. 49-64.
• GÖL, Yavuz Selim (2018). "Abbâsîler Döneminde Kâdı’l-Kudâtlık", Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (KTUİFD), Cilt:5, Sayı:1, ss. 11-59.
• GÜMÜŞ, Önder (2013). "Vergi̇ Ombudsmanlığı ve Türkiye’de Uygulanabilirliği", Vergi Raporu Dergisi, Sayı:164, ss. 39-44.
• HABERGETİREN, Ömer Faruk ve Yalnız, İshak (2021). "Osmanlı Devleti’nde Hisbe Teşkilatı", Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt:5, Sayı:2, ss. 280-296.
• KARCI, Şükrü Mert (2019). "Vergi̇ Ombudsmanı Kavramı ve Türk Kamu Yönetiminde İşlevselliği", EKEV Akademi Dergisi, Sayı:79, ss. 379-402.
• KDK (2018). 2017 Yıllık Rapor, T.C. Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık). https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2017-y%C4%B1ll%C4%B1k-rapor-SON-PDF/mobile/index.html (Erişim Tarihi: 25.12.2024)
• KDK (2021). 2020 Yıllık Rapor, T.C. Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık). https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2020_yili_yillik_rapor/mobile/index.html (Erişim Tarihi: 25.12.2024)
• KDK (2024). 2023 Yılık Rapor, T.C. Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık). https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/KDK-Ombudsman-2023-Yillik-Raporu/index.html (Erişim Tarihi: 25.12.2024)
• ORTAYLI, İlber (2017). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı (4. bs). Kronik Kitap, İstanbul.
• ÖZCAN, Onur (2015). Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Vergilendirme Açısından Etkinliğinin Analizi, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• ÖZCAN, Onur. (2016). "Ombudsman Kurumunun Vergi Ombudsmanı Özelinde İncelenmesi: İngiltere Hakem Ofisi Örneği", Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:413, ss. 117-126.
• TÜİK (2024). Dünya Nüfus Günü, Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dunya-Nufus-Gunu-2024-53680 (Erişim Tarihi: 11.01.2025)
• YALTI, Billur (2012). "Vergi Uyuşmazlıklarında Yeni Başvuru Yollarının Yargıya Etkisi: Ombudsman Başvurusu ve Bireysel Başvuru", Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:286, ss. 110-121.
• YÜCE, Mehmet ve ALTUNAY, Ezel (2011). "Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsman) ve Vergi Uyuşmazlıkları Açısından İşlevi", Vergi Dünyası Dergisi, Sayı:355, ss. 177-188.