Türkiye ve Kırgızistan’dan Derlenen Bazı Yerel Sofralık Domates Genotiplerinin Morfolojik Olarak İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 40 Sayı: 1, 73 - 85, 28.02.2025

Mustafa Özmaya , Mustafa Paksoy , Necibe Kayak , Abdurrahman Mutlu

Öz

Solanaceae familyası içerisinde yer alan domates hem ülkemizde hem de dünyada en çok yetiştiriciliği yapılan kültür sebzesidir. Domates ıslah çalışmalarında farklı gen kaynaklarının kullanılması önem taşımakta ve her zaman değerli bulunmaktadır. Bu çalışma, 5 adedi Kırgısiztan sofralık domatesi ve Türkiye’nin değişik yörelerinden toplanan 100 adet yerel popülasyonlardan oluşmaktadır. Türkiye ve Kırgısiztan’nın değişik yerlerinden toparlanan materyaller Konya ilinde 2022 yılında açık arazi koşullarında yetiştirilmiştir. Bu materyaller arasındaki varyasyonu belirlemek için UPOV parametrelerinden yararlanılarak agromorfolojik özelliklerin belirlenmesi için gerekli olan fide, bitki, yaprak ve çiçek gözlemleri ile meyve ölçümleri alınmıştır. Bu gözlemler sonucunda temel bileşen analizi (PCA) oluşturulmuştur. PCA sonuçlarına göre, birçok genotip analizde kullanılan değişkenlerin ortalama değerlerine yakın konumlanmış ve bu durum, genotipler arasında ayrışmanın sınırlı düzeyde olduğunu göstermiştir. K1, T10 ve T49 gibi genotiplerin merkeze yakın yerleşmesi, özelliklerinin birbirine oldukça yakın olduğunu ortaya koymuştur. Ancak, belirli morfolojik özellikler bakımından lokasyonlara özgü bazı farklılıkların ortaya çıktığı gözlemlenmiştir. T194 ve T120-1 gibi genotiplerin uç noktalarda yer alması, bu genotiplerin belirli değişkenlerde daha farklı ve ekstrem değerlere sahip olduğunu işaret etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Solanum lycopersicum L., PCA, Varyasyon, Yerel genotip,, Kümeleme

Etik Beyan

Bu çalışma etik kurul onayı gerektirmez.

Destekleyen Kurum

Çalışma Selçuk Üniversitesi BAP biriminin 22201034 nolu projesi tarafından destek almıştır.

An examination of the morphology of some landrace tomato genotypes collected from Kyrgyzstan and Türkiye

Öz

Tomato, which belongs to the Solanaceae family, is the most widely cultivated vegetable crop both in Turkey and around the world. The use of different genetic resources in tomato breeding studies is crucial and always valuable. This study consists of 100 local populations of table tomatoes collected from various regions of Türkiye and 5 varieties from Kyrgyzstan. The materials collected from different regions of Türkiye and Kyrgyzstan were grown under open field conditions in Konya in 2022. To determine the variation among these materials, seedling, plant, leaf, flower observations, and fruit measurements were conducted using UPOV parameters to identify the necessary agromorphological characteristics. As a result of these observations, a principal component analysis (PCA) was performed. According to the PCA results, many genotypes were located close to the mean values of the variables used in the analysis, indicating that the differentiation among genotypes was limited. The close positioning of genotypes such as K1, T10, and T49 to the center revealed that their characteristics are quite similar. However, certain morphological features exhibited location-specific differences. The positioning of genotypes such as T194 and T120-1 at the extremes indicated that these genotypes have more distinct and extreme values in specific variables.

Anahtar Kelimeler

Solanum lycopersicum L., PCA, Variation, Landrace, Clustering

Kaynakça

• Abak, K., İlbi, H. 2022. Sebze Islahı - cilt 3 : Solanaceae (Patlıcangiller) Domates Islahı. Gece Kitaplığı. ISBN: 978-625-430-116-2.
• Altıntaş, S., Polat, S., Şahin, N. 2016. Marmara Bölgesi'nden Toplanan Domates Popülasyonlarının Moleküler ve Morfolojik Karakterizasyonunun Belirlenmesi. In: B. B. Bölümü (Ed.), NKU.BAP.00.24.AR.14.22.
• Çukadar, K., Dursun, A. 2012. Erzincan ili Domates Genotiplerinin Morfolojik Karakterizasyonu. 9. Ulusal Sebze Sempozyumu Konya. Türkmen, P. D. Ö., Sabır, R. A. S. ve Seymen, U. M.: 116-124.
• Danin-Poleg, Y., Reis, N. 2001. Development and characterization of microsatellite markers in Cucumis. Theoretical and Applied Genetics Genetics, 102: 61-72.
• Evgenidis, G., Traka-Mavrona, E. and Koutsika-Sotiriou, M. 2011. Principal component and cluster analysis as a tool in the assessment of tomato hybrids and cultivars. International journal of agronomy, 2011.
• FAO. 2023. FAO Statistical Database. Available at http://www.fao.org/faostat/en/#home (Erişim tarihi: 1 Kasım 2024).
• Gözen, V. 2008. Hıyarda (Cucumis sativus L.) örtü altı yetiştiriciliğine uygun hibrit çeşit ıslahında morfolojik karakterizasyon, hibrit kombinasyonları ile hibrit tohum verim ve kalitesinin belirlenmesi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 196s, Ankara
• Kaloo, D. 1988. Vegetable Breeding. CRC Press Inc. Boca Raton.
• Kal, Ü., Kayak, N., Kıymacı, G., Dal, Y., Seymen, M., Turkmen, Ö., Kurtar, E.S. 2020. Some Morphological Properties of Qualified Tomato Inbred Lines And Principal Component Analysis of the Relationship Between These Properties. In "IV. International Eurasian Agriculture and Natural Sciences Congress", Online.
• Kayak, N. 2022. Kırkağaç ve Hasanbey tipi kavunlarda fom (Fusarium oxysporum f.sp. melonis) ve ZYMV (Zucchini Yellow Mosaic Virüs) dayanımlı ıslah hatlarının eldesi. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Kayak, N., Kıymacı, G., Kal, Ü., Dal, Y., ve Türkmen, Ö. 2022. Determination of Morphological Characteristics of Some Prominent Tomato Genotypes. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 36 (1): 105–113.
• Keskin, L. 2014. Bazı Domates (Solanum lycopersicum) Genotiplerinin Melezlenmesi, Ebeveyn ve Melezlerin Morfolojik Karakterizasyonu. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya
• Kurt, T. 2019. Yerel domates genotiplerinin seleksiyonu ve morfolojik karakterizasyonu. Tokat Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat
• Mohammadi, S.A., Prasanna, B. 2003. Analysis of genetic diversity in crop plants—salient statistical tools and considerations. Crop Science, 43(4): 1235-1248.
• Oğuz, A. 2010. Bazı yerel domates genotiplerinde farklı yöntemler kullanarak domates lekeli solgunluk virüsü (tomato spotted wilt virüsü=TSMV)’nde dayanıklılığın ve genetik varyasyonların araştırılması. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 178s, Ankara
• Oğuz, A., Gözen, V., Kabaş, A., Zengin, S., Sönmez, K., Ellialtıoğlu, Ş.Ş. 2014. Determination of relationship between some Turkish local tomato genotypes by using phenotypic characterization. Derim, 31(1): 25-34. https://doi.org/10.16882/derim.2014.96193.
• Özbay, N. 2021. ‘Guldar’ Domatesinin Coğrafi İşaret Almasına Yönelik Yürütülen Arazi ve Laboratuvar Çalışmaları. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 8(2): 492-500.
• Özbay, N., Sarıyer, T., Korkmaz, A. 2012. Afyonkarahisar ili ekolojik şartlarına uygun sofralık domates çeşitlerinin belirlenmesi. Türk Doğa ve Fen Dergisi, 1: 64-70.
• Özdamar, K. 2004. Paket Programlar ile İstatiksel Veri Analizi (Çok Değişkenli Analizler). Kaan Kitapevi.
• Seymen, M., Yavuz, D., Dursun, A., Kurtar, E. S., Türkmen, Ö. 2019. Identification of drought-tolerant pumpkin (Cucurbita pepo L.) genotypes associated with certain fruit characteristics, seed yield, and quality. Agricultural Water Management 221: 150-159
• Sönmez, K., Oğuz, A., Özdamar, K., Ellialtıoğlu, Ş. 2015. Bazı Yerel Sofralık Domates Genotiplerinin Morfolojik ve Fenolojik Olarak Akrabalık Derecelerinin Belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 25(1): 24-40. https://doi.org/10.29133/yyutbd.236388.
• UPOV. 2001. Guidelines for the Conduct of Tests for Distinctness, Uniformity and Stability of Tomato (Solanum lycopersicum L.). Available at: http://www.upov.int/ (Erişim tarihi: 01 Kasım 2024).
• Ward, J.H. 1963. Hierarchical grouping to optimize an objective function. Journal of the American Statistical Association, 58:236-244. doi.org/10.2307/2282967.