Şah Veliyyullah'ın Toplum Felsefesi (Kısa Bir Değerlendirme)

Yıl 1988, Cilt: 3 , 253 - 266, 30.03.2015

Saide Hatun

Öz

İnsanın, fıtraten, bir arada yaşamaya ve birbirlerine bağlı olmaya temayülü vardır; gerçekten de insanın biyolojik ve psikolojik yapısı, gelişmek, benliğini korumak ve hayatta kalmak için, cemiyete ve başkaları İle bir arada olmaya ihtiyaç duyar. İnsanın topluluk halinde yaşayan bir canlı olduğu haklı olarak ifade edilmiştir. Nasıl ki ahlâkî ve törel davarmış sadece cemiyet içerisinde mümkün ise, türlerin hayatta kalmaları da yalnız birlikte olmalarıyla kabildir ve bu yüzden, türlerin hayatta kalmalarının ferdin problemleri, ruhsal tabiatı, cemiyet içerisindeki ahlâkî davranışı ve cemiyetin idaresi ile yakinen münasebeti vardır. O halde, felsefî veya ilmî hiçbir istemin, topluma, onun teşkiline, gelişmesine ve idaresine gerekli dikkati göstermeksizin, mükemmel olması mümkün değildir. Şah Veliyyullah'ın sistemi esasen hedefi toplum olan bir sistemdir. Şah Veliyyullah'ın düşüncesinin sosyolojik yanı, metafiziğiyle mukayese edilince, çağının ruhuna daha uygundur. Sosyolojisi, ortaçağ üslubu içinde sunulmuş olmasına rağmen, metodlu, tutarlı ve sistemlidir. Psikolojisi ve ahlâkında olduğu gibi, burada da esas prensipler evrim ve izafilik prensipleridir. Şah Veliyyullah'ın düşüncesinin evrimle ilgili yönü, onun insanî niteliklerin canlılar alemindeki kaynağını araştırma konusunda takındığı tutuma götürür. Sosyolojik görüşlerini takdime, canlıların hayatına (ebnâyi cins'e) atıfta bulunarak başlar. Yakınlık duygusu, (insan söz konusu olduğunda sorumluluk veya tepki kabiliyeti denen şeyin kaynağı olabilecek) hassasiyet, birlikte savunma ve nerdeyse diğerkâmlığa varan işbirliği, Şah VeHyyullah'a göre, daha çok canlılar âleminde söz konusudur. İnsan, kendisine özgü üç temel unsurun belirgin niteliklerine, ya da aklîlik ve akıl niteliğine, yani amacın evrenselliği, gelişme ve olgunlaşmaya yöneltecek estetik niteliğe ilâveten, bütün bunları temel üç unsurunda doğuştan bulunan öteki içgüdülerle birlikte elde eder. Bu, insanın, şüphesiz belirgin kavrama, aklîleştirme ve geliştirme güç ve melekesi yardımıyla üzerine yeni değerler kurduğu temeldir; buna bağlı olarak yeni tavırlar ve yeni gayeler ortaya çıkar.

Anahtar Kelimeler

Şah, Veliyyullah'ın, Felsefesi

Şah Veliyyullah'ın Toplum Felsefesi (Kısa Bir Değerlendirme)

Öz

Kaynakça

• (1) Şah Veliyyullah, Huccetu'l-lahi'l-Bâliğa, Bareilly 1286 (1869), bölüm 9, s. 25-27.
• (2) Aynı eser, bölüm 10/27, s. 47.
• (3) Celbânî, G. M., Teachings of Shâh Wall Allah, Lahore 1973, s. 126.
• (4) Şah Veliyyullah, aynı eser, bölüm 1/18, s. 37; Şah Veliyyullah, El-Büdûnı'l- Bâziğa, Haydarabad, Sind 1970.
• (5) Şah Veliyyullah, Te'vilu'l-Ehâdîs, Lahor 1967, s. 10.
• (6) Şah Veliyyullah, El-Büdûru'l-Bâziğa, Haydarabad, Sind 1970, s. 85-90.
• (7) Şah Veliyyullah, Huccetu'l-lahi'l-Bâliğa, Bareilly 1286 (1869), bölüm 6/23, s. 43-44.
• (8) Şah Veliyyullah, El-Büdûru'l-Bâziğa, Haydarabad, Sind 1970, s. 90-5.
• (9) Şah Veliyyullah, Te'vilu'l-Ehâdîs, Lahor 1967, s. 64-7.
• (10) Şah Veliyyullah, Huccetu'l-lahi'l-Bâliğa, Bareilly 1286 (1869), bölüm 11/28, s. 48-9.
• (11) Aynı eser, bölüm 9/26, s. 46-7.
• (12) Aym eser, bölüm 2/76, s. 134-5.
• (13) Aynı eser, bölüm 9/72, s. 127-8.
• (14) Şah Veliyyullah, Te'vilu'l-Ehâdîs, Lahor 1967, s. 17-8.
• (15) Aym eser, s. 23-30.
• (16) Şah Veliyyullah, El-Büdûru'l-Bâzığa, Haydarabad, Sind 1970, s. 225-7; Şah Veliyyullah, Tefhimat-i İlâhiyye, Haydarabad 1968, s. 200-1.
• (17) Şah Veliyyullah, ikdu'l-Cîd, Delhi 1344/1926, s. 7-8'
• (18) ' Aym ser, s. 9-10.