Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Osmanlı ve Fetih Kavramlarına İlişkin Bilişsel Yapılarının Kelime İlişkilendirme Testi Yoluyla Analizi

Yıl 2020, Cilt: 39 Sayı: 2, 45 - 63, 31.12.2020

Hilmi Demirkaya , Ahmet Köç , Orhan Ünal

Öz

Bu çalışmanın amacı, kelime ilişkilendirme testi yoluyla sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Osmanlı ve Fetih kavramlarına ilişkin bilişsel yapılarını ortaya çıkarmaktır. Çalışma nitel araştırma yöntemine uygun olarak hazırlanmış ve tarama modeline uygun olarak tasarlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu bir devlet üniversitesinde öğrenim gören 124 sosyal bilgiler öğretmen adayı oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından hazırlanan Kelime İlişkilendirme Testi kullanılmıştır. Testi oluşturmak amacıyla Osmanlı ve Fetih anahtar kavramları seçilmiştir. Uygulama işleminde, öğretmen adaylarına verilen anahtar kavramların zihinlerinde çağrıştırdığı kelimeleri-sözcükleri boş bırakılan yerlere yazmaları istenmiştir. Verilerin analizinde betimsel analiz kullanılmıştır. Her katılımcının anahtar kavramlara ilişkin verdiği yanıtlar teker teker değerlendirilmiş ve kelimelerin tekrar edilme sayılarına göre bir frekans tablosu oluşturulmuştur. Anahtar kavramlarla ilişkilendirilen kelimelerin tekrar edilme sayıları dikkate alınarak yedi adet kesme noktası aralığı belirlenmiştir. Her aralığa ilişkin veriler şekillerle gösterilmiş ve açıklanmıştır. Araştırma verilerinin analiz edilmesi sonucunda sosyal bilgiler öğretmen adayları Osmanlı anahtar kavramını toplam 157 farklı kelime ile ilişkilendirirken, Fetih anahtar kavramını da 133 farklı kelime ile ilişkilendirmişlerdir. Öğretmen adaylarının Osmanlı kavramı ile en çok ilişkilendirdikleri kelimelerin hoşgörü, padişah ve imparatorluk kelimeleri olduğu, Fetih kavramı ile en çok ilişkilendirdikleri kelimelerin ise İstanbul, Fatih Sultan Mehmet ve savaş kelimeleri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada ulaşılan bulgular göstermektedir ki sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Osmanlı ve Fetih kavramlarına ilişkin bilişsel yapıları genel anlamda bilimsel bir niteliğe sahiptir. Bununla birlikte özellikle Fetih anahtar kavramı ile ilgili bazı kavram yanılgıları söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler, Öğretmen adayı, Kelime ilişkilendirme testi, Bilişsel yapı, Osmanlı, Fetih

Investigation of Prospective Social Studies Teachers’ Cognitive Structure in Ottoman and Conquest Concepts through Word Association Tests

Öz

The aim of this study is to reveal the cognitive structures of prospective social studies teachers related to the concepts of Ottoman and Conquest through the word association test. The study was prepared in accordance with the qualitative research method and was designed according to the case study pattern. The study group consisted of 128 prospective social studies teachers studying at a state university’s faculty of education. The Word Association Test prepared by the researchers was used in the study as a data collection tool. Ottoman and Conquest key concepts were chosen to create the test. The word association test prepared for the purpose was distributed to prospective teachers. Prospective teachers were asked to write the words that come to their minds about the key concepts given to the relevant spaces in the test. Descriptive analysis was used to analyze the data. The responses of each participant regarding the key concepts were evaluated one by one and a frequency table was created according to the number of times the words were repeated. Considering the repetition numbers of the words associated with the key concepts, seven breakpoint ranges were determined. Data for each range are shown and explained in figures. As a result of analyzing the research data, it was found out that while prospective social studies teachers associate the Ottoman key concept with a total of 157 different words, they associate the key concept of Conquest with 133 different words. It is concluded that the words most closely associated with the Ottoman concept are the words of tolerance, the sultan and empire, and the words most associated with the concept of Conquest are Istanbul, Fatih Sultan Mehmet and war.

Anahtar Kelimeler

Social studies, prospective teacher, Word association test (WAT), Cognitive structure, Ottoman, Conquest

Kaynakça

• Alkış, S. (2014). Sosyal bilgilerde kavram öğretimi. M. Safran (Ed.) Sosyal bilgiler öğretimi (3. baskı). (s. 69-92) içinde. Ankara: Pegem Akademi.
• Akyapı, G. (2019). Ortaokul 7. ve 8. Sınıf öğrencilerinin padişah ve cumhurbaşkanı kavramlarına yönelik algıları: Metaforik bir çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aydemir, A. (2014). Ortaokul 7. sınıf öğrencilerinin beşerî coğrafya kavramlarına ilişkin algılarının kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla incelenmesi. Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bahar, M. & Özatlı, N. S. (2003). Kelime iletişim test yöntemi ile lise 1. sınıf öğrencilerinin canlıların temel bileşenleri konusundaki bilişsel yapılarının araştırılması. BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(2), 75-85.
• Bahar, M., Johnstone, A.H. & Sutcliffe, R.G. (1999). Investigation of students’ cognitive structure in elementary genetics through word association tests. Journal of Biological Education, 33, 134-141.
• Balbağ, M. Z. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının kelime ilişkilendirme testi (KİT) kullanılarak kütle ve ağırlık kavramlarına ilişkin bilişsel yapılarının belirlenmesi. ESTÜDAM Eğitim Dergisi, 3(1), 69-81.
• Cin, M. (2004). İlkokul 1. sınıf öğrencilerinin deniz kavramını algılamaları üzerine bir araştırma. Educational Sciences: Theory & Practice, 4(1), 7-23.
• Çeliköz, N. (1998). Kavram öğrenme ve öğretme ilkeleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2(2), 69-71.
• Demirkaya, H. & Karacan, H. (2016). Ortaokul 6. Sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersindeki bazı coğrafi kavramları anlama düzeyleri ve kavram yanılgıları. International Journal of Field Education , 2(2), 38-57.
• Deveci, H., Köse, T. Ç. & Bayır, Ö. G. (2014). Öğretmen adaylarının sosyal bilimler ve sosyal bilgiler kavramlarına ilişkin bilişsel yapıları: kelime ilişkilendirme testi uygulaması. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(16), 101-124.
• Dolmaz, M. (2018). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihsel roman kullanımına yönelik öğrenci görüşleri. Türkiye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(1), 54-67.
• Dündar, H. (2011). Sosyal bilgilerde kavram öğretimi. B. Tay ve A. Öcal (Ed.) Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi (2. baskı). (s. 309-342) içinde. Ankara: Pegem Akademi.
• Ercan, F., Taşdere, A. & Ercan, N. (2010). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla bilişsel yapının ve kavramsal değişimin gözlenmesi. Türk Fen Eğitimi Dergisi. 7(2), 136-154.
• Ersoy, A. F. (2016). Dördüncü sınıf öğrencilerinin hoşgörü algısı ve deneyimleri: Bir fenomenolojik araştırma. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 454-473.
• Gilbert, J. K., Boulter, C. & Rutherford, M. (1998). Models in explanations, part 2, whose voice? Whose ears? International Journal of Science Education, 20, 187-203.
• Işıklı, M., Taşdere, A. & Göz, N. L. (2011). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla öğretmen adaylarının Atatürk ilkelerine yönelik bilişsel yapılarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 50-72.
• İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu klasik çağ (1300-1600). (R. Sezer Çev.) İstanbul: YKY Yayınları.
• İnalcık, H. (2017). Osmanlılar. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karacan, H. (2018). Beşinci sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarında yer alan millî ve evrensel değerlerin analizi. Journal of Innovative Research in Social Studies, 1(1), 1-10.
• Karakuş, U. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının doğal afet kavramlarına ilişkin algılarının kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 8(3), 735-751.
• Köç, A. & Işık Demirhan, E. (2019). Yedinci sınıf öğrencilerinin Osmanlı Devleti algısı. Journal of Innovative Research in Social Studies, 2(1), 31-45.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 4, 5, 6. ve 7. sınıflar). Ankara M.E.B. Yayınları.
• Özbay, Y. (2002). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Trabzon: Akademi Kitabevi.
• Öztürk, T. & Yılmaz Özcan, N. (2017). Sosyal bilgiler öğretiminde kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla kavram yanılgılarının tespiti ve kavram öğretimi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4, 109-123.
• Senemoğlu, N. (2002). Gelişim öğrenme ve öğretim (1.Baskı). Ankara: Gazi Kitapevi.
• Strauss, A. & Corbin, J. (1997). Grounded theory in practice. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Şimşek, M. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının coğrafi bilgi sistemleri (CBS) konusundaki bilişsel yapılarının ve alternatif kavramlarının kelime ilişkilendirmesi testi ile belirlenmesi. Researcher: Social Science Studies 1(1), 64-75.
• Tokcan, H. (2016). Determining the Turkish world perceptions of candidate social studies teachers through word association test. III. International Dynamic, Explorative and Active Learning (IDEAL) Conference, Ondokuz Mayıs University, Samsun, Turkey, September 1-3.
• Tokcan, H. & Topkaya, Y. (2016). Öğretmen adaylarının Ortadoğu algısının kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla incelenmesi (Kilis ve Niğde örneği). 15. Uluslararası Sınıf Öğretmenliği Sempozyumunda sunulan bildiri, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Bodrum, Muğla, 11-14 Mayıs.
• Tokcan, H. & Yiter, E. (2017). 5. sınıf öğrencilerinin doğal afetlere ilişkin bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi (KİT) aracılığıyla incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 115-129.
• Tokcan, H., Yiter, S., Oğuz, H., Kesmeci, Y. & Karakuş, H. (2015). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla 5.sınıf öğrencilerinin doğal afetlere ilişkin bilişsel yapılarının incelenmesi. IV. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Sempozyumunda sunulan bildiri, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Bolu, Türkiye, 23-25 Nisan.
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2020) 22.01.2020 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Ünal, F. & Er, H. (2017). Öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan soyut kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 6-24.
• Ünlü, B. (2010). İmparatorluk fikrinin gelişimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(3), 237-266.
• Yazıcı, F. (2017). Osmanlı’dan cumhuriyete hoşgörü: 7. sınıf öğrencilerinin farkındalıkları üzerine bir değerlendirme. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 37-56.
• Yel, S. (2012). Kavram geliştirme ve öğretimi. C. Öztürk ve D. Dilek (Ed.) Sosyal bilgiler öğretimi (3. baskı) (s. 112-143) içinde. Ankara: Pegem Akademi.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, A. (2008). İlköğretim 6. 7. 8. sınıf öğrencilerinde Osmanlı Devleti algısı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 245-261.