The Diwan of an Unknown Poet Nicknamed Lutfî and the Sufi Terms Used in the Diwan

Yıl 2018, , 329 - 366, 24.12.2018

Seydi Kiraz

https://doi.org/10.17120/omuifd.425067

Öz

Ali Lutfî was one of the poets lived in the XIX
century. No information has not been found about the poet. In this study, the
main primary sources were reviewed and the poets whose nicknames are Lutfî were
identified. At the end of this research, it was found out that Ali Lutfî was a particular
poet. In this study, the Dîwân of Lutfî was made known and the main Sûfî
terms in his Dîwân were explained briefly. What
makes this article significant is that it has been the first study about Lutfî
and the Dîwân. The source
of the information given about the poet is the Dîwân of the
poet. This is the only known work of Lutfî. There are 163 ghazals, 8 mukhammas,
4 mathnavis and 1 musaddas in the Dîwân.
The poet used the makhlas ‘Lutfî’. The only copy of the manuscript has been
reached. The Dîwân, which
has a digital copy, has 52 leaves. Dîwân
is registered in the H. Şemsi F. Güneren section in Süleymaniye Library, as
number 69.  Lutfi was a Sûfî poet who was
faithful to the tarîqats
‘Qādirī and the Khalvatī’. The eulogies written about the founders and
representatives of these tarîqats,
such as Abd al-Qādir Gaylanî, Sayyid Yahya Shirvanî, Shams al-Dîn Shiwasî and
Sivasî Hacı Ahmed who was the poet’s sheikh grab the attention. The fact that
the author is a mystic has enriched the Dîwân in terms of the sufi terminology.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Dîwân, Lutfî, Sufi Terms, Tariqat and Sûfi

Lutfî Mahlaslı Bilinmeyen Bir Şairin Divanı ve Divanındaki Tasavvufi Istılahlar

Öz

Ali Lutfî,  XIX. yüzyılda yaşayan
şairlerden biridir. Şair hakkında bir bilgi bulunamadı. Bu çalışmada, temel
kaynaklar gözden geçirildi ve Lutfî mahlaslı şairlerin tespiti yapıldı. Bu
araştırma sonunda Ali Lutfî’nin bunlardan farklı bir şair olduğu tespit edildi.
Bu çalışmada, Lutfî’nin Divan’ı tanıtıldı ve Divan’ındaki başlıca
tasavvufî ıstılahlar, kısaca açıklandı. Bu makaleyi önemli yapan husus, Lutfî
ve Divan’ı hakkında yapılan ilk çalışma olmasıdır. Şair hakkında verilen
bilgilerin kaynağı, şairin Divan’ıdır.
Lutfî’nin bilinen tek eseri de bu Divan’dır. Divan’da 163 gazel, 8
muhammes, 4 mesnevi ve 1 müseddes bulunmaktadır. Şair, Lutfî mahlasını
kullanmıştır. Yazmanın tek nüshasına ulaşıldı. Dijital nüshası temin edilen Divan,
52 varaktır. Divan, Süleymaniye Kütüphanesi,
H. Şemsi F. Güneren Bölümü, nr. 69’da kayıtlıdır. Lutfî, Kâdirî ve Halvetî tarikatlarına
bağlı mutasavvıf bir şairdir. Bu tarikatların kurucu ve temsilcileri olan Abdulkādir
Geylanî, Seyyid Yahya Şirvanî, Şemseddin Sivasî ve ve şairin şeyhi olan Sivasî Hacı
Ahmed hakkında yazılan methiyeler dikkat çekmektedir. Müellifin mutasavvıf
olması, Divan’ı tasavvufî terminoloji bakımından zenginleştirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Lutfî, Divan, Tasavvufî Istılahlar, Tarikat ve Sûfi

Kaynakça

• Abdüllatif Latîfî. Latîfî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şuara ve tabsıratü’n-nuzemâ). Haz. Mustafa İsen. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Aclunî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafa. 2. Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî h.1351/m.1933. 2/87.
• Aktaş, Hasan. Türk Şiirinde Din ve Tasavvuf. Konya: Çizgi Kitabevi, 2001.
• Ali Lutfî. Divan-ı Lutfî. Süleymaniye Kütüphanesi. H.Şemsi F. Güneren Bölümü. nr. 69.
• Âşık Çelebi. Meşâirü’ş-şuarâ (İnceleme-Metin). Haz. Filiz Kılıç. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2010. I-III.
• Bağdatlı Ahdî. Gülşen-i Şuâra. Haz. Süleyman Solmaz. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2005.
• Beyânî Mustafa Bin Carullah. Tezkiretü’ş-şuarâ. Haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Bilgin, Azmi. Ümmî Sinan Divanı (İnceleme-Metin). İstanbul: MEB Yayınları, 2000.
• Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Haz. M. A. Yekta Saraç. Ankara: TÜBA Yayınları, 2016. I-III.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayın-ları, 2014. 6. bs.
• Ceylan, Ömür. Böyle Buyurdu Sûfi (Tasavvuf ve Şerh Edebiyatı Araştırmaları). 2. bs. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Ceylan, Ömür. Tasavvufi Şiir Şerhleri. 3. bs. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
• Chittick, William C. Tasavvuf (Kısa Bir Giriş). 2. bs. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. Tasavvuf El Kitabı. 2. bs. Nşr. Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014.
• Esad Mehmed Efendi. Bağçe-i Safâ-endûz (İnceleme-Metin). Haz. Rıza Oğraş, www.kulturturizm.gov.tr. 2018. (12.08.2018).
• Esrâr Dede. Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye. Haz. İlhan Genç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Fatîn Davud. Hâtimetü’l-eşâr (Fatîn tezkiresi). Haz. Ömer Çifçi. www.kulturturizm.gov.tr. 2017. (12.08.2018).
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstan-bul: İnkılap ve Aka Yayınları, 1977.
• Hısn-ı Mansûrî-zâde Mustafa Mucîb. Tezkire-i Mucîb (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Sözlük). Haz. Kudret Altun. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayın-ları, 1997.
• Hücvirî. Keşfü’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi). 2. bs. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1996.
• İpekten, Haluk-İsen, Mustafa vd., Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlü-ğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yayınları, 1988.
• İsmail Beliğ. Nuhbetü’l-âsâr li-zeyli zübdeti’l-eşâr. 2. bs. Haz. Abdülkerim Abdül-kadiroğlu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1999.
• İz, Mahir. Tasavvuf. 6. bs. İstanbul: Kitabevi, 1997.
• Kara, Mustafa. Dervişin Hayatı Sûfinin Kelâmı (Hâl Tercümeleri Tarikatlar Istılah-lar). İstanbul: Dergah Yayınları, 2005.
• Kastamonulu Hâfız Seyyid Ahmed Mâhir. el-Muhkem fî-şerhi’l-hikem (Hikem-i Atâiyye Şerhi). Haz. Tahir Galip Seratlı. İstanbul: Sûfi Kitap. 2010.
• Kemikli, Bilal. Şiir ve İrfan Sûfi Şairin İzinde. 2. bs. İstanbul: Kitabevi, 2017.
• Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şuarâ. Haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989. I-II.
• Köksal, M. Fatih. Yâ Kebîkeç Mecmualar Arasında. İstanbul: Kesit Yayınları, 2006.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. Haz. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. er-Risâle (Sûfilerin İnanç ve Ahlâkı). Trc. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2009.
• Mehmed Sirâceddin. Mecma-i Şuarâ ve Tezkire-i Üdebâ. Haz. Mehmet Arslan. ekitap.kulturturizm.gov.tr, 2018. (12.08.2018).
• Mustafa Safâyî Efendi. Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-âsâr min fevâidi’l-eşâr): İnce-leme-Metin-İndeks. Haz. Pervin Çapan Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2005.
• Müslim b. el-Haccac. el-Câmiü’s-sahih. Birr 115, Cennet 128. İstanbul: Çağrı Ya-yınları, 1992.
• Okuyucu, Cihan. Ereğlili Türâbî Divanı. İstanbul: Fatih Üniversitesi. Yayınları, 2004.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları, 2011. 40: 119-126.
• Özköse, Kadir. Dervişin Günlüğü. Konya: Ensar Yayınları, 2008.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3. bs. İstan-bul: MEB Basımevi, 1983. I-IV.
• Pir Muhammed Bahaeddin Erzincânî Halvetî. Makâmatü’l-ârifîn ve maârifü’s-sâlikîn. Haz. Necdet Okumuş. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vak-fı, 1992.
• Riyâzî Muhammed Efendi. Riyâzü’ş-şuara (Tezkîretü’ş-şuara). Haz. Namık Açık-göz. Ankara: Kültür Turizm Bak. Yayınları, 2017.
• Sâlim Efendi. Tezkiretü’ş-şuarâ. Haz. Adnan İnce. Ankara: Atatürk Kültür Mer-kezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Sehi Beg. Heşt Bihişt. Haz. Haluk İpekten, Günay Kut, Mustafa İsen, Hüseyin Ayan, Turgut Karabey. Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yayınları, 2017. Silahdar-zâde Mehmed Emin. Tezkire-i Silahdar-zâde. Haz. Furkan Öztürk. İs-tanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2015.
• Şefkat-i Bağdâdî. Şefkat Tezkîresi (Tezkîre-i Şuarâ-yı Şefkat-i Bağdâdî). Haz. Filiz Kılıç. ekitap.kulturturizm.gov.tr. 2017. (12.08.2018).
• Şemseddin Sâmî. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Gündoğdu Matbaası. h.1317/m.1899.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lûgâti. 2. bs. Haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1984.
• Tarlan, Ali Nihad. Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvan Şiiri: Rahmî ve Fevrî. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1948.
• Tarlan, Ali Nihad. Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvan Şiiri: Revanî-Hayretî-Haverî-Ahî-Peyamî-Sani. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1949.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. 3. bs. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2012.
• Üstüner, Kaplan. Tasavvuf ve Klasik Şiirimiz. 2. bs. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• Yıldız, Alim. Üveys ile Giydim Hırka (Şiir Şerhleri). Sivas: Be Yayınları, 2014.
• Yılmaz, H. Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. 17. bs. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.
• Zehr-i Mâr-zâde Seyyid Rızâ. Rızâ Tezkiresi. Haz. Gencay Zavotçu. www.kulturturizm.gov.tr. 2017. (12.08.2018).
• Zülfe, Ömer. On Altıncı Yüzyıl Şairi Selîkî ve Şiirleri, İstanbul: Edebiyat Yayınla-rı, 2006.