Tanrı İmgesi Bağlamında Tanzimat Şiirinin Tarihselliği

Yıl 2020, , 5 - 49, 20.06.2020

Rabia Doğru

https://doi.org/10.17120/omuifd.706764

Öz

Tanzimat döneminde Batılılaşmanın etkisiyle çeşitli alanlarda belirmeye başlayan karmaşa, zamanla toplumda dinî geleneğe dayalı bilginin sorgulanmasına yol açmıştır. Dinî inanç alanındaki kavramların merkezinde bulunan “Tanrı” kavramı da, söz konusu sorgulamalardan kaçınılmaz olarak etkilenmiş ve bu etkiyle, edebî metinlerdeki Tanrı imgeleri de dönüşmeye başlamıştır. Sözü edilen bu dönüşüm sürerken, hem bu dönüşümü anlamamıza yol açacak hem de bu dönüşüme istikamet verip yön gösterecek kavramların neler olacağı, bir soru olarak karşımızda belirmektedir. 

Dil, benimsediği kendi geçmiş varlık tasavvurundan birdenbire kopamayacağı ve ne olursa olsun kendi içinde aynı zamanda süreklilik arz edeceği için, biz her ne kadar Tanzimat dönemi için bir dönüşümden bahsetsek de, bu dönüşümün hâlâ kendisine yaslanmak zorunda kaldığı bir geçmişin etkisi söz konusudur. Ayrıca inanç geleneğinin şekillendirdiği Tanrı imgesini, Tanzimat şiirinin tarihselliği üzerinden açığa çıkarma gayreti, Tanzimat şiirinin konumlandığı yeri daha iyi fark etmemizi sağlayacaktır. Buradan hareketle biz bu makalemizde, Tanzimat şiirinin gelenekle ilgisine ve tarihle paralel olarak gelenekten farklılaşan yanlarına, yani tarih/gelenek içerisinde nasıl konumlandığı meselesine işaret etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Türk İslâm Edebiyatı, Tanzimat şiiri, Tarihsellik, Tanrı imgesi

The Hıstorıcıty Of The Poetry In Tanzımat Era Wıthın The Context Of The God Image

Öz

The complexity which became visible in several areas in Tanzimat era with effect of the Westernization has given cause to question information based on religious tradition in society in time. The concept “God” which is in the center of notions in the field of religious beliefs has inevitably been affected by the aforementioned questioning issue and with this effect, the images of God in the literary texts also began transforming. While the transformation of the God is continuing, there is the question that what the concepts are in enabling us to understand the transformation.

The effect of the past which the transformation has to lean on comes into question as the language has itself not become apart from its own past existence and been continuous although we mention about the transformation fort he Tanzimat era. In addition, the effort to reveal the image of God shaped by the tradition of belief through the historicity of the poetry of Tanzimat will enable us to better recognize where it stands. From this point of view, we will try to point out interest of the poetry of Tanzimat with tradition and the aspects that differ from tradition in parallel with history, namely the issue of how it is positioned within history/tradition.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Westernization, The Poetry of Tanzimat, The Image of God.

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. “Vekil Olarak Sanatçı”. Edebiyat Yazıları. Çev. Sabir Yücesoy ve Orhan Koçak. 4. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları, 2015.
• Altıntaş, Hayrani. “Dehriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 9:107.
• Benjamin, Walter. Son Bakışta Aşk. Haz. Nurdan Gürbilek. 7. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Birinci, Necat. “Ele Alınan Mevzûlar Açısından Tanzîmat Sonrası Edebiyatında Tevhid ve Münâcât”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, ed. Yusuf Şevki Yavuz (Ekim 1981), 4: 59-74.
• Çelik, Şengül. “Batı Felsefesi Tarihinde Genel Hatlarıyla Vicdan”. İslam Düşüncesinde Vicdan Kavramı. Ed. Yunus Cengiz ve Selime Çınar. İstanbul: İlem Kitaplığı, 2018.
• Deleuze, Gilles. Kant Üzerine Dört Ders. Çev. Ulus Baker. Ankara: Öteki Yayınevi, 2000.
• Ercilasun, Bilge. Ziya Paşa. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Erdem, Hüseyin Subhi. “Varlığın Cezbesinde Dil ve Hakikat”. Birey ve Toplum 2/3 (Bahar 2012): 18.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. 24. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2017.
• Evkuran, Mehmet. “İslâm Düşünce Geleneğinde Tanrı Tasavvuru –Tevhid, Tenzih ve Teşbih Kavramları Ekseninde Bir Analiz-”. İslâmî İlimler Dergisi 2/1 (Bahar 2007): 45-62.
• Felski, Rita. Edebiyat Ne İşe Yarar?. Çev. Emine Ayhan. 3. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları, 2016.
• Göçgün, Önder. Ziya Paşa’nın Hayatı, Eserleri, Edebi Şahsiyeti ve Bütün Şiirleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Göçgün, Önder. Namık Kemâl’in Şairliği ve Bütün Şiirleri. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1999.
• Gökalp, Haluk. Türk Edebiyatında Manzum Tevhidler. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016.
• Hick, John. Evil and the God of Love. 2nd Edition. London: The Macmillan Press Ltd., 1985.
• Kaplan, Mehmet. “Tabiat Karşısında Abdülhak Hâmid I”. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1976.
• Kaplan, Mehmet. “Garam’daki İçtimaî ve Felsefî Fikirler”. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1976.
• Kaplan, Mehmet. “Münâcât”. Şiir Tahlilleri 1: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. 31-38. 17. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2002.
• Marquard, Odo. İlkeselliğe Veda Çok Tanrıcılığa Övgü. Çev. Şebnem Sunar. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 2003.
• Mermutlu, Bedri. Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinasi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003.
• Okay, M. Orhan. Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. 6. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Öğmüş, Harun. “Terkîb-i Bend Geleneğine Yansıyan Kur’ânî Unsurlar -Ziyâ Paşa ve Muallim Nâcî’nin Terkîb-i Bendleri Çerçevesinde Bir Tahlil-”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları II, 429-446.
• Parla, Jale. Babalar ve Oğullar. 10. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Recaîzade Mahmud Ekrem. Şiirler. Haz. Hakan Sazyek vd. Kocaeli: Umuttepe Yayınları, 2019.
• Rousseau, Jean-Jacques. Emile. Fransızca aslından çev. Yaşar Avunç. 4. Baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Şeyh Gâlib. Hüsn ü Aşk. Haz. Orhan Okay ve Hüseyin Ayan. 5. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006.
• Şeyh İsmâil b. Muhammed el-Aclûnî. Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs. 3. Baskı. Beyrut: Kütübü’l-İlmiyye, 1408. II/2016.
• Şinâsi. Bütün Eserleri. Haz. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin. Ankara: Ekin Kitabevi, 2005.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19uncu Asır Türk Edebiyatı. 9. Baskı. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 2001.
• Tarhan, Abdülhak Hâmid. Bütün Şiirleri. Haz. İnci Enginün. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Tatar, Burhanettin. Din, İlim ve Sanatta Hermenötik. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Touraine, Alain. Krizden Sonra. Çev. Olcay Kunal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Topaloğlu, Bekir. İslâm Kelâmcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcib). 6. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1992.
• Uslu, Mehmet Fatih. “Greenblatt’ın Yeni Tarihselci Eleştirisi”. Edebiyatın Omuzundaki Melek: Edebiyatın Tarihle İlişkisi Üzerine Yazılar. Haz. Zeynep Uysal. 25-51. 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Yaran, Cafer Sadık. Kötülük ve Theodise. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.