Buhara Emirliği’ndeki (1747-1920) Şer‘î Mahkemeler

Yıl 2020, , 403 - 427, 20.06.2020

Aiitmamat Karıev

https://doi.org/10.17120/omuifd.723330

Cited By: 2

Öz

Buhara Emirliği, 1747-1920 seneleri arasında Mangıtlar sülalesinin yönettiği Orta Asya’daki Türk Hanlıklarından/devletlerinden biridir. Şeybânî ve Aştarhânîler hanedenları tarafından yönetilen Buhara Hanlığı, Mangıtlar hanedanın iktidara gelmeleriyle Buhara Emirliği olarak anılmaya başlamıştır. Hanlık/Emirlik ismini, başşehir olan Buhara’dan almıştır. Orta Asya’nın kalbi diyebileceğimiz Buhara şehri, Emevî ve Abbâsiler dönemlerinde Müslüman fatihlerinin şehri fethetmelerinden Cengiz Han istilasına kadar geçen zaman diliminde, İslâmî ilimlerin ve İslâm medeniyetinin beşiği olmuştur. Çarlık Rusya İmparatorluğu’nun Buhara Emirliği’ni işgaline kadarki süreçte de İslâmî ilimlerin ve İslam medeniyetinin daha da ilerletilmesi söz konusu olmuştur. Buhara Emirliği üzerine çok sayıda ilmî çalışmalar yapılmıştır. Ancak Buhara Emirliği’nin yargı sistemi, özellikle şer‘î mahkemeleri hakkında yeterli çalışmalar yapılmamıştır. Bu nedenle makalemizde genel olarak Buhara Emirliği’ndeki yargı sistemi, hususî olarak da şer‘î mahkemeler konusu ele alınmış, önemli bulgu ve sonuçlara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Yargı Hukuku, Buhara Emirliği, Şer‘î Mahkemeler, Kâdı, A’lam, Müftî, Dava, Sicil

Teşekkür

Sn. OMU İlmî Dergisi ailesi, makalemin SİZİN derginizde (Haziran sayısında) yayınlanmasının bahtiyarlığını yaşamak istiyorum..! Saygılarımla...

The Shariah Courts in The Emirate of Bukhara (1747-1920)

Öz

The Emirate of Bukhara is the one of the Turkish Khanates in Central Asia, which was ruled by the Mangitian dynasty between 1747-1920 years. It was called as “Khanate of Bukhara” in the periods of the Shaybanid and Ashtarhanid dynasties. By the rule of Mangitian dynasty, the khanate was named as “Emirate of Bukhara”. The emirate is named after their capital city, Bukhara that is situated at the heart of Central Asia. The city had become the cradle of Islamic sciences and Islamic civilization, from its conquest by the Umayyads and the Abbasids until its occupation by Chinggis Khan. However, the contribution of the emirate to Islamic civilization by means of a miscellany of works and activities regarding Islamic sciences had been continued until the Russian invasion. Although a number of academical works on the Emirate of Bukhara can be found, there is a dearth of scientific studies on the judical system, particularly the shariah courts in Emirate of Bukhara. Therefore this article deals with the judical system of the emirate, the shariah courts in particular. Based on the data, it attains significant findings and conclusions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Judical Law, The Emirate of Bukhara, Shariah Courts, Qadi, A’lam, Mufti, Lawsuit, Records

Kaynakça

• Abaşin, Sergey. İslam v Byurokratiçeskoy Praktike Tsarskoy Administratsii Turkestana (Vakufnoe Delo Dahbitskogo Medrese:1892-1900). Moskva: Russkaya Ponorama, 2003.
• Abdurahimova, vd., Davlat Muassasalari Tarihi. Toshkent: “Sharq”, 2007.
• Ahmedov, Bori Ahmedoviç. Gosudarstvo Koçevıh Uzbekov. Moskva: İzdatelstvo “Nauka”,1965.
• Atar, Fahrettin, - Kariev, Aiitmamat, “Hokand Hanlığı’ndaki Yargı Kurumları Üzerine Kısa Bir Bakış”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 28, 2016, 293-305.
• Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu: Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Boboev, N. vd., Özbek Davlatçiliği Tarihi. y.b., y.y., 2.
• Çınar, Gülay Karadağ. “Buhara Hanlığının İdari Hukukuna Dair İki Mühim Kaynak: Sulûku’l-Mulûk ve Destûru’l-Mulûk”. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl/4, Sayı/No. 1 Bahar, 2019, 187-232.
• Eşonova, Nodirahon. Orta Osyoda Kozilik Sudlari Faoliyatining Hukukiy Asoslari (XIX-Asrning İkinçi Yarimi va XX-Asrning 20-Yillari). Taşkent: Fan va Ta’lim Poligraf Basmohanasi, 2010.
• Feodorov, Evgeniy. Oçerki Natsioanlno-Osvoboditelnogo Dvijeniya Sredney Azii. Taşkent: y.y., 1925.
• Daniş b. Mir Muhammed el-Buhârî. Şarafnâme-i Şâhî. Moskva: Nauka, 1989.
• Hanıkov, Nikolay Vladimiroviç. Opisanie Buharskago Hanstva. S. Petersburg: İmperatorskoy Akademii Nauk, 1843.
• Halikova, R. E. “Ob Administrativnom Upravlenii Buharskogo Hanstva vo Vtoroy Polovine XVIII- naçale XIX vv.”. Universum: Оbşestvennıe Nauki, (Elektron. Nauçn. Jurn.), 2014. № 8 (9), 1-11.
• Horoşkin, Aleksandr Pavloviç. Sbornik Statey Kasayushihsya do Turkestankago Kraya. S. Petersburg: Tipografiya i Hromolitografiya A. Tranşelya, 1876.
• İşanhanov, Sattıhan Habiboviç. Kataloğ Monet Kokanda XVIII-XIX vv. Taşkent: İzdatelstvo “Fan” Uzbekskoy SSR, 1979.
• İvanov, Pavel Petroviç. Oçerki po İstorii Sredney Azii. Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı,1958.
• Каbulov, E. A. “Мestnaya Sistema Upravleniya v Buharskom Emirate”. Nauçnıy Jurnal, №10 (Ekim) 2016/387-392.
• Kariev, Aiitmamat. “Hokand Hanlığı ve Safranbolu Şer‘iyye Sicillerinin Muhtevâsı Açısından Mukayesesi (XVIII.-XIX. Asırlar)”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dinî, İlmî ve Kültürel Hayat Sempozyumu Bildiri Kitabı, Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları- 51, 2019, 36-53.
• Koldevin, N. Bitva Russkih s Buhartsami v 1868 g. S. Petersburg: Tipografiya Tovarişestva “Obşestvennaya Polza”, 1873.
• Kraft, İvan İvanoviç. Sudebnaya Çast v Turkestanskom Krae. Orenburg: Tipo-Litografiya İ. N. Jarinova, 1898.
• Malikov. A. “Medrese Samarkanda v Gosudarstvennoy Politike Buharskago Emirata i Rossiyskoy İmperii (Konets XVIII-naçalo XX veka)”. Samarkand: 2019, İstoriya İ Arheologiya Turana, No: 4/266-285.
• Meyendorf, Egor azimiroviç. Puteşestvie iz Orenburga v Buharu. Moskva: Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, 1975.
• Mirzaev, N. M. “Arhivnıe Fondı Kazıyskih Sudov-Vajnıy İstoçnik po İzuçeniyu Sotsialnoy İstorii G. Taşkenta Kontsa XIX-Naçala XX v.”. Rossiya i Musulmanskiy Mir, 113-122. Mirzolim Mahmud Hoci. Tarihi Türkiston. Toşkent: Yangi Asr Avlodi, 2009.
• Nabiev, Raşidbek Nabieviç. İz İstorii Kokandskogo Hanstva. Taşkent: İzdatelstvo “Fan” Uzbekskoy SSR, 1973.
• Palen, Konstantin Konstantinoviç. Narodnıe Sudı Turkestanskogo Kraya. St. Petersburg: Tipografiya Senato, 1909.
• Pokaçev, P. Yu. “Gosudarstvennost i Pravo Sredneaziatskih Hanstv v Zapiskah Rossiyskih Puteşestvennikov XVIII v.”. Vestnik Tomskogo Gosydarstvennogo Universiteta, 2017, No: 414/108-113.
• Saidov, Zikirullo. İstoriçeskie Osobennosti Deystviya Norm Şariata v Buharskom Emirate (1868-1920) (Avtoreferat). Moskva: 2006.
• Semenov, Aleksandr Aleksandroviç. Buharskiy Traktat o Çinah i Zvaniyah i Ob Obyazannostyah Nositeley İh v Srednevekovoy Buhare. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1948.
• Sıdıkov, Osmon Ali. Tarihi Kırgız Şadmaniya. Ufa: Elektro-Tipografiya “Vostoçnaya Peçat”, 1914.
• Sodıkov, H. – Şamsutdinov, R. – Ravşanov, P. – Usmonov, K. Turkiston Çor Rusyasi Mustamlakaçiligi Davrida. Taşkent: “Şark” Neşriyot, 2000, Cild. 1.
• Suhareva, Olga Aleksandrovna. Buhara XIX- naçalo XX v. Moskva: İzdatelstvo “NAUKA”, 1966.
• Suhareva, Olga Aleksandrovna. İslam v Uzbekistane. Taşkent: İzdatelstvo Akademii Nauk Uzbekskoy SSR, 1960.
• Şişov, Aleksandr. Sartı: Etnografiçeskoe i Antropologiçeskoe İsledovanie, (Sbornik Materialov Dlya Statistiki Sır-Darınskoy Oblasti, Cild: XI). Taşkent: Tipolitografiya V.M.İlina, 1904.
• Şubinskiy, Pavel Platonoviç. Oçerki Buharı. S. Petersbyrg: Tipografiya A. S. Surovitsa-P. Ertelev, 1892.
• Tuhtamatov, Tuhtamet Gafaroviç. Rossiya i Buharskiy Emirat v Naçale XX veka. Duşanbe: İzdatelstvo İrfon, 1977.
• Welsford, T., - Tashev, N. A Catalogue of Arabic-Script Documents From The Samarkand Museum With The Assistance Of Masudhon İsmailov and Hamidulla Amirov. Samarkand: IICAS (Intern. Inst. For Central Asian Studies), 2012.
• Yusupov, Mamed Salihoviç. Sud v Buhare: Sudoustroysvo i Sudoproizvodstvo v Buharskom Emirate v Kontse XIX – naçale XX v. Yay., Haz.: Ulfat Abdurasulov-Paolo Sartori, Taşkent-Vena: 2016.