The Mimetic Character of Music in the Sufi Context

Yıl 2020, , 399 - 417, 15.12.2020

Senem Arslan , Ahmet Çakır

https://doi.org/10.17120/omuifd.807053

Öz

It is known that Sufism interacted with some non-religious movements in the Islamic geography at the time when its theoretical background first started to form. It is possible to find the traces of this interaction in sufism's discourse on music as well as on many issues that it examines. Gnosticism, one of the aforementioned non-religious movements, draws our attention more in this sense. Because both thoughts make use of mimetic elements in the way they treat the issues and present them in an almost theatrical stage. In this context, the first part of our study fo-cuses on the question of what kind of theoretical contribution Gnostic narratives, which contain mimetic elements, can make to interpret the theatrical depictions of Sufis in music. Afterwards, we focus on the rep-resentational character of music, which we see as a mimesis of the sa-cred in sufi thought. Is music in a religious ritual merely a decorative element that represents the meaning of the lyrics and enriches it, or is it a space of experience that can only be revealed through itself? In the context of such questions, we will discuss the mimetic character of mu-sic which is often performed as a verbal work in sufi rituals; at this point we will make a claim that the Gnostic framework cannot explain the whole aspects of sufi music.

Anahtar Kelimeler

Turkish Religious Music, Sufism, Mimetic

Tasavvufî Bağlamda Müziğin Mimetik Karakteri

Öz

Tasavvufun, teorik alt yapısının ilk kez oluşmaya başladığı tarihlerde İslam coğrafyasındaki bazı din dışı akımlarla da etkileşim halinde olduğu bilinmektedir. Bu etkileşimin izlerini, tasavvufun irdelediği birçok alanın yanı sıra müzik hakkındaki söylemlerinde de görmek mümkündür. Söz konusu din dışı akımlardan Gnostisizm ise bu anlamda daha fazla dikkatimizi çekmektedir. Zira her iki düşünce de meseleleri işleyiş biçimlerinde büyük oranda mimetik unsurlardan istifade etmekte, konuları adeta teatral bir sahne içinde sunmaktadırlar. Bu bağlamda çalışmamızın ilk kısmı, mimetik unsurlar barındıran Gnostik anlatıların, mutasavvıfların müziğe dair teatral tasvirlerini anlamamızda bize ne tür bir teorik katkı sağlayabileceği sorusuna odaklanmaktadır. Sonrasında ise, tasavvuf düşüncesinde kutsalın bir mimesisi şeklinde belirdiğini gördüğümüz müziğin temsiliyet karakteri üzerine yoğunlaşmaktayız. Dinî bir ritüel içerisinde müzik; yalnızca güftenin anlamını temsil eden, zenginleştiren dekoratif bir unsur mudur yoksa ancak kendisi aracılığıyla açığa çıkabilecek bir tecrübenin mekânı olarak mı yer almaktadır? Bu ve benzeri sorular bağlamında Gnostik çerçevenin açıklamakta yetersiz kaldığı tasavvufî ritüellerde çoğunlukla sözlü olarak icra edilen müziğin mimetikliği meselesini tartışacağız.

Anahtar Kelimeler

Türk Din Musikisi, Tasavvuf Düşüncesinde Müzik, Gnostik Anlatı, Tasavvufî Söylem, Müziğin Mimetik Karakteri

Kaynakça

• Akdoğan, Bayram. “Hüccetü's-Sema' Adlı Mûsikî Risâlesi ve Ankaravî İsmail B. Ahmed’in Mûsikî Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/1 (Nisan 1996), 477-505. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000845
• Akmehmedoğlu, Nuh. 18. Yüzyıl Klâsik Türk Mûsikîsi Bestekârlarının Dindışı Sözlü Eserlerinde Yer Alan Tasavvufi Mazmunlar Üzerine Bir İnceleme. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Aydeniz, Hüsnü. “Din-Sanat İlişkisi ve Bunun Somut Bir Yansıması Olarak Mevlevî Semâ Âyini”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (Aralık 2009), 35-51.
• Behar, Cem. Osmanlı/Türk Musıkisinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Budak, Ogün Atilla. Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi. Ankara: Phoenix Yayınevi, 1. Basım, 2006.
• Bultmann, Rudolf. “Mitolojiden Arındırma Problemi Üzerine”. çev. Ayşe Ünal Çil. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/2 (Haziran 2012), 360-370.
• Büyükünal, Zeynep. Mevlânâ’nın Tasavvuf Felsefesinde Sembolizm. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Cengiz, Muammer. “Tasavvuf Tarihinde Elest Mîsâkına Dair Yorumlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (Haziran 2017), 904-924.
• Çakır, Ahmet. Müziğe Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Çil, Ayşe, “Rudolf Bultmann’ın Mitolojiden Arındırma Projesi ve Vahiy İle İlişkisi”, KADER Kelam Araştırmaları 10/1 (Şubat 2012), 191-220.
• Gündüz, Şinasi. “Gnostik Antropoloji”. İSAM. Erişim 2 Eylül 2020. http://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2003_14/2003_14_GUNDUZS.pdf
• Gündüz, Şinasi. “Gnostik Mitolojide Düşüş Motifi ve Demiurg Düşüncesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (Ocak 1997), 122-166.
• Hafız, Muharrem. “Platon, Aristoteles ve Plotinus’ta Mimesis Teorisi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 26/1 (2015), 45-52.
• Koç, Turan. İslâm Estetiği. İstanbul: İSAM Yayınları, 6. Basım, 2015.
• Koltaş, Nurullah. “Gelenekselci Perspektiften Sanat ve Mâneviyat”. İslâm ve Sanat Tartışmalı İlmî Toplantı. ed. Şeref Göküş vd.. 511-523. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Kutluer, İlhan. “İnsan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/320-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. çev. Ahmed Avni Konuk. 6 Cilt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2011.
• Necmeddîn-i Dâye. Mirsâdü’l-İbâd. çev. Halil Baltacı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Özdemir, Hasan Rıza. Yeni-Eflatunculuğun Tasavvufa Etkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Özkan, İsmail Hakkı. Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 8. Basım, 2013.
• Tan, Aysel. Mevlana’da Dinî Tecrübe. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tanrıkorur, Cinuçen. Türk Müzik Kimliği. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1. Basım, 2004.
• Uludağ, Süleyman. “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/315-317. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Uludağ, Süleyman. İslam Açısından Müzik ve Semâ. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Uygun, Mehmet Nuri. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Eserlerinde ve Tasavvuf Anlayışında “Rebap””. İSTEM, 10 (Aralık 2007), 113-126.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü. “Mevlevi Âyini”. Erişim 7 Eylül 2020. https://guzelsanatlar.ktb.gov.tr/TR-3706/mevlevi-ayini.html