Hüsün -Kubuh Tartışmaları Bağlamında Tanrı’nın Mutlak İyiliğinin Kötülüğün Ontolojik Mâhiyeti ile İlişkisi

Yıl 2021, , 63 - 78, 27.12.2021

Seyithan Can

https://doi.org/10.17120/omuifd.991416

Öz

Kötülük probleminde üzerinde durulan önemli argümanların başında mutlak iyi Tanrı tasavvurunun, kötülüğün varlığı ile bağdaşmayacağı hususudur. Bu çalışmada günümüzde hala etkinliğini ve güncelliğini koruyan kötülük probleminde ortaya konulan mutlak iyi Tanrı tasavvurunun, kötülüğün ontolojik mâhiyeti ile ilişkisi irdelenmektedir. Çalışmada kötülüğün ontolojik olarak mutlak iyi Tanrı kavramıyla uyuşmadığı ön kabulünden hareket edilmiştir. Her ne kadar kötülük problemine karşı üretilen cevaplar, genel olarak kötülüğün fiilen var olduğu gerçeği üzerinde kurgulansa da mutlak iyi olan Tanrı’nın kötülüğü de yarattığı ön kabulü, kötülüğün engellemesi gerektiği düşüncesinden daha öncelikli konumdadır. Bu bağlamda kötülüğün mutlak iyi bir Tanrı tarafından yaratılıp yaratılmadığı problemi kelâm ekollerinin hüsün- kubuh konusunda ortaya koydukları yaklaşımlar çerçevesinde ele alınmıştır. Kelâm ekollerinin görüşleri kapsamında değerlendirildiğinde ilk dönem Mu’tezile âlimleri ile Mâtürîdîler’in insan fiillerindeki kötülüğün ontolojik varlığını kabul eden anlayışlarının, mutlak iyi Tanrı tasavvuru ile bağdaşmayacağı kanaatine ulaşılmıştır. Son dönem Mu’tezile âlimlerinin vücûh nazariyesi ile Eş’arîler’in kötülüğün zâtî olarak varlığının olmadığına dair yaklaşımlarının, kötülük probleminde ele alınan mutlak iyi Tanrı tasavvuru açısından uygun cevaplar olarak kabul edilebileceği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Tanrı, Kötülük, Hüsün, Kubuh

The Relationship between God's Absolute Goodness and the Ontological Nature of Evil as a Part of Debates over Husn versus Qubh

Öz

A major argument put forward regarding the problem of evil is that the conception of the absolute good God hardly accords with the existence of evil. This study addresses the relationship between the ontological nature of evil and the conception of the absolute good God, which manifests itself in the long-standing problem of evil. This study is based on the assumption that evil is ontologically incompatible with the concept of absolute good God. Although the conceptions of evil are generally built on the fact that evil exists, the assumption that the absolutely good God created evil is more readily welcomed than the thought that God should intervene in evil. In this context, the problem of whether evil is created by the absolute good God is addressed with reference to the approaches of kalām schools to husn and qubh. When considered from the perspectives of kalām schools, it is concluded that the understanding of the early Muʿtazilite scholars and Māturīdīs, who accepted the ontological existence of evil, would not be compatible with the conception of the absolute good God. One could also say that the late Muʿtazilite scholars' theory of existence and the Ashʿarīs’ perspective that evil itself is inherently non-existent can be seen as appropriate standpoints in terms of the idea of an absolute good God, discussed with respect to the problem of evil.

Anahtar Kelimeler

Kalām, God, Evil, Husn, Qubh

Kaynakça

• Adams, Marilyn McCord. “The Problem Of Evil: More Advice to Christians”. Faith and Philosophy 2/5 (1988), 121-143.
• Akdemir, Ferhat - Vural, Mehmet. Korkunç Kötülükler ve Tanrı, 2014.
• Arslan, Hulusi. Mu’tezile’de İyilik ve Kötülük (Hüsün ve Kubuh) Problemi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2021.
• Bağdâdî, Abdülkāhir el-. Kitâbu usûli’d-dîn. thk. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• Bâkıllanî, Ebû Bekr. Kitâbu’t-Temhîd. Beyrut: Mektebetu’ş-Şarkiyye, 1957.
• Bardakoğlu, Ali. “Hüsn ve Kubh Konusunda Aklın Rolü ve İmam Maturidî”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/4 (1987), 59-75.
• Barlak, Muzaffer. Husün-Kubuh İyilik ve Kötülüğün Kaynağı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Bayram, İbrahim. “Kâdî Beyzâvî’nin Hüsün-Kubuh Anlayışı”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2018), 283-321. https://doi.org/10.18498/amauifd.402278
• Bulut, Zübeyir. “Hüsün ve Kubuh Meselesi̇ni̇n Ahlâk Teori̇leri̇ne Temel Oluşturmasi Bakımından Anali̇zi̇”. Kader 13/2 (2015), 634-654. https://doi.org/10.18317/kader.01131
• Carullah, Zuhdi Hasan. el-Mu’tezile. Kahire: el-Ehliyetu’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1. Basım, 1973.
• Ci̇han, Ahmet Kamil. “Cüveynî’de Ahlakî İyi ve Kötü Meselesi”. İlahiyat Akademi 9 (2019), 53-66.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t-Ta’rifât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Cüveynî, Ebü’l- Meâlî el-. Kitâbü’l-İrşâd. thk. Muhammed Yusuf Musa - Ali Abdulmunim Abdulhamid. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1950.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çelebi̇, İlyas. “Klasik Bir Kelam Problemi: Hüsün-kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (2014). https://doi.org/10.15370/muifd.73666
• Çeti̇n, Serkan. “Hüsn ve Kubh Konusunda Fahreddi̇n er-Râzi̇’ni̇n Mu‘tezi̇le’ye Yöneli̇k Eleşti̇ri̇leri̇”. Edebali İslamiyat Dergisi 2/4 (29 Kasım 2018), 81-110.
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan el-. el-Lümaʿ fi’r-red ʿalâ ehli’z-zeyġ ve’l-bidaʿ. nşr. Richard J. McCarthy. thk. Ğurabe Hammude. Kahire: Matbaatu’l-Mısrıyyetu, 1975.
• Evkuran, Mehmet. Ahlâk, Hakikat ve Kimlik: İslam Kelâmında Ahlâk Problemi, 2013.
• George, F. Hourani. “Cüveyni’nin Mu’tezili Ahlakı Eleştirisi”. çev. Burhanettin Tatar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1991).
• Gölcük, Şerafeddin. Bâkıllânı̂ ve İnsanın Fiilleri. Kızılay, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1. baskı.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. thk. Muhammed eş-Şâzelî vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, ty.
• Kādî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Tavil Tevfik - Zeyd Siad. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Amme, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr,. Kitâbu’l-mecm’ fi’l-muhît bi’t-teklîf. thk. Eb Jean Yusuf Houben el-Yesui. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Kasulikiyyetu, 1962.
• Kādî Abdülcebbâr. Kitâbü’l-mecmu’ fi’l-muhit bi’t-teklif. Beyrut: Mektebetu’l-Kasulikiyyetu, 1962.
• Kādî Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Kazanç, Fethi Kerim. “An Overview of Knowledge-Value Relationship in Mu’tazilite Ethical Theory”. ULUM Dini Tetkikler Dergisi 1/1 (2018).
• Kazanç, Fethi Kerim. “Düşünce Tari̇hi̇nde Atei̇zme Götüren Bi̇r Neden Olarak Kötülük Sorunu: Kelâmî Açidan Eleşti̇rel Bi̇r Değerlendi̇rme”. İslâm Düşüncesinde Ateizm Eleştirisi. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Kazanç, Fethi Kerim. Gazzâlî Öncesi Ehl-i Sünnet Kelâmında Ahlak Düşüncesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Kelâmî Düşüncede Kötülük Sorununa Kısa Bir Bakış”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 6/1 (2009), 0-106. https://doi.org/10.18317/kader.11289
• Kazanç, Fethi Kerim. “Mu’tezile Kelam Sisteminde Ahlâk Tasavvuru: Kâdî Abdülcebbâr Ekseninde Bir Değerlendirme”. Journal of Islamic Research 3/27 (2016), 280-310.
• Kılıç, Recep. Ahlâkın Dinî Temeli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 7. baskı.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM, 2011.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Özdemir, Metin. İslâm Düşüncesinde Kötülük Problemi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2014.
• Râzî, Fahreddîn er-. el-İşâre fî Usûli’l-Kelâm. çev. Ulvi Murat Kılavuz - Serkan Çeti̇n. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Reinhart, A. Kevin. “Basra Mu’tezilesi: Ahlakî Ontoloji ve Epistemoloji”. çev. Şeyma Şirin. Şarkiyat Çalışmalarında İslâm Ahlâk Metafiziği. ed. İbrahim Aslan. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Süt, Abdunnasır. Mu’tezile ve Ahlak-Kadı Abdulcebbar Örneği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Şehristânî, Abdilkerîm bin Ahmed. Nihâyetu’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm. thk. Ferid Cuyûm, ts.
• Taylan, Necip. Düşünce Tarihinde Tanrı Sorunu. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2015.
• Topaloğlu, Aydın. Teizm-Ateizm Tanrı Tanımazlığın Felsefi Boyutları. İstanbul: İz Yayıncılık, 2020. Basım, ts.
• Ünverdi̇, Mustafa. “Ahlakin Epi̇stemoloji̇si̇”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/2 (2015), 327-350. https://doi.org/10.17218/husbed.90332
• Yaran, Cafer Sadık. Kötülük ve Teodise. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.