A Study of Sultan Mamdûh’s Poems in his Makhzan Al-Asrâr

Yıl 2012, Cilt: 32 Sayı: 32, 129 - 165, 01.06.2012

Abdülmecit İslamoğlu

Öz

Sultan Mamdûh (d. 1263/1847) is a sufi who composed voluminous poetical work in the field of sufi literature. The work that stands out among his voluminous oeuvre is Makhzan al-Asrâr that contains Arabic, Persian and Turkish poems. This work deals with divine love based on the doctrine of the unity of being (wahdat al-wujûd). Some of the topics treated thus include God’s unity, His names and attributes, and the essence of things. In this article, I discuss the reason why Sultan Mamdûh composed poetry and study a variety of topics such as characteristics of his poetry, themes of knowledge and love as presented in the work, and the sufi symbols/allegories employed therein. Finally, I make an assessment of the Sultan Mamdûh’s poems of boasting (fakhriyyât) and his poetic competence.

Anahtar Kelimeler

Sultan Mamdûh, Makhzan Al-Asrâr, Sufi literature, poem.

Sultan Memdûh’un Mahzenü’l-Esrâr’ından Hareketle Şiirleri Ve Şairliği Üzerine Değerlendirmeler

Öz

Sultan Memdûh (ö.1263/1847), Tasavvuf edebiyatı sahasında hacimli manzum eserler kaleme almış bir mutasavvıftır. Külliyat’ı içerisinde ön plana çıkan eseri; Arapça, Farsça ve Türkçe şiirlerden oluşan Mahzenü’l-Esrâr’ıdır. Eserde vahdet-i vücûd öğretisi temelinde ilâhî aşk işlenmektedir. Bu çerçevede; Allah’ın birliği, Cenâb-ı Hakk’ın esmâ ve sıfatları, eşyanın mahiyeti ele alınan konulardan bazılarıdır. Bu makalede; şairin şiir yazmaktaki amacı, şiirinin özellikleri, ilim ve aşk temaları, eserde kullanılan tasavvufî remizler, Sultan Memdûh’un şairliği ve fahriyeleri incelenerek bunlar üzerinde değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Memdûh, Mahzenü’l-Esrâr, tasavvuf edebiyatı, şiir.

Kaynakça

• AKÜN, Ömer Faruk, “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 9,  İstanbul, 1994.
• ALTINTAŞ, Hayrani, “Fakîrullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 12, İstanbul, 1995.
• ARSLAN, Ahmet Turan, AKKUŞ, Mehmet vd., Mahzenü’l‐Esrâr (I‐III), Siirt Valili‐ ği, Ankara, 2009‐2011.
• ARSLAN, Hüseyin, Yüksek Rûhlar ve Aydınlar Yurdu Tillo, Simurg, İstanbul, 2006.
• BATİSLAM, Dilek, “Divan Şiirinde Sabâ”, Prof. Dr. Mehmet Çavuşoğlu’na Armağan II, Osmanlı Tarih Araştırmaları, sayı: XXVI, İstanbul, 2005.
• BAYRAM, Yavuz, “16. Yüzyıl Divan  Şiirinde ‘Şiir, Söz ve  Şair’le  İlgili Anlam Alanları (Kelimeler ve Terkipler)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 15, Konya, 2004.
• BEYZÂDEOĞLU, Süreyya Ali, Sünbülzâde Vehbî, İklim Yayınları, İstanbul, 1993. BİLGEGİL, Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat), Enderun Kitabevi,  İstanbul, 1989.
• CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul, 2004.
• COŞKUN, Menderes, “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”, Bilig, sayı: 56, Kış  2011.
• ERKAL, Abdulkadir, Divan  Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Birleşik Yayınevi, Ankara, 2009.
• FİRÛZÂBÂDÎ, Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb, el‐Kâmûsu’l‐Muhît, Dâru’l‐ Ma‘rife, Beyrut, 1426.
• Fuzûlî Dîvânı, (Haz.: Abdülbâkî Gölpınarlı), İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1961.
• GÖKHAN, Özden, Tillo’daki Mimari Eserler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• GÜLEÇ,  İsmail, “Osmanlı Müellifleri’nde  Şair ve  Şiir Değerlendirmeleri”, İlmî Araştırmalar Dil ve Edebiyat İncelemeleri, 25 (Bahar 2008).
• GÜLHAN, Abdülkerim, “Hakânî Mehmed Beyin Şiir Anlayışı”, Balıkesir Üniversi‐ tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 1, sayı: 2, yıl: 1998.
• HAMZAVÎ AHMED EL‐HÂLİDÎ, Kenzü’l‐Fütûh fî‐Menâkıbı ve Ahvâli’l‐Gavsi’l‐ Memdûh, (El yazması), Bedreddin Aydın Özel Kütüphanesi.
• İBN MANZÛR, Ebu’l‐Fadl Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l‐Arab (I‐XV), Dâru Beyrut‐Dâru Sâdır, Beyrut, 1955.
• İSEN DURMUŞ, Tuba Işınsu, “Fahriyeler Işığında Osmanlı  Şiirinde  İdeal  Şairin Portresi”, Bilig, sayı: 43, Güz/2007.
• İSEN, Mustafa, Latîfî Tezkiresi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• KAZAN,  Şevkiye, “Divan  Şiirinde Önemli Bir Leitmotif: Sühan Redifli  Şiirler”, Çankaya Üniversitesi Journal of Art and Science, c. 2, sayı: 2, Ankara, 2004.
• KELÂBÂZÎ, Ta‘arruf‐Doğuş Devrinde Tasavvuf, (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul, 1992.
• KILIÇ, Filiz, XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Akçağ  Yayınları, Ankara, 1998.
• KILIÇ, Mahmut Erol, Sûfî ve Şiir‐Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İnsan Yayınla‐ rı, İstanbul, 2009.
• KUŞEYRÎ, Abdulkerîm, Kuşeyrî Risâlesi (Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayın‐ ları, İstanbul, 2003.
• LATÎFÎ, Tezkiretü’ş‐Şu’arâ ve Tabsıratü’n‐Nuzamâ, (Haz. Rıdvan Canım), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2000.
• MENGİ, Mine “Divan  Şiiri Estetiği Açısından  İ’câz”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı: 39, Erzurum, 2009.
• MÜTERCİM ÂSIM, el‐Okyanûsu’l‐Basît fî‐Tercemeti’l‐Kâmûsi’l‐Muhît (I‐III), Tak‐ vim‐hâne‐i Âmire, İstanbul, 1268.
• OKUYUCU, Cihan, Divan Edebiyatı Estetiği, Kapı Yayınları, İstanbul, 2011.
• PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2000.
• SANCAR, M. Nureddin, Tillo Evliyâları, Şefkat Yayıncılık, İstanbul, 2003.
• ŞENSOY, Sedat, “Mâna”, Türkiye Diyanet Vakfı  İslâm Ansiklopedisi, c. 27, Ankara, 2003.
• ŞEYH GÂLİB, Hüsn ü Aşk, Matbaa‐i Ebü’z‐Ziyâ, Konstantiniyye, 1304.
• TÂHİRÜ’L‐MEVLEVÎ, Edebiyat Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994.
• TATCI, Mustafa, Yûnus Emre Divânı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları,  İstanbul, 2005.
• TOLASA, Harun, “Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlen‐ dirmeleri”, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, sayı:1, İzmir, 1982.
• ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
• YALAR, Mehmet, “Arap Edebiyatında Şiir Kavramı Problemi”, Uludağ Üniver‐ sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 11, sayı: 1, Bursa, 2002.