From Past To The Present Some Thoughts On The Alawi And Sunnite Faith Ofturkish Lineage

Yıl 2005, Cilt: 20 Sayı: 20-21, 253 - 278, 01.03.2005

Cenksu Üçer

Öz

This study examines the Alawi and Sunnite faith of Turkish people from past to the present based on a scientific study done in the Tokat Region, Turkey. It indicates that while the same group/race of Turkish people have a different group belonging in terms of Ala-wi and Sunnite faith; it is a sociological fact that some transitions have occurred between these groups thorough the history. It will not be a mistake to say that these changes have occurred in the historical process. Thus, it should be avoided of claiming that the various groups of Turkish people have accepted Alawi or Sunnite faith just in a certain period and have not changed their faiths at all in the process of history.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Alewısm, Sunnite, Dönükler, Ehl-i Beytçi Papahlılar.

Türk Boylarının Alevîliği Ve Sünnîliği Üzerine Bazı Düşünceler

Öz

Bu çalışma, Tokat bölgesinde elde edilen verilerden hareketle, geç-mişten günümüze Türk boylarının Alevîliği ve Sünnîliği üzerinde durmaktadır. Bölgedeki tablo, aynı boydan olanlar arasında Alevî-lik-Sünnîlik bağlamında farklı gruplara mensubiyet olgusunu gös-termekle beraber, aynı zamanda gruplar arası geçişin günümüzde de varolan sosyolojik bir gerçek olduğunu ortaya koymaktadır. Bu-nun tarihsel süreçte de gerçekleşmiş olduğunu düşünmek yanlış olmayacaktır. Dolayısıyla Türk boylarının tarihsel süreçte Alevîlik ya da Sünnîliği benimsemeleri noktasında kesinlik ifade eden söy-lemlerden kaçınmak gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Alevîlik, Sünnîlik, Sünnîleşenler (Dönükler), Ehl-i Betçi Papahlılar.

Kaynakça

• Kaynak Eserler
• Akkuş, Muzaffer, Seyyid Nigarî Divanı, Niğde Üniversitesi Yay., Niğde, 2001.
• Arabacı, Fazlı, Alevilik ve Sünniliğin Sosyolojik Boyutları, Etüt, Samsun, 2000.
• Ayas, Mehmet Rami, Türkiye’de İlk Tarikat Zümreleşmeleri Üzerine Din Sosyolojisi Açısından Bir Araştırma, AÜ, Ank., 1991.
• Baha Said, “Türkiye’de Alevî Zümreleri: Tekke Alevîliği-İctimâi Alevîlik”, Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahi ve Nusayrî Zümreleri, haz.:İsmail Görkem, Kültür Bakanlığı Yay., Ank., 2000.
• Bartold, V.V., Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, Kültür Bakanlığı Yay., Ank., 1975.
• Baykara, Tuncer, “Türklerde ve Anadolu’da Şehir Hayatı”, Tarihte Türk Devletleri, c. I, AÜ Yay., Ank., 1987, ss. 397-406.
• Belâzurî, Ebu’l-Hasan, Fütûhu’l-Buldân, haz.: Rıdvân Muhammed Rıdvân, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1978.
• Birdoğan, Nejat, Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik, Berfin Yay., İst., 1995.
• Bozkuş, Metin, Tarihten Günümüze Sivas Yöresinde Alevilik, Sivas, 2000.
• Brockelmann, Carl, İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi, I, çev.: Neşet Çağatay, AÜİF Yay., Ank., 1964.
• Cengiz, Recep, Çamiçi Beldesinde Dini Hayat; Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma, Yayımlanmamış Doktora Tezi, FÜSBE, Elazığ, 2000.
• Doğan, İsa, Türklük ve Alevîlik, Samsun, 1997.
• Eröz, Mehmet, Türkiye’de Alevîlik ve Bektâşîlik, Otağ Mat., İst., 1977.
• ----------------, Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik Bektaşîlik, TDAV Yay., İst., 1992.
• Erseven, İlhan Cem, Alevilerde Semah, Ant Yay., İst., 1996.
• Esin, Emel, İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târîhî ve İslâm’a Giriş, Edebiyat Fakültesi Mat., İst., 1978.
• -------------, Türk Kültür Tarîhi İç Asya’daki Erken Safhalar, AKM Yay., Ank., 1985.
• -------------, “Türkler’in İslâmiyet’e Girişi”, Tarihte Türk Devletleri, c. I, AÜ Yay., Ank., 1987, ss. 287-320.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik, Selçuk Yay., İst., 1990.
• -----------------------, Çağımızda Îtikâdî İslâm Mezhepleri, İzmir İlahiyat Vakfı Yay., İzmir, 2004.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İnkilâp Kitabevi, İst., 1953.
• ------------------, Tasavvuf’tan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkilap ve Aka Kitabevleri, İst., 1977.
• Hasluck, F. William, Cristianity and Islam under the Sultans, Oxford, 1922.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, Dâru’l-Maârif, Kahire, ty.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yay.,İst., 1990.
• Karaman, Fikri, Sivas-Tokat Tozanlı Kazası, İst., 2003.
• Kenanoğlu, Ali–Onarlı, İsmail, Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri, Hubyar Kültür Derneği Yay., İst., 2003.
• Keskin, Yahya Mustafa, Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Alevîliği Elazığ Sünköy Örneği, İlâhiyât Yay., Ank., 2004.
• Korkmaz, Esat, Anadolu Aleviliği, Berfin Yay., İst., 2000.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, DİB Yay., Ank., 1966.
• -----------------, “Ribat”, Vakıflar Der., S. II, Ank., 1942, ss. 267-278.
• -----------------, “Baba”, İA, c. II, İst., 1979, ss. 165-166.
• Kurt, Hasan, Orta Asya’nın İslâmlaşma Süreci (Buhârâ Örneği), Fecr, Yay.,Ank., 1998.
• Laoust, Henry, İslam’da Ayrılıkçı Görüşler, çev.: E.Ruhi Fığlalı, Sabri Hizmetli, Pınar Yay., İst., 1999.
• Melikoff, İrene, Uyur İdik Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları, çev.: Turan Alptekin, Cem Yay., İst., 1994.
• -----------------, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, çev.: Turan Alptekin, Cumhuriyet Kitapları, İst., 1999.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, TTK Yay., Ank., 1993.
• Ocak, Ahmet, Selçuklular’ın Dinî Siyaseti (1040-1092), Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yay., İst., 2002.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Babaîler İsyanı, Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, Dergâh Yay., İst., 1996.
• ----------------------------, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, TVY Yay., İst., 1998.
• ----------------------------, “Alevî ”, DİA, c. II, İst., 1989, ss. 368-369.
• ----------------------------, “XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Resmî Dinî İdeolojisi ve Buna Muhalefet Problemi”, İAD., c. IV, S. 3, Ank., 1990, ss. 190-194.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, Kültür Bakanlığı Yay., Ank., 1978.
• Öztelli, Cahit, Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri, Özgür Yay., İst., 1989.
• Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hânedanlar (İslâm Devletleri), Kültür Ba- kanlığı Yay., Ank., 1996.
• Sarıçam, İbrahim, Emevî-Hâşimî İlişkileri (İslâm Öncesinden Abbâsîler’e Kadar), TDV. Yay., Ank., 1997.
• Sarıkaya, M. Saffet, İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler, Isparta, 2001.
• -----------------------, Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı (XI-XIII. Yüz- yıl), Ötüken Yay., İst., 2003.
• Sem‘ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî, el- Ensâb, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut, 1998.
• Sezgin, Abdülkadir, Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik, Yeni Türkiye Yay., Ank., 2002.
• Subaşı, Necdet, Alevi Modernleşmesi, Kitâbiyât, Ankara, 2005.
• Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler),Tarihleri- Boy Teşkilâtı- Destanları, Ana Yay., İst., 1980.
• -----------------, Çepniler, TDAV Yay., İst., 1992.
• -----------------, Eski Türklerde Şehircilik, TTK Yay., Ank, 1994.
• -----------------, “Türkler’in İslâmiyet’e Girmeleri”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 42, 1990.
• Şener, Cemal, Benim Kabem İnsandır, Ad Yay., İst., 1996.
• Şimşek, Mehmet, Yemen’li Veysel Karani, Can Yay., İst., 1999.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mulûk, Dâru’l-Kalem, Beyrut, ty.
• Taplamacıoğlu, Mehmet, Din Sosyolojisi, AÜİF Yay., Ank., 1975.
• Turan, Osman, Selçuklular ve İslâmiyet, Boğaziçi Yay., İst., 1998.
• Üçer, Cenksu, Tokat Yöresi Alevileri, Tarihçesi, İnançları, Örf ve Adetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2005.
• Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev.: Ethem Ruhi Fığlalı, Birleşik Yay., İst., 1998.
• Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Ca’fer b. Vehb b. Vâzıh, Târîhu’l- Ya‘kûbî, Dâru Sâdır ve Dâru Beyrût, Beyrut, 1960.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillah, Mu‘cemu’l-Buldân, Dâru Sâdır ve Dâru Beyrût, Beyrut, ty.
• Yalçın, Alemdar–Yılmaz, Hacı, “Bir Ocağın Tarihi: Seyyid Hacı Ali Türâbî Ocağı’na Ait Yeni Bilgiler ”, HBVAD, S.,26, Ank., 2003, ss. 83-120.
• Yaman, Ali,Erzincan ve Tokat’ta Gezi Notlarım (2): Çelebilere Bağlı Ocaklardan Eraslan Ocağı, http: // www.alevibektasi.org / ali_yaman10.htm
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ehl-i Sünnet”, DİA, c. X, İst., 1994, ss. 525-530.
• Yıldız, Hakkı Dursun, İslâmiyet ve Türkler, İÜEF Yay., İst., 1976.
• Yıldız, Harun, Anadolu Alevîliği Amasya Yöresi Bağlamında Bir İncele- me, Araştırma Yay., Ank., 2004.
• Yüksel, Hasan–Savaş, Saim, Üveysilikten Bektaşiliğe Kitab-ı Cebbâr Kulu, Sivas, 1997. Kaynak Kişiler:
• Ali Özdemir, 1945 Niksar Çatak doğumlu, emekli öğretmen, Niksar Hacı Bektaş Vakfı Başkanı.
• Binali Düzen, 1951 Zile Hatippınarı doğumlu, emekli, esnaf.
• Bekir Önder, 1951 Zile doğumlu, Süleymaniye köyünden, esnaf.
• Eyüp Yıldırım, 1931 Tokat Çerçi doğumlu, ilkokul mezunu, Zeyne’l- Abidin Ocağı Dedesi.
• Faruk Gültekin, 1963 doğumlu, Sütlüce imamı.
• Feyzi Ay, 1965 Kargın doğumlu, ilkokul mezunu, esnaf, Aziz Baba Oca- ğı.
• Hakkı Erbaş, 1927 Yağlıalan doğumlu, okur-yazar değil.
• Hayrettin Düzen,1940 Zile doğumlu, Süleymaniye köyünden, esnaf.
• Hüseyin Öztürk, 1952 Tokat Merkez Dodurga doğumlu, Edebiyat öğ- retmeni.
• Kadim Durmaz,. 1953 Kemalpaşa doğumlu, emekli öğretmen.
• Mustafa Pekgöz, 1959 Doğlacık doğumlu, ilkokul mezunu, İmam Cafer Ocağı tâlibi.
• Mehmet Ali Çelik, 1938 Dodurga doğumlu, ilkokul mezunu, Nefes Ev- latları talibi.
• Nesimi Yıldız, 1931 Zile Küçükaköz doğumlu, İmam Rıza ocağına bağlı Şıhanlı aşireti Dedesi, okur-yazar, Dedeci Bektâşî.
• Raif Ömrüuzun, 1955 Zile Hatippınarı doğumlu, ortaokul mezunu, es- naf.
• Sadık Arslan (Güzel Dede), 1924 Erbaa Keçeci doğumlu, okur-yazar, Keçeci Baba sülâlesinden dede.
• Temel Özcan, 1940 Reşadiye Çevrecik doğumlu, emekli öğretmen.
• Yüksel Ağar, 1967 Sütlüce doğumlu, lise mezunu.
• Yusuf Özer, 1933 Zile doğumlu, ilkokul mezunu, İmam Rıza ocağı De- desi, Dedeci Bektâşî.