İmam Mâtürîdî’nin Nesh Anlayışı

Yıl 2018, Sayı: 45, 83 - 113, 24.12.2018

Abdulkadir Karakuş

https://doi.org/10.17120/omuifd.459182

Cited By: 2

Öz

Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (ö. 333 / 944) 3-4. yüzyıllarda, Hanefî
geleneğinin devamı olarak Horasan - Maverâünnehir coğrafyasında yaşamış, Ehl-i
Sünnet inanç sisteminin önemli öncülerindendir. İmâm Mâtürîdî, kelâm ilmi
yanında tefsir ve fıkıh alanlarında vukufiyet sahibi olup, bu sahaların hemen
her birinde pek çok eser kaleme almıştır. Ancak bunlardan sadece Kitâbü’t-Tevhîd
ve Teʼvîlâtü’l-Kur’ân günümüze ulaşmıştır. Te’vîlâtü’l-Kur’ân,
tefsir alanında özellikle onun ve o gün benzer tefsir anlayışını günümüze
taşıması bakımından çok önemli olduğu gibi aynı zamanda İmâm Matürîdî’yi
tanımak açısından da mühim bir eserdir. Bu araştırmamızda, İmâm Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân
adlı eserinden hareketle, müellifin nesihle ilgili olan ve literatürde neshin
vaki olduğuna dair görüşlerin beyan edildiği ayetlere yaklaşımını ortaya
koymaya çalışacağız. Çünkü nesih, tefsir ilminin önemli ve tartışmalı
konularından bir tanesidir. Kur’an tefsiriyle yakından ilişkilendirilen bu konu
üzerindeki tartışmalar, ilk dönemlerden beri süregelen bir husustur. Bu önemli
konunun İmâm Mâtürîdî tarafından ne şekilde algılandığı ve tarif edildiği, o
günün nesih algısını bilmek ve günümüzde neshi nasıl algılamamız gerektiğini
tespit etmek açısından oldukça önemlidir. İmâm Matürîdî’nin, eserinde nesihten
bahsettiği malumdur; ancak bundan kastedilenin ne olduğu sorusunun cevabı çok
açık ve net değildir. Bu sebeple, bu çalışmamızda bu sorunun cevabını
netleştirmeye, o günün diğer müfessirlerinin görüşleriyle birlikte İmâm
Mâtürîdî’nin nesih anlayışını belirlemeye gayret edip, nesih hakkında bir
kanaat ortaya koymaya çalışacağız.   

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tefsir Usûlü, Matürîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, Nesih, Nesih

Imam Maturidi’s Understanding of the Nash

Öz

Abu Mansur al-Mâturîdî
(d. 333/944) lived in the 3rd and 4th centuries, as the continuation of the
Hanafi tradition, Khorasan-Maverâünnehir is a pioneer of the school of the
Ahl-i Sunnah. Imam Mâturîdî is a scholar who has a broad knowledge in the
fields of commentary, jurisprudence and kalam. He wrote many books in almost
every one of these fields. However, only Kitâbu't-Tawhîd and Te'vîlâtu'l-Qurân
reached to the present day. Of these works, Te'vîlâtu'l-Qur'an is significant
in the field of commentary. especially the day-to-day interpretation of tafsir conception
is very important. At the same time,  it
is an essential book in terms of getting to know about Imam Maturîdî. In this study, we will
try to reveal the approach of Imâm Mâtürîdî to the verses that point out the
views that the author is related to the prose and in the literature since nash
is one of the important and controversial issues of interpretation. The debate
on this subject, which is closely related to the Qur'anic commentary, has been
an ongoing issue since the early periods. It is crucial to know how this
important subject is perceived and described by Imam Mâturîdî, to know the
perception of that day, and to determine how we should perceive nash today. That
Imam Maturîdî mentions to the nash in his book is clear but it isn’t clear what
he meaned with nash. For this reason, we wil try to clarify the answer to this
question in this study, to identify the understanding of nash of Imam Mâturîdî
with the views of other commentators of that day and to form a view on nash.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, Methodology of Tafsir, Maturîdî, Te'vîlatu'l-Qur'ân, Nash

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Ak, Ahmet. Büyük Türk Âlimi Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik. İstanbul: Bayrak Matbaası, 2008.
• Begavî, Ebû Muhammed. Meâlimü’t-Tenzîl. 8 Cilt. Thk. Muhammed Abdullah en-Nemr v.dğr. Beyrut: Dâru Tayyibe, 1417/1997.
• Beyhakî, Ebû Bekir. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 3. Baskı. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Canan, İbrahim. “Enes b. Mâlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 234-235. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rifât. Thk. Heyet. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1983.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Behrâm b. Abdüssamet. Müsnedü’d-Dârimî: Sünenü’d-Dârimî. Thk. Hüseyn b. Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1412/2000.
• Dinç, Ömer. Taberî ve Maturidî Tefsirlerinin ‘Nesh Meselesine Yaklaşımları Açısından’ Mukayesesi. Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Şuayb el-Arnaût – Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
• Fayda, Mustafa. “Taberî, Muhammed b. Cerîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 314-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. Târîhu Dımeşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. b.y.: Dâru’l-fikr li’t-tıbâa ve’n-neşr ve’t-tevzî‘, 1415/1995.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’t-teshîl li ulûmi’t-tenzîl. Thk. Abdullah el-Hâlidî. 2 Cilt. Beyrut: Şirketü dâri’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1416.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ Ömer b. İsmâil. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Sâmî b. Muhammed Selâme, 2. Baskı. 8 Cilt. b.y.: Dâru’t-tayyibe li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1420/1999.
• İbn Kutluboğa, Ebû’l-Fidâ Zeynuddîn Kâsım. Tâcü’t-Terâcim. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1413/1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. Thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 5 Cilt. b.y.: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn. “Nsh”. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbnü’l-Arabî. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Nevâsihu’l-Kur’ân. Thk. Ebû Abdillah el-Âmilî es-Selefî ed-Dânî. Beyrut: Şeriketü ebnâi Şerîfi’l-Ensârî, 1422/2001.
• İsfehânî. Râgıb. “Nsh”. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’an. Thk. Safvân Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1412.
• Karaman, Hayrettin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İ. Kâfi - Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Kâsânî, Ebû Bekr Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiü’s-sanâi‘ fî tertibi'ş-şerâi‘. 7 Cilt. b.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. en-Nâsihu ve’l-mensûh fi’l-Kur’âni’l-azîz vemâ fîhi mine’l-ferâizi ve’s-sünen. Thk. Muhammed b. Sâlih el-Müdeyfir. 2. Baskı. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1418/1997.
• Kasımî, Cemaleddin. Tefsir İlminin Temel Meseleleri. Trc. Sezai Özel. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Katâde b. Diâme. Kitâbü’n-nâsihi ve’l-mensûh. Thk. Hâtim Sâlih. ed-Dâmin. b.y.: Müessesetü’r-risâle 1418/1998.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. “Akra‘ b. Hâbis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2: 285. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Koca, Ferhat. “Kâsânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 531. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Koçyiğit, Talât. Hadis Istılahları. Ankara: AÜ. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Kureşî, Ebû Muhammed Abdulkadir b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye. 2 Cilt. Kerâtişî: Mîr Muhammed Kütübhâne, ts.
• Küçükaşcı Sabri. – Tomar, Cengiz. “İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 321-324. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Thk. Ahmet Vanlıoğlu. Ed. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Dâru’l-mîzân, 2005.
• Müslim b. Haccâc. Sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Nahhâs, Ebû Ca‘fer. en-Nâsihu ve’l-mensûh. Thk. Muhammed Abdüsselam Muhammed (Kuveyt: Mektebetü’l-felâh, 1408.
• Nesâî, Ebû Abdirrrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. Es-Sünenü’s-suğrâ li’n-Nesâî. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nesefî, Ebû Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. Thk. Hüseyin Atay. Ankara: DİB Yayınları, 1993.
• Özdemir, Serdar. “Seriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 565-6. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Özdeş, Talip. Kur’an ve Nesh Problemi Allah’ın Kitabında Çelişki Var mı?. 2. Baskı. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’nin Din ve Şeriat Anlayışı”. Büyük Türk Bilgini İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, Milletler Arası Tartışmalı İlmî Toplantı Bildirileri (İstanbul, 22-24 Mayıs 2009). Ed. İlyas Çelebi. 123-137. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Özdeş, Talip. Mâtürîdî’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Özel, Ahmet. “Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 366. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 28: 146-159.
• Özkan, Halit. “Zibrikân b. Bedr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 396. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an’da Müslümanlar Ve Ötekilerle Birlikte Yaşamanın Referansları”. Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Hukuku” Sempozyumu (Mardin, 17-19 Nisan 2015). 31-58. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Râzî, Fahruddin. Mefâtîhu’l-gayb. 3. Baskı. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
• Rudolph, Ulrich. Mâtürîdî. Trc. Özcan Taşçı. İstanbul: Litera Yayınları, 2016.
• Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim. el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân Thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. Thk. İbn Hasen Âl-i Selmân. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn Affân 1417/1997.
• Şimşek, M. Sait. Kur'an'da İki Mesele. Konya: Selam Yayınevi 1987.
• Şener, Abdülkadir. “Cüzcânî, Ebû Süleymân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 98. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Camiu'l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî: Târîhu’r-Rusul ve'l-mülûk. 2. Baskı. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-türâs, 1387.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünen. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî 1998.
• Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41: 32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Üzüm, İlyas. “İyâzî, Ebû Nasr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 499. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali. Esbâbü Nüzûli’l-Kur’ân. Thk. Âsım b. Abdilmuhsin el-Humeydân. ed-Dammâm: Dâru’l-ıslâh, 1412/1992.
• Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Usûl Anlayışında Sünnet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Yurdagür, Metin. “Cüzcânî, Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 97. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl. 3. Baskı. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.