Musannifek’in Eserlerinin Arap Dil Bilimi ve Dil Öğretimine Katkısı

Yıl 2020, Sayı: 48, 265 - 302, 20.06.2020

Murat Tala

https://doi.org/10.17120/omuifd.612595

Cited By: 1

Öz

Bu araştırma, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî’nin (ö. 875/1470)  dil bilimsel eserleri üzerine bir inceleme yapmayı hedeflemektedir. Özellikle onun gramer, belâgat, edebiyat, dil bilimi ve dil felsefesi içerikli eserlerinin Arap dil bilimi ve dil öğretimine katkılarını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmamız bir giriş, üç bölüm, bir değerlendirme kısmı, sonuç, kaynakça ve ekler kısımlarından oluşmaktadır. Araştırmada Şeyh Ali Musannifek’in bütün eserleri ele alınmamış, konu onun doğrudan Arap dil bilimi sahasında kaleme almış olduğu eserleri ve dil bilimsel içeriğe sahip olan diğer eserleri ile sınırlandırılmıştır. Araştırmamızda ele aldığımız konu doküman analizi ve veri analizi metotlarından faydalanılarak irdelenmiştir. Araştırmada incelemesi amaçlanan konu, doğrudan, el yazması formundaki birinci el orijinal kaynaklar kullanılarak ele alınmıştır. Bununla beraber, araştırmanın bazı yerlerinde, Musannifek hakkında bilgi aktaran klasik kaynaklar ile onun eserleri üzerine yapılan bilimsel araştırmalardan da faydalanılmıştır. Ancak söz konusu dil bilimsel eserlerden bazıları yakından incelenirken, doğrudan Musannifek’in kaleminden çıkmış orijinal yazma nüshalar üzerinden yapılan okumalar neticesinde tespit ve değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Dil bilimi, Musannifek, Şerh, Hâşiye

The Contribution of Muṣannifak’s Works to the Arabic Linguistics and the Language Teaching

Öz

This research aims to make an examination of the linguistic works of Shaykh ‘Alī b. al-Madjd al-Dīn b. Muḥammad b. Mas‘ūd b. Maḥmūd b. Muḥammad b. ‘Umar al-Shāhrūdī al-Bisṭāmī –Muṣannifak (ö. 875/1470). In particular, it aims to determine the contributions of his works including grammar, rhetoric, literature, linguistics and language philosophy to Arabic linguistics and language teaching. Our research consists of an introduction, three sections, an evaluation section, conclusion and bibliography sections. In the research, all works of Shaykh Alī Muṣannifak were not addressed, the subject was limited to his works written directly in the field of Arabic linguistics, and other works with the linguistic content of the Arabic language. The issue handled in the research was analyzed by making use of document analysis and data analysis methods. It is directly addressed by using original sources that in the form of manuscript. In addition, in some parts of the research, classical sources that give information about Muṣannifak and scientific research on his works have also been used. However, while examining closely some of his linguistic works, determinations and evaluations were made as a result of the readings made on the original manuscripts written directly by Muṣannifak himself.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Linguistic, Muṣannifak, Exegesis, Annotation

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Haluk vdğr., Türk Dil Kurumu Yazım Kılavuzu. 27. Basım. Ankara: TDK Yayınları, 2012.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’ṣannifîn, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1951.
• Eldîh, Elbera. Musannifek’in Hâşiye ‘Ale’l-Mutavvel Adlı Eserinin Tahkiki. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Hamevî, es-Seyyid Ahmed b. Muhammed el-Hanefî. Ġamzu ‘uyûni’l-beṣâir şerḥu Kitâbi’l-Eşbâh ve’n-naẓâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1985.
• İbnü’l-Ġazzî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. Dîvânu’l-İslâm. thk. Seyyid Kesrevî Hasen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1990.
• İbnü’l-‘Imâd, Şihâbüddîn Ebülfelâh Abdülhayy b. Ahmed b. Muhammed el-Hanbelî ed-Dimeşḳî, Şezerâtü’z-zeheb fî aḫbâri men zeheb. Nşr. Abdülkâdir el-Arnâvût - Mahmûd el-Arnâvût. 9: 475-477. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• İsferâyînî, Tâcuddîn Muhammed b. Ahmed. el-Lübâb fî ‘ilmi’l-i‘râb. Nşr. Şevḳî el-Me‘arrî. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1996.
• J. T. P. de Bruijn. “Muṣannifak”. The Encyclopaedia Of Islâm, EI2 (İng.). Ed. C.E. Bosworth – VAN Donzel – W.P. Heinrics – CH. Pellat. VII, 663. Leiden – Newyork: E. J. Brill, 1993.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe, Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, nşr. M. Şerafeddîn Yaltkaya - Kilisli Rıfat Bilge. Beyrut: Dâru iḥyâi’t-türâsi’l-Arabî, t.y.
• Karaver, Ümit. Musannifek’e Nisbet Edilen “Avâmil-i Atîk” Şerhi Tahkik ve Tahlil. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Karaver, Ümit. “Şeyh Ali el-Bistâmî’nin (Musannifek) Biyografisi ve Tefsir Alanındaki Çalışmaları”. Osmanlıda İlm-i Tefsir. ed. M. Taha Boyalık - Harun Arabacı. 69-109. İstanbul: İSAR Yayınları, 2019.
• Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. Abdirrahmân el-Hatîb. Telḫîṣu’l-Miftâḥ. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleymân. Ketâibü a‘lâmi’l-aḫyâr min fuḳahâi mezhebi’n-Nu‘mân el-muḫtâr. Nşr. Saffet Köse vdğr. İstanbul: Mektebetü’l-irşâd, 2017.
• Kummî, Abbâs. el-Kunâ ve’l-elḳâb. Tahran: Mektebetu’s-sadr, t.y.
• Leknevî, Muhammed b. Abdilhayy. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Ḥanefiyye ve ‘aleyhi et-Ta‘lîkâtu’s-seniyye ‘ale’l-Fevâidi’l-behiyye. –Eser son tarafında Leknevî’nin Ṭarabu’l-emâsil bi terâcimi’l-efâḍil adlı eseriyle beraber basılmıştır- Nşr. Ahmed ez-Zü‘bî. Beyrut: Şeriketu Dâri’l-Erḳâm, 1998.
• Mecdî Mehmed Efendi. Terceme-i Şekâyik-i Nu‘mâniyye. İstanbul: Dâru’t-tıbâati’l-âmire, 1852.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Şerḥu’l-İrşâd [er-Reşâd fî şerḥi’l-İrşâd]. Süleymaniye Kütüphanesi, Âtıf Efendi, 2479.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Şerḥu’l-Miṣbâḥ. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 5032.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Şerḥu’l-Lübâb. Fatih Kütüphanesi, 5004.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Ḥâşiye ‘ale’l-Muṭavvel. Yusuf Ağa Kütüphanesi, 5531.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Şerḥu Şerḥi’l-Miftâḥ li’t-Teftâzânî. Süleymaniye Kütüphanesi, Âtıf Efendi, 2340.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Tuḥfetu’l-vüzerâ’. Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2855.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi’l-Miftâḥ li’s-Seyyid. Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, 1608, 1b-108a.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Şerḥu’l-Bürde. Süleymaniye Kütüphanesi, Mehmed Ârif Bey (M Arif-M Murad), 180.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Ḥâşiye ‘ale’l-Keşşâf. Süleymaniye Kütüphanesi, Lâleli, 327.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi’l-Metâli‘. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 3373, 1b-91b.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. et-Taḥrîr fî Şerḥi’l-Bezdevî. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1324.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Kitâbu’l-vuṣûl ilâ ‘ilmi’l-uṣûl. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 668, 49b-56b.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Ḥâşiye ‘ale’t-Telvîḥ. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 1951, 1b-10b.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi’l-Aḳâidi’n-Nesefiyye li’t-Teftâzânî. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 1605, 1b-40a.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. el-Muḥammediyye fî Tefsîri’l-Kur’ân [Kitâbüş-Şifâ’ fi Tefsiri Kelâmillâhi’l-Münzeli mine’s-Semâ’]. Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 285.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Şerḥu’ş-Şemsiyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofaya, 2557.
• Musannifek, Şeyh Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Umer eş-Şahrûdî el-Bistâmî. Şerḥu’l-Ḳasîdeti’r-Rûḥiyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Lâleli, 3707, 1b-21b.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftâḥu’l-‘ulûm. Nşr. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1987.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Bedrü’ṭ-ṭâli‘ bi meḥâsini men ba‘de’l-Ḳârni’t-tâsi‘. Kâhire: Dâru’l-kitâb el-İslâmî, t.y.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. ‘Umer. el-Muṭavvel. Nşr. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2013.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. ‘Umer. Muḫtaṣaru’l-Me‘ânî. Nşr. İlyas Kaplan. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2017.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. eş-Şeḳâiḳu’n-Nu‘mâniyye fî ‘ulemâi’d-Devleti’l-‘Usmâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘arabî, 1975.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâḥu’s-sa‘âde ve miṣbâḥu’s-siyâde fî mevḍûâti’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1985.
• ‘Umerî, Abdülazîz b. Sâlih b. Abdillâh. Şerhu Lübâbi’l-i‘râb li ‘Alâidîn Ali b. Mecdiddîn b. Muhammed el-Bistâmî (Musannifek) (ö. 875) –min evveli’l-kitâb ilâ nihâyeti’l-merfû‘ât dirâse tahkîk. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, Doktora Tezi, 2008.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Musannifek”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/239-240. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.