Hadîs Usûlü Istılahlarının Tanımlanmasında Şiirle İstişhâdın Etkisi “Râmhürmüzî Örneği”

Yıl 2020, Sayı: 49, 467 - 496, 15.12.2020

Osman Aydın

https://doi.org/10.17120/omuifd.798879

Cited By: 1

Öz

Hadîs usûlü bahisleri içerisinde bölgesel kullanımı olan ya da farklı manalara gelmesi muhtemel ifade ve kavramların zaman içerisinde anlamlarında bir takım değişmeler olabilmektedir. Böylesi bir durum, mezkûr malzemenin dönemsel ve kişisel kullanımları noktasında bazı problemleri de beraberinde getirmektedir. Bu makale, ilk hadîs usûlü eseri müellifi Râmhürmüzî’nin şiirleri şâhid göstererek usûli bazı tabirlerin ilk ve doğru kullanımını bulma çabasını gözler önüne sermeyi amaçlamaktadır. Müellifin, şiirler üzerinden bir ifadeye ait ulaşılabildiği en eski kullanımı tespit çabasının ortaya konulduğu bu araştırma, ıstılahların ilk anlamlarının tespiti ve bu tespitin yöntemini göstermesi itibarıyla önemi haizdir.
Araştırmada, Râmhürmüzî’nin aynı konuda seçtiği şiirlerden sadece biri tercih edilerek bir sınırlamaya gidilmiş ve kapsam açısından daha fazla konu başlığına ulaşılmak hedeflenmiştir. Müellifin seçtiği şiirlerin selef ulemâ ve çağdaşları tarafından kullanımları ve kendisinden sonraki usûl alimlerince referansları ortaya konulmuştur. Şiir tercümeleri de mümkün olduğunca edebî formda yapılmaya gayret gösterilmiştir.
Netice olarak; Râmhürmüzî ulûmu’l-hadîse dair bir ilmî mirasın aktarımı hususunda köprü vazifesi görmüştür. Kendisi, usûlî konuları şiir ile destekleme yoluna gitme noktasında da ilk isim olmuştur. Bu yönüyle de istişhâd; -özellikle- örfî kullanımlardan ve lügavî anlamlardan çıkarılamayacak bir takım hususların belirlenmesinde son derece önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İstişhâd, Şiir, Râmhürmüzî, Usûl-i Hadîs

The Effect of Evidence with Poetry on the Development of Hadith Methodology Terms “Example of Râmhürmüzî”

Öz

In the Hadith Method, expressions and concepts that have regional us-age or can have different meanings may undergo some semantic chang-es over time. Such a situation brings along some problems in terms of local and personal use of the mentioned material. This article aims to reveal the effort of Râmhürmüzî, the author of the first Hadith Method, to find the first and correct use of some definitions of Hadith Method by showing the poems as evidence. This research, in which the author tries to determine the oldest usage of an expression through poems, is im-portant in terms of determining the first meanings of the terms and showing how this determination is made. In the research, a limitation was made by choosing only one of the poems Râmhürmüzî selected on the same subject, and it was aimed to reach more topics in terms of scope. The usage of the poems chosen by the author by the scholars be-fore him and his contemporaries and the usage by the scholars after him have been revealed. Poetry translations were also tried to be made poetically as much as possible. In conclusion; Râmhürmüzî served as a bridge in the transfer of a scientific legacy regarding Hadith Method. He was also the first name to support the issues of Hadith Method with poetry. With this aspect, istişhâd; -especially- it is extremely important in determining some issues that cannot be deduced from the customary uses and lexical meanings.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Evidence, Poetry, Ramhurmuzi, Hadith Methodology.

Kaynakça

• Abdullâh b. Mübârek. Dîvanü’l-imâmü’l-mücâhid İbn Mübârek. der: Mücâhid Mustafâ Behcet, Bağdat: Mecelletü’l-beyân, 1432.
• Afgânî. Sa‘îd. fî Usûli’n-nahv. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, b.y.: y.y., 1987.
• Ahmed b. Hanbel. Müsned, thk: Şuayb Arnavud, 6 Cild. Beyrut: Muessesetü’r-risâle, 2001.
• Âmirî. Kays b. Mülevveh. Divanu Kays b. Mülevveh. thk: Yüsrâ ‘Abdülğanî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Askerî. Ebû Ahmed el-Hasen b. Abdillâh b. Sa‘îd. Şerhu mâ yeka‘u fîhi’t-tashîf ve’t-tahrîf. thk: Abdul‘azîz Ahmed. Mısır: Matbaatu Mustafâ, 1963.
• Askerî. Ebû Ahmed el-Hasen b. Abdillâh b. Sa‘îd. Tashîfâtü’l-muhaddisîn. thk: Mahmûd ‘Ahmed. Riyad: Matba‘atü’l-‘Arabiyyeti’l-Hadîsiyye, 1982.
• Aydınlı, Abdullah. Hadîs Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İfav, 2015.
• Bağdâdî. ‘Abdulkâdir b. ‘Ömer. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisani’l-‘Arab. thk: Abdusselâm Muhammed Hârun. 1. Cild. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1997.
• Bâhilî. Ebû Nâsır Ahmed Hâtim. Dîvanu Zû Remme. thk: ‘Abdu’l-Kuddûs Ebû Sâlih. 2. Cild. Cidde: Müessesetü’l-îmân, 1402.
• Bikâ’î. Bürhânuddîn İbrahîm b. ‘Ömer. en-Nüketü’l-vefiyye bimâ fî şerhi’l-elfiyye. thk: Mâhir Yâsîn el-Fuhl. 2. Cild. b.y: Mektebetü’r-Rüşd, 2007.
• Buhârî. Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhu’l-Buhârî, Şam: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Câhız. Ebû ‘Osman ‘Amr. el-Hayevân. thk: ‘Abdusselâm Muhammed Hârun. 3. Cild. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1996.
• Cevherî. İsmâ‘il b. Hammâd. es-Sıhâhu tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk: Ahmed ‘Abdu’l-Gafûr ‘Attâr. 4. Baskı. 6: 2193. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Cezâirî. Tâhir. Tevcîhu’n-nazar ilâ usûli’l-eser. Haleb: Mektebetü Matbû’âti’l-İslâmiyye, 1995.
• Çakan. İsmail Lütfi. Hadîs Edebiyatı. İstanbul: İfav, 2003.
• Çetin. Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Dayf. Şevki. “el-Fushâ”. el-Arabiyye/58 (1963): 16-20.
• Ebû Ali İsmâil b. Kâsım. el-Emâlî fî lügati’l-‘Arab. 3. Cild. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1978.
• Ebû Ya‘kûb. Ebü’l-Ferc Muhammed. Kitâbu’l-Fihrist li’n-Nedîm. ‘b.y.’: ‘y.y.’, ‘t.y.’.
• el-Mevsılî. Muvaffakuddîn Ebu’l-bekâ b. Ya‘îş. Şerhü’l-mufassal li-Zemahşerî. 2, 4. Cild. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• Ferâhidî. el-Halîl b. Ahmed. Kitabü’l-‘Ayn muretteben ‘alâ hurûfil-mu‘cem. thk: ‘Abdulhamîd Hindâvî. 4: 77. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmıyye, 2003.
• Ferrâ. Abdullah b. Manzûr ed-Deylemi, Me‘âni’l-Kur’ân. thk: Ahmed Yusuf en-Neccani, Muhammed Ali en-Neccar, Abdulfettah İsmail. Mısır: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf, ts.
• Greifenhagen, Franz Volker. “Traduttore Traditore: An Analysis of the History English Translation of the Qur’an”, Routledge 3/2 (Nisan 1992): 274-291.
• Hakemî. Ebû Nuvâs el-Hasan b. Hâni’. Dîvânü Ebî Nuvâs. thk. Behced ‘Abdulhadîs. ‘Abudabi: Dâru’l-kütübi’l-vataniyye, 2010.
• Halebî. Şihâbuddîn Ebü’l-‘Abbâs. ed-Dürrü’l-masûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-mekûn. 3. Cild. thk: Ali Muhammed Mu‘avviz, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts. Hâlidî. Muhammed b. Hâşim. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk: Sa’îd Muhammed Yûsuf, Kahire: Lecnetü’t-Te’lîf, 1957.
• Hamevî. Şihâbuddîn Ebû ‘Abdullâh. Mu‘cemü’l-üdebâ. thk: İhsan ‘Abbâs, 2: 923-927. b.y.: Dâru’l-garbi’l-islâmî, ‘t.y’.
• Hamevî. Şihâbuddîn Ebû ‘Abdullâh. Mu’cemü’l-büldân. 1. Cild. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1995.
• Hatîb el Bağdâdî. Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Cami‘ li-ahlâki’r-râvî. thk: Mahmûd et-Tahân. 1. Cild. Riyad: Mektebetü’l-meârif, 1403.
• Hatîb el-Bağdâdî. Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî ma’rifeti usûli ‘ilmi’r-rivâye. thk: Mâhir Yâsin el-Fahl, 1. Cild. Demmâm: Dâru’l-İbni’l-Cevzî, 1435.
• Hindâvî. Hasan. Menâhicü’s-sarfiyyîn ve mezahibühüm. Dımeşk: Dâru’l-kalemî, 1989.
• Hinton, Leanne – Nichols, Johanna – Ohala, Jonh J. Sound Symbolism. Cambridge: Cambridge Universty Press, 1994.
• Huleyfât. Necâh Avde. el-Ensâbü’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-yâzûri’l-ilmiyye, 2013.
• Irâkî. Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. Fethü’l-Muğîs bi-şerhi elfiyyeti’l-hadîs. thk: Ali Hüseyin Ali, by: Dâru’l-İmâm et-Taberî, 1996.
• Isfehânî. Hamza b. Hasan. et-Tenbîh alâ hudûsi’t-tashîf. thk: Muhammed Esad. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1992.
• İbn Abdilber. Ebû ‘Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh. Câmi’u beyâni’l-‘ilm. thk: Ebû ‘Abdurrahmân Fevvâz, 1. Cild. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2003.
• İbn Abdilber. Ebû ‘Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh. et-Temhîd li-mâ fi’l-mu’ta. thk: Muhammed el-Fellâh, 8. Cild. ‘b.y.’: ‘y.y.’, 1980.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk: Muhammed ‘Ali en-Neccâr. Kahire: el-Heyetü’l-mısriyyetü’l-âmme li’l-kitâb, 1986.
• İbn Dakîk. Ebü’l-Feth Takıyyüddîn Muhammed. Nazmu Kitâbi’l-İktirâh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• İbn Fâris. Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. es-Sâhibî fî fıkhi’l-lügati ve süneni’l-‘Arabi fî kelâmih. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1910.
• İbn Fâris. Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. Mu‘cemü makâyîsi’l-lüga. thk: ‘Abdusselâm Muhammed Hârun. 3: 221-223. b.y. Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer. Askalânî Ahmed b. Ali. el-Mecme‘u’l-müessesü li’l-Mu‘cemi’l-Mufehres. thk: Yûsuf ‘Abdurrahmân el-Maraşl3i. 1. Cild. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1992.
• İbn Hacer. Askalânî Ahmed b. Ali. Fethü’l-bâri bi-şerhi imâm Ebî Abdillâh Muhammed b. İsmâil el-Buhârî. thk: Abdulkâdir Şeybe el-Hamd, 1. Cild. Riyad: y.y, ts.
• İbn Hacer. Askalânî Ahmed b. Ali. Tağlîku’t-ta‘lîk alâ Sahîhi’l-Buhârî. thk: Sa‘îd ‘Abdurrahmân Mûsâ el-Kazekî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1405.
• İbn Huzeyfe. Cerîr b. ‘Atiyye. Dîvânü Cerîr. Beyrut: Dâru’l-erkâm, 1997.
• İbn Mâce. Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. thk: Şuayb Arnavud… Beyrut: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr. Cemâlüddîn. Lisânü’l-‘Arab. 3. Baskı. 3:240-241. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1414.
• İbn Rüşeyd. Ebû Abdillâh Muhibbüddîn Muhammed el-Fihrî. es-Sünenü’l-ebyen. thk: Ebû ‘Abdurrahmân Salâh. Medine: Mektebetü’l-gurabâ, 1417.
• İbn Sellâm. Ebû ‘Ubeyd Kâsım. Garîbu’l-Hadîs, thk: Muhammed ‘Abdulmu‘îd Han. 5. Cild. Haydarâbâd: Matba‘atu Daireti’l-Me‘ârifi’l-‘Osmâniyye, 1964.
• İbn Sellâr. Abdulvehhâb b. Yûsuf. Tabakâtü’l-kurrâi’s-seb’ati ve zikri menâkıbihim ve kırâetihim, thk: Ahmed Muhammed ‘Azûz, Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriyye, 2003.
• İlkay Karaman. Burcu. “Dilin Kökeni”, Tarih, Eğitim, Bilim ve Kültür Dergisi/1, (Sonbahar 2017): 21-33.
• Kâdî Iyâz. Ebü’l-Fazl ‘Iyâz b. Mûsâ b. ‘Iyâz el-Yahsûbî. el-İlmâ‘ ilâ ma‘rifeti usûli’l-rivâyeti ve takyîdi’s-simâ‘. thk: es-Seyyid Ahmed Sakr. Dâru’t-türâs: Kahire, 1970.
• Kalkaşendî. Ahmed b. ‘Ali b. el-Fezzârî. Sunhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ. 1. Cild. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Kayravânî. el-Hasan b. Raşîk. el-‘Umde. thk: Muhammed Muhyuddîn ‘Abdulhamîd. 1. Cild, Beyrut: Dâru’l-cîl, 1972.
• Kılıç. Yusuf. “Eski Ön Asya Toplumları Arasında Yazı ve Dil Etkileşimi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/4, (Temmuz 2009).
• Kurtubî. Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk: Hişâm Semîr el-Buhârî, 5. Cild. Riyad: Dâru’l-âlem 2003.
• Küçük. Raşid. “Abdullah b. Mübarek”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 1: 123. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Merzubânî. Muhammed b. ‘İmrân. Mu’cemü’ş-şu‘arâ. thk: Faruk Eslîm. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 2005.
• Muhammed ‘Osman Cemâl. Abdullâh b. Mübârek. Şam: Dâru’l-kalem, 1998.
• Musta‘sımî. Muhammed b. Eydemr. ed-Dürrü’l-ferîd ve beyti’l-kasîd. thk: Kâmil Selman. 4. Cild. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2015.
• Müberred. Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil fi’l-lüga ve’l-edeb. thk: Muhammed Ebü’l-Fadl. 1. Cild. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1997.
• Necâh ‘Avde Huleyfât. el-Ensâbü’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-yâzûri’l-ilmiyye, 2013.
• Ömer. Ahmed Muhtâr. el-Bahsü’l-lügaviyyu ‘ınde’l-‘Arab. 6. Baskı. Kâhire: Âlemü’l-Kütübi, 1988.
• Râmhürmüzî. ‘Abdurrahmân b. Hallâd. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î. thk: Muhammed Accâc el-Hatîb. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1404.
• Râzi. Fahruddîn. el-Mahsûl. thk: Taha Cabir Feyyad el-Alvânî, 3. Baskı. b.y. Muessesetü’r-Risale, 1997.
• Sadreddin ‘Ali b. Ferec el-Basrî. Kitâbü’l-hamâseti’l-basriyye, thk: ‘Âdil Süleymân, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1999.
• Safâ. Muhammed. ‘Ulûmü’l-Kur’ân. Müessesetü’r-Risâle, 3. Cild. Beyrut: y.y, 2004.
• Safedî. Salâhuddîn Halîl b. ‘İzziddîn Aybeg b. ‘Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk: Ahmed el-Arnavûd, 2. Cild. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2000.
• San‘ânî. Muhammed b. İsmâ‘îl. Tavdîhu’l-efkâr li-me‘ânî tenkîhi’l-enzâr. thk: Ebû ‘Abdurrahmân Salâh b. Muhammed. 2 Cild. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Saussure. Ferdinand de. Course in General Linguistics. trc. Wade Baskin, edit. Perry Meisel, Haun Saussy. New York: Columbia Universty Press, 1959.
• Sem‘ânî. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî. el-Ensâb. thk: ‘Abdurrahmân b. Yahyâ el-Mu‘alimî. 6. Cild. Meclisü Dâireti’l-Me‘ârifi’l-‘Osmâniyye, 1962.
• Sezgin. Fuat. Buhârî'nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar. haz. Ali Dere, Ankara: Otto Yayınları,2012.
• Sîbeveyhi. Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. ‘Amr b. ‘Osmân. Kitâbu Sîbeveyh. thk: ‘Abdusselâm Muhammed. 3. Cild. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1992.
• Süyûtî. Celâlüddîn. el-İktirâh fî usûli’n-nahv ve cedeluhu. thk: Mahmûd Feccâl. Şam: Dâru’l-Kalem, 1989.
• Süyûtî. Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk: Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 2. Cild. el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb, 1394/1974.
• Taberî. Muhammed b. Cerîr. Câmi’ul-beyân fî tevîli’l-Kur’ân. thk: Ahmed Muhammed Şâkir. 10, 15. Cild. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tarafe b. ‘Abd b. Süfyân. Dîvânü Tarafe b. ‘Abd. thk: Mehdî Muhammed Nâsuruddîn, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• Tehanevî. Muhammed Ali. Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. thk: ‘Ali Dahrûc. 1. Cild. B.y.: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Tevhîdî. Ebû Hayyân Ali b. Muhammed b. Abbâs. el-Basâir ve’n-nezâir. thk: Ahmed Emîn, Kahire: Lecnetü’t-Te’lîf, 1953.
• Tirmizî. Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünen-i Tirmizî. thk: Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 1996.
• Yılmaz. Fatih Mehmet. “İlk Hadîs Usûlü Eserinde Râmhürmüzî’nin Fıkhü’l-Hadîs Denemesi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2020): 369-404.
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ. “Şehide”. Tâcu’l-‘arus min cevâhiri’l-kâmûs. 8: 252-261. b.y.: Dâru’l-hidâye, ts.
• Zehebî. Osman b. Kaym Şemsüddîn Muhammed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, thk: Mecmû‘atu mine’l-muhakkıkîn bi-işrâfi’ş-Şeyh Şu‘ayb Arnavut. 3. Baskı. 16. Cild. ‘b.y.’: Müessesetü’r-Risâle, ‘t.y.’.
• Zehebî. Osman b. Kaym Şemsüddîn Muhammed. Tarihü’l-İslâm ve vefayâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk: Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 7. Cild. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâmî, 2003.
• Zemahşerî, ‘Amr b. Ahmed. el-Fâiku fî garîbi’l-hadîs. 3. Cild. Lübnan: Dâru’l-ma‘rife, ts.