Tefsir Anlayışı Ve Dinî Düşünce Yapısı Yönüyle Çağdaş Bir Kur’ân Mütefekkiri: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu

Yıl 2021, Sayı: 51, 37 - 62, 27.12.2021

İsa Kanik

https://doi.org/10.17120/omuifd.987770

Öz

Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu (öl. 1978) yakın dönem çağdaş Kur’ân mütefekkirlerinden biridir. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinin siyasi ve sosyal çalkantılarla dolu evrelerinde yaşaması onu çok yönlü bir kişiliğe sahip kılmıştır. Reformist, ıslahatçı ve yenilikçi bir temayüle sahiptir. Tahsil hayatı ve farklı ülkeleri dolaşması neticesinde edebiyat, felsefe, sanat, dil, din ve sosyoloji alanlarında eserler veren Baltacıoğlu’nun en önemli yönlerinden biri de Kur’ân düşüncesi ve tefsire yaklaşımıdır. Baltacıoğlu’nun Kur’ân’ı baştan sona tefsir eden herhangi bir eseri bulunmamaktadır. “Büyük Tefsir” adlı eserinde ise Kur’ân’ın nasıl anlaşılması gerektiğine yönelik kendine özgü yaklaşım örneklerine yer vermektedir. Baltacıoğlu belirli bir konudaki Kur’ân âyetlerinin sınıflandırılarak tümel bir yaklaşımla değerlendirilmesinin onun doğru anlaşılmasında önemli bir metot olduğunu düşünmektedir. Gerek kaleme aldığı Kur’ân çevirisinde gerekse mezkûr eserinde bu yöntemin yansımalarını görmek mümkündür. Tefsire yaklaşımı ve düşünce yapısı bakımından farklı tefsir ekolleri içerisinde değerlendirilebilecek bir kişidir. Daha çok eğitim anlayışı açısından araştırılan Baltacıoğlu bazı sosyolojik tahlil ve tespitleriyle de öne çıkmaktadır. Kendisi dinin, milleti millet yapan önemli değerlerden biri olduğuna inanmaktadır. Dinin doğru anlaşılması ve öğrenilmesi maksadıyla da çeviri/meali ve söz konusu eserini yazmıştır. Yazdığı meal ile ilgili akademik çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmamızda “Büyük Tefsir” adlı eseri bağlamında hayatı, ilmî kişiliği, tefsir anlayışı ve Kur’ân’a bakış açısı bakımından Baltacıoğlu’nun tanınması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Büyük Tefsir, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu

Destekleyen Kurum

KIRŞEHİR AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTESİ

Teşekkür

Bütün birimleriyle Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ekibine teşekkür eder iyi çalışmalar dilerim.

A Contemporary Qur’an Thinker in terms of Understanding Tafsir and Religious Thought: Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu

Öz

Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu (d. 1978) is one of the recent period contemporary Qur'an thinkers. The fact that he lived in the stages of the Ottoman and Republic periods full of political and social turmoil made him have a versatile personality. He has a reformist, reformer and innovative tendency. One of the most important aspects of Baltacıoğlu who has produced works in the fields of literature, philosophy, art, language, religion and sociology as a result of his education life and travels to different countries is the thought of the Qur’an and his approach to tafsir. Baltacıoğlu does not have any work that tafsir the Qur’an from beginning to end. In his work titled "Great Tafsir", he includes examples of his own approach towards how the Qur’an should be understood. Baltacıoğlu thinks that classifying the Qur'anic verses on a specific subject and evaluating them with a universal approach is an important method for understanding it correctly. It is possible to see the reflections of this method both in his translation and in his aforementioned work. He is a person who can be evaluated in different schools of exegesis in terms of his approach to tafsir and his mentality. Baltacıoğlu who is mostly researched in terms of educational understanding, stands out with some sociological analyzes and determinations. He believes that religion is one of the important values that make a nation a nation. He wrote translation and that book in order to understand and learn religion correctly. Academic studies have been done on the translation he wrote. In this study, within the context of his work named “The Great Tafsir”, it is aimed to recognize Baltacıoğlu terms of his life, his scientific personality, his understanding of tafsir and point of view on the Qur’an.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Great Tafsir, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu

Kaynakça

• Aydar, Hidayet. “Türklerde Anadilde İbadet Meselesi-Cumhuriyet Dönemi-”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/15 (2007), 71-107.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. İçtimai Mektep. Ankara: Maarif Matbaası, 1942.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. “Kur’ân’ın Ana Dilimize Çevrilmesi-Kur’ân Nedir?”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (1952), 33-45.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. “Kur’ân Felsefesi Üzerine İnceleme”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (1953), 1-5.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. “Allah”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1954), 1-18.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. Kur’ân(meal). Ankara: Yıldız Matbaacılık ve Gazetecilik, 1957.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. “Dine Doğru”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (1957), 44-59.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. Büyük Tefsir. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1961.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. Türklerde Yazı Sanatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı. Türke Doğru. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Din ve Hayat. çev. Abdullah Özbek. Konya: Esra Yayınları, 1996.
• Bayraktar, Mehmet Faruk. “Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/35-38. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Birışık, Abdülhamit, vd. “Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/281-294. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 1996.
• Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Çalışkan, İsmail. Hasan Basri Çantay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’ân’ı Anlamanın Önemi ve Bu Konudaki Çalışmalar”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 193-211.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. et-Teysîr fi’l-kırâʾâti’s-sebʿ. thk. Otto Pretzl. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 2. Basım, 1404/1984.
• Dervîş, Muhyiddin b. Ahmed Mustafa. İʿrâbü’l-Kurʾân ve Beyânüh 10 Cilt. Humus: Dâru’l-İrşâd li’ş-Şüûni’l-Câmi‘ıyye, 4. Basım, 1415/1994.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed ʻAvvad Murʻib. 8 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-A‘rabî, 1421/2001.
• Furat, Ayşe Zişan. “Toplumsal Kalkınma Amaçlı Yüksek Din Öğretimi: İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun Yazılarından Hareketle Türk Düşüncesi Dergisinde Toplum, Din ve Dil İlişkisi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/1 (2001), 1-30. https://doi.org/10.33415/daad.851240
• Gazâlî, Muhammed. Nahve tefsîrin mevzûʿiyyin li-süveri’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Kâhire: Daru’ş-Şürûk, 4. Basım, 1420/2000.
• Gazâlî, Muhammed. Nazarât fi’l-Kurʾân. Kâhire: y.y., 6. Basım, 1425/2005.
• Güven, Şahin. Konulu Tefsir Metodu. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Hamîdullah, Muhammed. Kur’ân-ı Kerîm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1993.
• Hârûf, Muhammed Fehd. el-Müyesser fi’l-kırââti’l-erba‘a ‘aşare. Dımaşk: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib. 1420/2000.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr mine’t-tefsîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr. 1404/1984.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 3. Basım, 1424/2003.
• İşler, Ahmet. “İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun Din Yolu Dergisi Özelinde Din Anlayışı”. International Social Sciences Studies Journal. (e-ISSN:2587-1587) 6/66 (2020), 3166-3173.
• Kara, Ömer. Kur’ân’da Cennet. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Karagöz, Mustafa. “Terim, İçerik ve İşlev Analizi Işığında Sosyolojik Tefsir”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. 306-338. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi Yayınları, 2010.
• Kattân, Mennâ‘ b. Halîl. Mebâhis fî ʿulûmi’l-Kurʾân. b.y.: Mektebetü’l-Meâ‘rif, 1421/2000.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Yakın Dönem Tefsir geleneğinde Makâsıd Merkezli Yaklaşım”. Makâsıdî Tefsir Kur’ân’ı Kerîm’i Amaç ve Hikmet Eksenli Anlamak. 261-278. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Mertoğlu, Mehmet Suat. Osmanlı’da II. Meşrutiyet Sonrası Modern Tefsir Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. M. Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nursi, Said. İçtimaî Reçeteler II. İstanbul: Tenvir Neşriyat, 1990.
• Okumuş, Ejder. “Toplumsal Değişme ve Din”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 8/30 (2009), 323-347.
• Öztürk, Mustafa. “Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-t’evîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/292. TDV Yayınları, 2003.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. el-Hasan b. el-Huseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 30 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1420/1999.
• Râzî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Rızâ, Reşîd. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-hakîm (Tefsîrü’l-Menâr). 12 Cilt. nşr. el-Heyetü’l-Mısriyetü’l-Âmme li’l-Küttâb, b.y.: y.y., 1410/1990.
• Sitembölükbaşı, Şaban. Türkiye’de İslam’ın Yeniden İnkişafı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Şen, Ercan. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu ve Kur’ân Meali. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Şimşek, M. Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 9. Basım, 2008.
• Taş, Kemaleddin - Göksüçukur, Betül. “Osmanlı Dönemi Batıcılık, İslamcılık, Türkçülük Fikir Akımları ve Din”. Dini Araştırmalar 22/56 (2019), 463-488.
• Tozlu, Necmettin. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu’nun Eğitim Sistemi Üzerine Bir Araştırma, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾikı gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 3. Basım, 1407/1986.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Turâs, 1404/1984.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Kurʾân. thk. Mektebetü’l-Bühûs ve’d-Dirâse. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1416/1996.