A Critical Analysis of Religious Education in Turkey in the Context of Banking Concept of Education

Yıl 2021, Sayı: 51, 201 - 226, 27.12.2021

Mustafa Çetin , Bayramali Nazıroğlu

https://doi.org/10.17120/omuifd.991175

Cited By: 1

Öz

In this paper, we propose the banking concept of education of critical pedagogy as a useful tool for addressing the some current issues in religious education in Turkey. As a key concept of critical pedagogy that emerged in the 20th century as a theoretical criticism towards the traditional and modern approaches of education, banking concept of education deserves to be interpreted in terms of religious education. In accordance with the purpose, the theoretical grounds of the critical pedagogy has been problematized and discussed the possible contributions of this approach for optimizing the efficiency and effectiveness of the religious education. The article has been conducted in the frame of qualitative research design in order to determine a starting point for a critical pedagogical paradigm in religious education. In order to estimate the value of critical pedagogy for religious education, we firstly reviewed the literature of critical pedagogy –predominantly Paulo Freire’s works-. Secondly, we interpreted several related texts, documents and reports that subject the current situation in religious education practices in Turkey in a critical manner. As a result, we consider the problems of current religious education practices that are able to be debated within the scope of banking concept; “overemphasizing the objective knowledge”, “competition and grading-orientedness in measurement and evaluation” and “technical-career focuseness”. In the conclusion, we discussed how the critical pedagogy can offers conceptional and theoretical contribution for overcoming these problems.

Anahtar Kelimeler

critical pedagogy, critical philosophy of education, banking model, banking concept of education, professional-oriented education, technical knowledge, religious education, Islamic Education, philosophy of religious education, Freire, emancipatory education

Bankacı Eğitim Kavramı Bağlamında Türkiye’de Din Eğitiminin Eleştirel Analizi

Öz

Bu makalede geleneksel ve modern eğitim anlayışlarına karşı kuramsal bir eleştiri olarak 20. yüzyılda ortaya çıkmış olan eleştirel pedagojinin anahtar kavramı olan “bankacı eğitim” kavramı din eğitimi açısından yorumlanmış, Türkiye’deki örgün din eğitimi uygulamaları bağlamında bu kavram açısından anlamlı sayılabilecek konular ve sorunlar üzerine bir değerlendirme yapılmıştır. Nitel araştırma mantığıyla hazırlanmış çalışma; başta Freire olmak üzere eleştirel pedagoji alanyazınının incelenmesi ve Türkiye’deki örgün din eğitiminin durumuna ilişkin metin, doküman ve raporların “bankacı eğitim” kavramı açısından eleştirel bir yaklaşımla yorumlanmasına dayalıdır. Çalışmada öncelikli olarak eleştirel pedagojinin teorik temeline değinilmiş ve bu yaklaşımın din eğitimi bağlamındaki olası uzanımları tartışılmıştır. Daha sonra “bankacı eğitim” kavramı perspektifinden örgün din eğitiminin bazı güncel sorunları teşhis edilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda din eğitiminde bankacı eğitim olarak nitelenebilecek sorunlar; “nesnel bilgi kaygısı”, “rekabet ve sıralamaya dayalı ölçme-değerlendirme anlayışı” ve “teknik-meslekî bakış açısı” olarak üç başlık altında ele alınmış, sonuç bölümünde bu sorunların giderilmesine yönelik olarak eleştirel pedagojinin bakış açısından hareketle öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

eleştirel pedagoji, eleştirel eğitim felsefesi, bankacı eğitim, meslek odaklı eğitim, teknik bilgi, din eğitimi, İslam din eğitimi, din eğitimi felsefesi, Freire, özgürleştiren eğitim

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “Tefsir ve Kur’ân Derslerinin Öğrencilerde "Kur’ân Kültürü”. Tefsir Eğitim ve Öğretiminin Problemleri. ed. Ömer Kara. 167-187. İstanbul: Kurav Yayınları, 2007.
• Akyürek, Süleyman. “Bugünün İlahiyatı Üzerine, Eleştirel Bir Değerlendirme?”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır? Sorunlar ve Çözümleri. ed. Süleyman Akyürek. 351-369. Ankara: Ensar Yayınları, 2015.
• Alaz, Ayşegül - Yarar, Seher. “Ölçme-Değerlendirme Sürecinde Sınıf Öğretmenlerinin Tercihleri ve Sebepleri”. I. Uluslararası Türkiye Eğitim Araştırmaları Kongresi. Çanakkale: Eğitim Araştırmaları Birliği, 2009. http://www.eab.org.tr/eab/2009/pdf/139.pdf
• Altaş, Nurullah. “Uzaktan Eğitim ve İLİTAM Uygulamalarının Geleceği Nasıl Olmalıdır?” Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır? Sorunlar ve Çözümleri. ed. Süleyman Akyürek. 387-412. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Altaş, Nurullah. “Yüksek Din Öğretiminde Uzaktan Eğitim Uygulamaları: İLİTAM ve Sorunları”. Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları. ed. Mustafa Köylü. 209-237. İstanbul: DEM Yayınları, 2018.
• Altun, Mukadder. Öğretmen Görüşlerine Göre Seçmeli Kur’an Dersleri -Nitel Bir Araştırma. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksel Lisans Tezi, 2019.
• Aslan, Mecit - Kozikoğlu, İshak. “Pedagojik Formasyon Eğitimi Alan Öğretmen Adaylarının Eleştirel Pedagojiye İlişkin Görüşleri”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15/1 (2015), 1-14. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2015.15.1-5000128591
• Aşlamacı, İbrahim – Gök, Ömer Faruk. “Öğretmenlerine Göre Ortaokul Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar: Nitel Bir Araştırma”. dergİabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2019), 354-385. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/868210
• Bahar, Mehmet vd. Geleneksel-Tamamlayıcı Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2014.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. T.B.M.M. Tutanak Dergisi Dönem:VIII Toplantı: 3 20/ (04 Haziran 1949), 227-284. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d08/c020/tbmm08020101.pdf
• Bayraktar, Kerim. Uzaktan Eğitim ve Din Öğretiminde Bir Uygulama Örneği: İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Bayraktutan, Talat Alp. İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM) Programına İlişkin Öğrenci Görüşleri (Sivas Cumhuriyeti Örneği). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Berberoğlu, Giray. Sınıf İçi Ölçme Değerlendirme Teknikleri. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 2006.
• Bilgin, Beyza - Selçuk, Mualla. Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri. Ankara: Gün Yayıncılık, 2000.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 2001.
• Buber, Martin. Ben ve Sen. çev. İnci Palsay. Ankara: Kitabiyat, 2003.
• Cohen, Adir. “Martin Buber and Changes in Modern Education”. Oxford Review of Education 5/1 (Ocak 1979), 81-103. https://doi.org/10.1080/0305498790050108
• Çakmak, Ahmet – Ecer, Münir. “Seçmeli Kur'an-ı Kerim Dersine Yönelik Motivasyon Ölçeğinin (SKKMÖ) Geliştirilmesi ve Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2020), 679-707. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1104871
• Çakmak, Alaaddin. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri ve Öğretmenlerin Bunları Kullanma Düzeyleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Çiçek, Hasan Basri. Güncellenen İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programına Yönelik Öğretmen Görüşleri. Ağrı: İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksel Lisans Tezi, 2019.
• Çiftçi, Harun. Ortaokul Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinin Öğretmen, Öğrenci ve Veli Görüşleri ile Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Dağ, Mehmet. “İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM) Programlarında Kur'an Dersi -Müfredat, Materyal Hazırlama ve Karşılaşılan Sorunlar-“. EKEV Akademi Dergisi 17/55 (2013), 37-54.
• Doğan, Recai. “İlahiyat Fakültelerinin Eğitim Anlayışı Nasıl Olmalıdır?” Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır? Sorunlar ve Çözümleri. ed. Süleyman Akyürek. 351-369. Ankara: Ensar Yayınları, 2015.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. çev. Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.
• Foucault, Michel. Hapishanenin Doğuşu. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi, 1992.
• Freire, Paulo. “The Adult Literacy Process as Cultural Action for Freedom”. Harvard Educational Review 40/2 (1970), 205-225.
• Freire, Paulo. Ezilenlerin Pedagojisi. çev. Dilek Hattatoğlu - Erol Özbek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1995.
• Freire, Paulo. Yüreğin Pedagojisi. çev. Özgür Orhangazi. Ankara: Ütopya Yayınları, 2014.
• Gümüş, Arife. Türk Eğitim Sisteminin Sınavlarla İmtihanı. İlke Politika Notu. İstanbul: İlke İlim Kültür ve Eğitim Vakfı, 2018. https://ilke.org.tr/images/yayin/pdf/turk_egitim_sisteminin_sinavlarla_imtihani.pdf
• Gür, Bekir. Eğitimle İmtihan (2004-2013). Ankara: SETA Yayınları, 2017.
• Habermas, Jürgen. İletişimsel Eylem Kuramı. çev. Mustafa Tüzel. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
• Hussien, Suhailah. Towards the Islamisation of Critical Pedagogy: A Malaysian Case Study. Vol. II. United Kingdom: University of Sheffield Department of Educational Studies, Doktora Tezi, 2006. https://etheses.whiterose.ac.uk/4215/1/434500_vol2.pdf
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Kara, Ömer. “Müzakereler”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır? Sorunlar ve Çözümleri. ed. Süleyman Akyürek. 424-432. Ankara: Ensar Yayınları, 2015.
• Karbeyaz, Pervin. İlkokul ve Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Tekniklerini Kullanma Düzeyleri ve Karşılaştıkları Sorunlar (Osmaniye İli Örneği). Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Kaymakcan, Recep. “Din Eğitiminde Çoğulculuk ve Yapılandırmacılık”. Din Eğitiminde Çağdaş Konular. ed. Mustafa Köylü. 81-102. İstanbul: DEM Yayınları, 2012.
• Kaymakcan, Recep vd. “Seçmeli Din Eğitimi Dersleri İnceleme ve Değerlendirme Raporu”. İstanbul: DEM Yayınları, 2013.
• Kayretli, Rafet - Oral, Ertuğrul. “Eğitimde Ezber Yönteminin Yeri Konusunda Yönetici ve Öğretmen Görüşleri”. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/4 (2014), 13-36. https://openaccess.izu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12436/138/E%C4%9Fitimde%20ezber%20y%C3%B6nteminin%20yeri%20konusunda%20y%C3%B6netici%20ve%20%C3%B6%C4%9Fretmen%20g%C3%B6r%C3%BC%C5%9Fleri?sequence=1&isAllowed=y
• Kılıç, Muharrem. “Dini Bilginin Doğruluğu Bağlamında Zâhirî Epistemolojinin Dayandığı Dil Kuramı”. Bilimname Dergisi II/ (2003), 157-169.
• Kılıç, Recep. “Din Öğretimini Temellendirme Problemi”. Dini Araştırmalar 1/3 (Haziran 1999), 205-212. http://isamveri.org/pdfdrg/D01949/1999_3/1999_3_KILICR.pdf
• Kılınç, Murat. Uzaktan Eğitim Uygulamalarının Etkililiği Üzerine Bir Araştırma (İnönü Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi İlahiyat Lisans Tamamlama Programı Örneği). Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Koca, Ferhat. “Din Görevlisi Cemaat İlişkisi”. Diyanet Aylık Dergi 258 (Ekim 2008), 16-19. https://dosya.diyanet.gov.tr/flip/index.php?YIL=2008&TR=17&DERGI=ekim_2008.pdf&SAYFANO=18
• Koç, Ahmet – Özkan, Esma. “Örgün Din Eğitimi Veren Kurumlarda Kur'an-ı Kerim'in Anlamının Öğretilmesi Üzerine Bir Araştırma”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 5/2 (2019), 187-232. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/906889
• Korkmaz, Mehmet. “Müzakereler”. Türkiye’de Din Eğitimi ve Sorunları. ed. Mustafa Köylü. 377. İstanbul: DEM Yayınları, 2018.
• Köylü, Mustafa. “Gençlik ve Barış Eğitimi İslami Bir Yaklaşım”. Gençlik Dönemi ve Eğitimi. 227-255. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000. http://isamveri.org/pdfdrg/D073846/2000/2000_KOYLUM.pdf
• Köylü, Mustafa. “Türkiye’de Yüksek Din Öğretimi: Nicelik mi Nitelik mi?” Din Eğitiminde Kalite. ed. Fahri Kayadibi. 59-81. İstanbul: DEM Yayınları, 2014.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Makdisi, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğretim İslam Dünyası ve Hıristiyan Batı. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu - Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• MEB. Ortaöğretim Kur’an-ı Kerim Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları, 2012.
• MEB. Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlilikleri. Ankara: Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, 2017. http://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_12/11115355_YYRETMENLYK_MESLEYY_GENEL_YETERLYKLERY.pdf
• MEB. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: MEB Yayınları, 2018a. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_05/15104708_201813015378536-DKAB_9-12._SYnYf__DOP__2018.pdf
• MEB. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9, 10, 11 ve 12. Sınıflar). Ankara: MEB Yayınları, 2018b. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_05/15104708_201813015378536-DKAB_9-12._SYnYf__DOP__2018.pdf
• MEB. Öğretim Programlarını Değerlendirme Raporu. Ankara: MEB Yayınları, 2020. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_08/24113242_ogretimprogramlari_dr.pdf
• Mehmedoğlu, Yurdagül. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Eğitim-Öğretim Beklentileri”. Gençlik Dönemi ve Eğitimi. 121-150. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000. http://isamveri.org/pdfdrg/D073846/2000/2000_MEHMEDOGLUY.pdf
• Memon, Nadeem - Ahmad, Qaiser. “The Pedagogical Divide: Toward an Islamic Pedagogy”. ISNA Education Forum 2006 Rosemont Illinois. 2006. https://farooq.files.wordpress.com/2007/05/nadeem_memon_and_qaiser_ahmad_2006_-_the_pedagogical_divide.pdf
• Nazıroğlu, Bayramali. İslam Eğitim Geleneğinde Öğretmenlik. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2011.
• Nazıroğlu, Bayramali. “Din Eğitiminde Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Din Eğitimi ABD 16. Koordinasyon Toplantısı İzlenimleri”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2014), 203-228. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/285893
• Nazıroğlu, Bayramali. Derdimiz İlahiyat. İstanbul: OkurAkademi, 2020. Okumuşlar, Muhiddin. Yapılandırmacı Yaklaşım ve Din Eğitimi. Konya: Yediveren Yayınları, 2014.
• Rahath, Yousef - Hashim, Rosnani. “Contemporary Islamic Educational Discourse and the Philosophy of Empowerment”. American Journal of Islamic Social Sciences 30/3 (Temmuz 2013), 20-38. https://www.ajis.org/index.php/ajiss/article/view/300/2045
• Rahman, Fazlur. İslam. çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1993.
• Rahman, Fazlur. “Islamization of Knowledge: A Response”. Islamic Studies 50/3/4 (2011), 449-457.
• Roberts, Peter. “Critical Literacy, Breadth of Perspective and Universities: Applying Insights from Freire”. Studies in Higher Education 21/2 (1996), 149-163. http://www.acervo.paulofreire.org/bitstream/handle/7891/790/FPF_PTPF_01_0239.pdf?sequence=2&isAllowed=y
• Selçuk, Mualla. “Din Öğretimi Özgürleştiren Bir Süreç Olabilir mi?” İslamiyat Dergisi 1/1 (1998), 73-87.
• Şenat, Fatma Asiye. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Kur’an Okuma ve Tecvid Dersinin İşlenişiyle İlgili Kanaatleri Üzerine Bir Araştırma”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/42 (Aralık 2016), 215-238. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/337931
• Taşdemirci, Ersoy. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Medreseler”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2 (1989), 269-271. Topçu, Nurettin. Türkiye’nin Maarif Davası. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1997.
• Ulu, Anıl. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Derslerinde Kullandıkları Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri ile Programın Önerdiği Tekniklerin Karşılaştırılması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Yapıcı, Asım. “Müzakereler”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalıdır? Sorunlar ve Çözümleri. ed. Süleyman Akyürek. 76-79. Ankara: Ensar Yayınları, 2015.
• Yaran, Cafer Sadık. “İnsanın Egzistansiyal İhtiyaçları ve Dinin Perenniyal Cevapları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/12-13 (01 Nisan 2001), 79-96. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/188615
• Yılmaz, Zafer. Paulo Freire’nin Felsefesinde Özgürleşmenin Aracı Olarak Eğitim. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 22, (2016), 199-313.
• YÖK. Öğrenim Düzeyleri ve Birimlere Göre Öğrenci Sayıları, 2020-2021 Öğretim Yılı Yükseköğretim İstatistikleri (30 Eylül 2021). https://istatistik.yok.gov.tr/
• Zengin, Mahmut. Yapılandırmacılık ve Din Eğitimi, İlköğretim DKAB Öğretim Programlarının Değerlendirilmesi ve Öğretmen Görüşleri Açısından Etkililiği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.