Sayı Mistisizminin Arap Dilindeki Yansıması: Vâv-ı Semâniye -Tarihsel Bir Okuma Denemesi-

Yıl 2022, Sayı: 52, 185 - 206, 30.06.2022

Mehmet Faruk Çifçi

https://doi.org/10.17120/omuifd.1052914

Cited By: 1

Öz

Bu makale; bazı Arap dilcileri, edebiyatçıları ve tefsir âlimleri tarafından Arap dilinde sâbit bir kullanım olduğu iddia edilen vâv-ı semâniyenin tarihsel arka planı ve ideolojik yansımaları hakkındadır. Konu yaklaşık on asırdır muhtelif tefsirlerde ve gramer kitaplarında lugavî bir tartışma şeklinde ele alınmış, lehte ve aleyhte taraftar bulmuştur. Özellikle Kur’ân’ın sırları çerçevesinde değerlendirilmeye müsait oluşu konunun günümüzde de gündemde kalmasının başlıca sebeplerindendir. Ancak gramatik açıdan güçlü temellere dayanmayan bir iddia olmasına rağmen bu kadar ilgi görmesi vâv-ı semâniye düşüncesinin ardında farklı bir motivasyonun olabileceği ihtimalini akla getirmiştir. Bu makale bahsi geçen motivasyonu tespit etmek için kaleme alınmıştır. Çalışmada, konuyu herhangi bir yönüyle ele alan birçok tefsir ve gramer eseri kronolojik olarak incelenmiş, ayrıca vâv-ı semâniye kuralının isnat edildiği ilk dönem dilcilerinin eserlerinde bu görüşün izi sürülmüştür. Bu çerçevede yürütülen çalışmada vâv-ı semâniye düşüncesinin lugavî yönünün yanında sayı mistisizmiyle de alakalı olduğu tespit edilmiştir. Diğer yandan Seb‘iyye olarak da anılan İsmâilîye fırkasının bir dönem benimsediği yedili devir inancını güçlendirmek üzere vâv-ı semâniye kuralını kullanmaya çalıştığına dair ciddi bilgiler elde edilmiştir. Ancak takribî 700/1300 yıllarından sonra vâv-ı semâniyenin bu yönlerinin göz ardı edildiği ve nahvî bir meseleye dönüştürüldüğü görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Vâv-ı Semâniye, Sayı Gizemciliği, İsmâiliye

The Reflection of Number Mysticism in Arabic Language: Wâw al-Thamâniyah -A Historical Reading Essay-

Öz

This article is about the historical background and ideological reflections of wâw al-thamâniyah, which is claimed to be a fixed usage in the Arabic language by some Arab linguists, writers and commentators. The subject has been handled as a grammatical discussion in various tafsir and grammar books for about ten centuries, and it has found supporters in favor or against it. The fact that it is suitable to be evaluated within the framework of the secrets of the Qur'an is one of the main reasons why the issue remains on the agenda today. However, wâw al-thamâniyah is a claim that is not based on strong grammatical foundations. On the other hand, the fact that it received so much attention has brought to mind the possibility that there may be a different motivation behind the idea of the wâw al-thamâniyah. The reason why this article was written is to try to identify this motivation. In the study, many tafsir and grammatical works that deal with the subject from any aspect were examined chronologically. In addition, this view has been traced in the works of the first period linguists, who are said to have accepted the wâw al-thamâniyah rule. In the study which carried out in this framework, it has been determined that the idea of wâw al-thamâniyah is related to number mysticism as well as its lexical aspect. On the other hand, serious information has been obtained that Ismailiye, also known as Seb'iyye, tried to use the rule of wâw al-thamâniyah to strengthen his doctrines. Because they adopted the belief of seven eras for a period. However, after approximately 700/1300 years, it was seen that this situation was ignored and the wâw al-thamâniyah was turned into a linguistic issue.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Nahw, Wâw al-Thamâniyah, Number mysticism, Ismailiyah

Kaynakça

• Abdurrahman Sa‘ûd İbdâh. el-‘Aded fi’l-Kur’âni’l-Kerim letâifuhû ve mesâiluhü. Amman: Durûb Sekâfiyye, 2016.
• Ahmed b. Ahmed el-Ezherî el-Feyyûmî. Risâle fî isbâti vâvi’s-semâniye. Mısır: Teymûriyye Kütüphanesi, 1/204, 1b-7b.
• Apaydın, H. Yunus. “İbn Kayyim el-Cevziyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 20/109-123. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Âlûsî, Şehâbüddin Mahmûd. Rûhu’l-me‘ânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Benli, Yusuf. “Gnostizmin Şia’nın İlk Oluşumuna Etkileri Meselesi”. Gnostik Akımlar ve Ökültizm XVII. Kelam Anabilim Dalları Koordinasyon Toplantısı 25-27 Mayıs 2012 Malatya. Ed. Hulusi Arslan-Mustafa Bozkurt (Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2012), 176-211.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Dersaadet: Matbaat-ı Osmaniyye, 1330.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Tekvînü’l- ‘Akli’l-‘Arabî. Beyrut: Merkezü Vahdeti’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyye, 1986.
• Çifçi, Hatice Büşra Türkcan. Bir Tefsir Eseri Olarak el-Es’ile ve’l-ecvibe Başlıklı Eserler-el-Es’iletü’l-mufahhame fi’l-ecvibeti’l-müfehheme Örneği. Bolu: BAİBÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü,Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Çifçi, Mehmet Faruk. “İmam en-Neccâr ve Şerhu Nahvi’l-Bedv Adlı Eseri (Hakîm et-Tirmizî’nin Fiile Dayalı Nahiv Teorisi).” The Journal of Academic Social Science Studies [JASSS] 31 (Winter 2015), 113-133.
• Daftary, Farhad. Muhâlif İslamın 1400 Yılı İsmaililer Tarih ve Kuram. trc. Ercüment Özkaya. Ankara: Raslantı Yayınları, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Vâv”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/574-576. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. Ebu’l-Meâlî, Hâtim b. Umran b. Zühre. “el-Usûl ve’l-ahkâm”. Hamsu resâil İsmâiliyye. thk. Ârif Tâmir. Suriye: Dâru’l-Ensâf, 1375/1956, 100- 146.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sem‘ânî Abdülkerim b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/461-462. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ezherî, Hâlid b. Abdullah. Mûsılü’t-tüllâb ilâ kavâ‘idi’l-i‘râb. thk. Ebû Bilal el-Hadramî-Hâlid b. Abûd Bââmir. San‘â: Dâru’l-âsâr, 4. Basım, 1440/2018.
• Fürâvî, Muhammed b. Muhammed b. Ali. el-Es’iletü’l-Mufahhame. İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Hacı Selimağa Bölümü, 36, 1b-262a.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. Fedâihu’l-Bâtıniyye. thk. Abdurrahmân Bedevî. Küveyt: Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts. Gâlib, Mustafa. Târîhu’t-da‘veti’l-İsmâiliyye. Beyrut: Dâru’l-Endelüs. 2. Basım, 1965.
• Graves, Robert – Raphael Patai. İbrani Mitleri Tekvin Yaratılış Kitabı. trc. Uğur Akpur. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Harîrî Kâsım b. Alî b. Muhammed. Dürretü’l-gavvâs fî evhâmi’l-havâs şerhuhâ ve havâşîhâ ve tekmiletühâ. thk. Abdulhafîz Fergalî- Alî el-Karanî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1996.
• İbn Cüzey, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ahmed b. Cüzey el-Kelbî. et-Teshîl li ‘ulûmi’t-tenzîl. haz. Muhammed Sâlim Hâsim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah el-Huseyn b. Ahmed. İ‘râbu kırââti’s-seb‘ ve ‘ilelihâ. thk. Abdurrahman b. Süleyman b. el-Useymîn. 2. Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1413/1992.
• İbn Hâleveyh. el-Hucce fî kırââti’s-seb‘. thk. Abdul‘âl Sâlim. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk. 3. Basım, 1399/1979.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebubekr b. Eyyûb. Hâdî’l-Ervâh ilâ bilâdi’l-efrâh. thk. Zâid b. Ahmed en-Nüşeyrî. 2 Cilt. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1428.
• İbnü’l-Enbârî, Ebü’l-Berekât. el-Beyân fî garibi i‘râbi’l-Kur’ân. thk. Tâhâ Abdulhamîd Tâhâ. el-Hey’etü’l-Mısriyye, 1400/1980.
• İbn Kesir, İmâdüddin Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kur’ânî’l-‘Azîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1421/2000.
• İbn Hişam el-Ensarî. Muğni’l-lebîb ‘an Kütübi’l-e’arîb thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l- ‘Asriyye, 1424/2003.
• İlhan Avni. “Bâtiniyye” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/191-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kâfiyeci, Muhyiddin. Şerhu Kavâ‘di’l-İ‘râb. thk. Fahruddîn Kabâve. Dımeşk: Dâru Talas, 1989.
• Muhammed el-Havârî-Muhammed el-Cemâl. “Mefhûmu vâvi’s-semâniye fi’l-Kur’âni’l-Kerîm beyne’l-müsbitîn ve’n-nâfîn ve esrâru’t-ta‘bîr fi’n-nazmi’l-kerîm”. Ebhâsü’l-Yermûk Silsiletü’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye 2/27 (2011/1432), 1418-1434.
• Müvâsî, Faruk. “Vâvü’s-semâniye”. diwanalarab.com. Erişim 5 Eylül 2021. https://www.diwanalarab.com/واو-الثمانية Muhammed Saîd el-Müştehrî. “Bid‘atü’l-İ‘câz ve fitnetü’l-İflâs ve «vâvü’s-semâniye»”. http:// islamalrasoul.com. Erişim 8 Eylül 2021. htttp://islamalrasoul.com/1622-23112020-بدعة-الإعجاز-وفتنة-الإفلاس-وواو/
• Nevbahtî, Hasan b. Musa. Firaku’ş-Şi‘a. Beyrut: Menşûrâtu’r-Rızâ 1433/2012.
• Neysâbûrî, Mahmud b. Ebi’l-Hasen el-Huseyn el-Gaznevî. Bâhiru’l-bürhân fî me‘ânî müşkili’l-Kur’ân. thk. Süad Binti Sâlih b. Said Bâbekî. 3 Cilt. Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1419/1998.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2014.
• Öz, Mustafa-Mustafa Muhammed eş-Şek‘a. “İsmâiliyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/128-133. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Öz, Mustafa. “Nizâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/ 200-201. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Özaydın, Abdülkerim. “Seyfüddevle”. 37/35-36. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Aşırı Yorum Tefsirde Bâtınilik ve Bâtınî Te’vil Geleneği. Ankara: Kitâbiyât, 2003.
• Râzî, Fahruddin. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir. Mesâilü’r-Râzî ve ecvibetühâ min ğarâîbi âyi’t-tenzil. thk. İbrâhîm Attûh Avad. Kahire: Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1381/1961.
• Râzî, Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân. Kitâbu’l-Islâh. Tahran: Müessesetü Mütâlaaâti’l-İslâmî, 1383.
• Sadrüddin Ali b. Ebi’l-Ferac b. el-Hasen el-Basrî. el-Hamâsetü’l-Basriyye. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1420/1999.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâil. Fıkhu’l-lüğa ve esrâru’l-‘Arabiyye. haz. Yasin Eyyûb. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2. Basım, 1420/2000.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1422/2002.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr, el-Ensâb. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cinân, 1408/1988.
• Seyyid Şenâvî, Mahmûd Yâsîn ‘Awad. “Vâvü’s-semâniye fî’l-Kur’âni’l-Kerîm beyne’l-kabûl ve’r-red”. Mecelletü Külliyeti’t-Dirâsâti’l-İslâmiyye 35 (2018), 2870-2930.
• Schımmel, Annemaria. Sayıların Gizemi. trc. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, ts.
• Sürûrî Muslihiddin Mustafa b. Şa‘bân, Şerhu’s-Sürûrî ‘alâ Misbâhi’l-Mutarrizî. thk. Hüseyin Okur. İstanbul-Beyrut: el-Mektebetü’l-Hâşimiyye, 1438/2017.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Hem‘u’l-Hevâmi’ fî şerhi Cem‘i’l-cevâmi’ thk. Ahmed Şemsüddin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî eş-Şa‘râvî. Tefsîru’ş-Şa‘râvî. 19 Cilt. Mısır: Ezher Mecma‘u’l-buhûsi’l-İslâmiyye, 1991.
• Tural, Hüseyin. “İbn Hâleveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/14-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer. et-Tibyân. thk. Ahmed Habib Kasîr el-Âmilî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009, 8. Basım.
• Muhammed b. Sa‘d b. Dâûd. “er-Risâletü’l-kâfiye”. Hamsu resâil İsmâiliyye. thk. Ârif Tâmir. 90-97. Suriye: Dâru’l-İnsâf, 1375/1956.
• Torebekkyzy, Lazzat. “Türk Halk Kültüründe Ve Edebiyatında Yedi Sayısı”. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E – Dergisi (8/1, Yaz 2021), 82-91.
• ‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ Abdullah b. Huseyn. et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Matbaatu İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1976.
• Nesefi, Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed b. Ahmed. et-Teysîr fi’t-tefsîr. 2 Cilt. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Tarhan Valide Sultan Bölümü, 115, 1a-264b, 265a-527b.
• Tahir b. Ahmed el-Kazvînî. er-Risâletü’l-vâviyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, 1363, 212b-220b.
• Umar b. Abdullah el-Umerî. Vâvü’s-semâniye. PDF: by, ty. https://elibrary.mediu.edu.my/books/MAL07674.pdf
• Uysal, Enver. “İhvân-ı Safâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/1-6. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Muhammed et-Tâhir b. Âşûr. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnûsiyye, 1984.
• Yurdagür, Metin. “Devir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/232-232. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Zerkeşî, Bedrüddin. el-Bürhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’-l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Dârü’t-Türâs, ts.