Integration with Nature in terms of Philosophy of Religion: An Essay on the Formation of Nature and Ecological Consciousness

Yıl 2022, Sayı: 52, 9 - 32, 30.06.2022

Saim Gündoğan

https://doi.org/10.17120/omuifd.1104469

Cited By: 1

Öz

In the midst of a crisis of nature and ecology that threatens the existence of all forms of life on Earth, we are in a period in which man is seeking a new and supportive relationship with the world. During this period, from the depletion of resources and the extinction of some living species to the burden of extreme environmental pollution and toxic waste, our planet has faced unprecedented problems. The population explosion on a scale never before witnessed, the increase in industrialization, technological manipulation and international armament have exacerbated this situation. For this reason, basic elements such as sufficient water, clean air and arable land that sustain life have been put at risk in many respects. This risk has endangered the harmony inherent in the entire fabric of life on Earth and the system that makes human life possible. For this reason, nature and the world that constitutes the ecological environment are in serious problems that urgently await our attention. Such complex and far-reaching problems, on the one hand, are characterized by economic, political and social factors; on the other hand, it emerges as a result of intellectual, ideational and religious understandings. In order to find a solution to this, broader or different philosophical and religious understandings are needed. In this respect, some views that put nature and ecology on the agenda should be re-evaluated. Because the views mentioned contribute to shaping the attitudes of man towards nature and ecology and to raising awareness. In this study, in the light of these problems, Mevlana's views will be applied. Mevlana is one of the important figures who left his mark on the period and our age with his logical inferences, unique style and rich fiction with his knowledge, wisdom and accumulation. He is an influential thinker in the field of Sufism, literature and philosophy. One of the issues that take place in this vast world of thought is his discourses on the concepts of nature and ecological consciousness, which he operates in the context of the principle of the integrity of nature. In his thought, this consciousness, its implications for nature and ecology are processed around the philosophy of process and the approach of divinity. Revealing and analyzing this perception of consciousness of Mevlana and his messages on the subject in the light of the philosophy of process that maintains its vitality within the boundaries of today's philosophy of religion is valuable in terms of the importance, problematic and purpose of the study. In addition, comprehending Mevlana's description and conception of nature and ecological consciousness, examining it in terms of process philosophy, determining that it prioritizes some processist data, creates an integration with some processist dynamics and has a comparable essence is of great importance in terms of the problem and purpose of the study. Because one of the main purposes of this study is to understand and examine Mevlana's view of God, which plays an important role in comprehending this understanding of consciousness, in the context of the panentheistic approach to divinity. Another aim is to determine that the analysis of the concepts, expressions and ideas put forward by Mevlana about this consciousness in terms of philosophy of religion with special reference to his works sheds light on the consciousness of nature, which is a global and contemporary problem, and also prepares the ground for the richness of subjects in the philosophy of religion. In order to clarify the aforementioned issues, the concepts that stand out in the formation of this consciousness, especially Mevlana's concepts of nature and ecological consciousness; holistic approach in the context of the structuring of nature consciousness, living nature or the talk of nature; issues such as the existence and food chain of ecological consciousness and their metaphysical and physical dimension were discussed.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of religion, God, Mawlana, the principle of the integrity of nature, natural consciousness, ecological consciousness, process philosophy

Din Felsefesi Açısından Doğa ile Bütünleşmek: Doğa ve Ekolojik Bilincin Oluşumuna Dair Bir Deneme

Öz

Dünyadaki tüm yaşam biçimlerinin varlığını tehdit eden bir doğa ve ekoloji krizinin ortasında insanın dünyayla yeni ve destekleyici bir ilişki arayışına girdiği bir dönemdeyiz. Bu dönemde kaynakların tükenişinden ve bazı canlı türlerinin yok oluşundan aşırı çevre kirliliği yüküne ve toksit atıklara kadar uzanmak üzere, gezegenimiz şimdiye kadar benzeri görülmemiş sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. İnsanın daha önce şahit olmadığı ölçekteki nüfus patlaması, sanayileşmenin artması, teknolojik manipülasyon ve uluslararası silahlanma bu durumu daha da ağırlaştırmıştır. Bu nedenle hayatı devam ettiren yeterli su, temiz hava ve ekilebilir toprak gibi temel unsurlar birçok bakımdan risk altına girmiştir. Bu risk, dünyadaki yaşamın tüm dokusuna has olan ahengi ve insan yaşamını mümkün kılan sistemi tehlikeye düşürmüştür. Bu nedenle doğa ve ekolojik çevreyi oluşturan dünya, ilgimizi acilen bekleyen ciddi sorunlar içindedir. Böylesi karmaşık ve kapsamlı sorunlar, bir yandan ekonomik, siyasal ve toplumsal etkenlerin; öte yandan düşünsel, fikirsel ve dinsel anlayışların sonucunda ortaya çıkmaktadır. Buna çözüm bulmak açısından daha geniş ya da farklı felsefî ve dinsel anlayışlara ihtiyaç vardır. Bu bakımdan doğa ve ekolojiyi gündemine alan kimi görüşler, yeniden değerlendirilmelidir. Çünkü sözü edilen görüşler, insanın doğa ve ekolojiye karşı tutumlarına biçim vermeye, bilinçlenmeye katkı sunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu sorunlar ışığında Mevlânâ’nın görüşlerine başvurulacaktır. Mevlânâ, mantıksal çıkarımları, kendine has üslubu ve zengin kurgusuyla sahip olduğu bilgi, hikmet ve birikimle yaşadığı döneme ve çağımıza damga vuran önemli simalardan biridir. O, tasavvuf, edebiyat ve felsefe alanında etkin bir düşünürdür. Onun bu geniş düşünce dünyasında yer alan konulardan biri, doğanın bütünlüğü ilkesi bağlamında işlediği doğa ve ekolojik bilinç kavramlarına ilişkin söylemleridir. Onun düşüncesinde bu bilinç, doğa ve ekolojiye ilişkin çıkarımları, süreç felsefesi ve ulûhiyyet yaklaşımı etrafında işlenmiştir. Mevlânâ’nın bu bilinç algısının ve konu hakkındaki mesajlarının günümüz din felsefesi sınırları içerisinde canlılığını muhafaza eden süreç felsefesi ışığında ortaya koymak ve çözümlemek, çalışmanın önemi, problematiği ve amacı açısından değerlidir. Ayrıca Mevlânâ’nın doğa ve ekolojik bilinç tasvirini ve tasavvurunu idrak etmek, bunu süreç felsefesi bakımından incelemek, bazı süreççi verileri öncelediğini, kimi süreççi dinamiklerle bir entegrasyon oluşturduğunu ve mukayese edilebilir bir öz taşıdığını saptamak, çalışmanın problemi ve amacı açısından büyük bir önem taşır. Çünkü bu çalışmanın temel amaçlarından biri, Mevlânâ’nın söz konusu bilinç anlayışını kavramada önemli bir işlev gören Tanrı görüşünün panenteistik ulûhiyyet yaklaşımı bağlamında anlaşılması ve irdelenmesidir. Bir diğer amaç ise Mevlânâ’nın eserlerine özel atıfla söz konusu bilince dair öne sürdüğü kavramların, anlatımın ve düşüncelerin din felsefesi açısından çözümlenişinin hem küresel ve çağdaş bir problem olan doğa bilincine ışık tuttuğunu hem de din felsefesinde konu zenginliğine zemin hazırladığını belirlemektir. Sözü edilen hususların açıklığa kavuşması için Mevlânâ’nın doğa ve ekolojik bilinç kavramları başta olmak üzere bu bilincin oluşmasında öne çıkan kavramlar; doğa bilincinin yapılanışı bağlamında bütüncül yaklaşım, canlı doğa ya da doğanın konuşması; ekolojik bilincin varlık ve besin zinciri ile bunların metafiziksel ve fiziksel boyutu gibi konular ele alındı.

Anahtar Kelimeler

Din felsefesi, Tanrı, Mevlânâ, doğanın bütünlüğü ilkesi, doğa bilinci, ekolojik bilinç, süreç felsefesi.

Kaynakça

• Akurgal, Ekrem. Anadolu Kültür Tarihi. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 1997.
• Aristoteles. Fizik. çev. Saffet Babür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Aristoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996.
• Aydın, Mehmet S. Âlemden Allah’a. İstanbul: Ufuk Kitapları, 2001.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam ve Ekoloji. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1997.
• Bergson, Henri. Yaratıcı Tekamül. çev. Mustafa Şekip Tunç. İstanbul: MEB Yayınları, 1947.
• Burckhardt, Titus. İslâm Tasavvuf Doktrinine Giriş. çev. Fahreddin Arslan. İstanbul: Ribat Yayınları, 1982.
• Cevdet Kılıç. “Mevlânâ’nın Düşünce Dünyasında Felsefe ve Filozoflar”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 20/8 (2007), 175-202.
• Clarke, C. “Canlı Evren: Celaleddin Rumî’nin Mesnevî’sinde Doğa”. İslam ve Ekoloji Bahşedilmiş Bir Emanet. haz. R. C. Foltz-F. M. Denny-A. Baharuddin. çev. Nurettin Elhüseyni. 67-87.İstanbul: Oğlak Bilimsel Yayıncılık, 2003.
• Cobb, John B. - Griffin, David R. Süreç Teolojisi. çev. Tuncay İmamoğlu, Ruhattin Yazoğlu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Çelepi, Mehmet Surur. “Doğaya Uyarlanma Stratejisi Olarak Orhun Abidelerindeki Türk Biyoetiği”. Millî Folklor. 16/128 (Kış 2020), 5-18.
• Durak, Nejdet. “Mevlânâ ve Kant Felsefesinde Aklın Değeri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19/2 (2007), 27-50.
• Görmez, Kemal. Çevre Sorunları. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2007.
• Gündoğan, Saim. “Hicri İkinci Asırda Din Felsefesinin İzleri”. Hicri İkinci Asırda İslâmî İlimler-4. ed. Hidayet Aydar vd.. 193-223. Ankara: İKSAD Uluslararası Yayınevi, 2022.
• Gündoğan, Saim. Mevlânâ Düşüncesinde Tanrı-Evren İlişkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• Hayyam, Ömer. Rubailer. çev. Ali Güzelyüz. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Hazen, William E. Reading in Population and Community Ecology. Philadelphia: W.B. Saunders Company, 1970. http://ctr4process.org/publications/Biblio/Thematic/Buddhism.html (26 Kasım 2021).
• İkbal, Muhammed. Cavidnâme. çev. Annemarie Schimmel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1958.
• Keklik, Nihat. “Mevlânâ’da Metafor Yoluyla Felsefe”. 1. Milli Mevlânâ Kongresi. 39-93. Konya: Selçuklu Üniversitesi Yayınları, 1986.
• Kılıç, Mahmut Erol. Evvele Yolculuk. İstanbul: Sufi Kitap, 2008.
• Kılıç, Sadık. Tabiattaki Metafizik ve Guenon’un Doğu Metafiziği. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Kışlalıoğlu, Mine & Berkes, Fikret. Çevre ve Ekoloji. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1999.
• Kocataş, Ahmet. Ekoloji ve Çevre Biyolojisi. İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası, 1992.
• Kramer, Samuel Noah. Tarih Sümer’de Başlar. çev. Hamide Koyukan. İstanbul Kabalcı Yayınları, 2002.
• Krishnaamurti, Jiddu. Doğa ve Çevre Üzerine. çev. Nurgül Demirdöven-Deniz Demirdöven. İstanbul: Ayna Yayınevi, 2001.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Laertios, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. çev. Candan Şentuna. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İnsan ve Tabiat. çev. Nâbi Avcı. Ankara: Gençlik ve Spor Yayınları, 2019.
• Odum, Eugene P. & Barret, Gary W. Ekolojinin Temel İlkeleri. çev. Kani Işık. Ankara: Palme Yayıncılık, 2008.
• Rumî, Mevlânâ Celâleddin. Dîvân-ı Kebîr (Seçmeler). çev. Abdulbaki Gölpınarlı. C. I-VII. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Rumî, Mevlânâ Celâleddin. Hz. Mevlânâ’nın Rubâîleri. çev. Şefik Can. C. I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Rumî, Mevlânâ Celâleddin. Mecâlis-i Sab’a (Yedi Meclis). çev. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılâp, 2010.
• Rumî, Mevlânâ Celâleddin. Mesnevî Tercemesi ve Şerhi. çev. Abdulbaki Gölpınarlı. C. I-VI. İstanbul: İnkılâp Yayınevi, 1990.
• Rumî, Mevlânâ Celâleddin. Mesnevî. çev. Veled İzbudak. C. I-VI. İstanbul: MEB Yayınları,1988.
• Rumî, Mevlânâ Celâleddin. Rubâîler. çev. Abdulbaki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2009.
• Said, Abdul Aziz ve Funk, Nathan C. “İslam’da Barış: Bir Maneviyat Ekolojisi”. İslam ve Ekoloji Bahşedilmiş Bir Emanet. haz. R. C. Foltz-F. M. Denny-A. Baharuddin. çev. Nurettin Elhüseyni. 155-175. İstanbul: Oğlak Bilimsel Yayıncılık, 2003.
• Slobodkin, Lawrence B. A Citizen’s Guide to Ecology. New York: Oxford University Press, 2003.
• Spurgeon, Richard. Ekoloji. çev. Deniz Yurtören. Ankara: Tübitak Yayınları, 2002.
• Stumpf, Samuel Enoch. Socrates to Sartre: A History of Philosophy. Newyork: McGraw-Hill Book Company, 1966.
• Turhan, Gülsüm. Din Felsefesi Açısından Çevre Etiği ve Güzellik İlişkisi. Ankara: Platanus Publishing, 2020.
• Topaloğlu, Aydın. “Teizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• V.I., Panov. “Ecological Thinking, Consciousness, Responsibility”. Procedia-Social and Behavioral Sciences 86 (2013): 379-383.
• Vester, Frederic. Ekolojinin Anlamı: Evrendeki Bütünsellik Ağının Kavranması. çev. Aydın Arıtan. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1997.
• Weischedel, Wilhelm. Felsefenin Arka Merdiveni. çev. Sedat Umran. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Whitehead, Alfred North. Adventures of Ideas. New York: The Free Press, 1967.
• Whitehead, Alfred North. Modes of Thought. New York: The Free Press, 1968.
• Whitehead, Alfred North. Process and Reality: An Essay in Cosmology. ed. David R. Griffin&Donald W. Sherburne. New York: The Free Press, 1978.
• Yasa, Metin. “Doğa ile Bütünleşmek: Ömer Hayyam’ın Rubailerinde Doğa Bilinci”. Çevre ve Din Uluslararası Sempozyum, C.2.265-272. İstanbul: Yalın Yayıncılık, 2008.
• Yasa, Metin. Estetik-Etik İlişkisi Söylemler ve Çıkarımlar. Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Yasa, Metin. Hayyam’ın Rubaileri Din Felsefesi Açısından Bir Çözümleme. Ankara: Elis Yayınları, 2009.
• Yasa, Metin. İbn Arabî’de Tanrı Merkezli Bütün’ü Anlamaya Yönelik Bir Metot Olarak Paradoksal Konuşmak. Ankara: Elis Yayınları, 2007.
• Yasa, Metin. Rubaileri Işığında Mevlânâ’da Aşk ve İşlevi. Ankara: Elis Yayınları, 2010.
• Yılmaz, Şirin. “Geleneksel Ekolojik Bilgi Bağlamında Beypazarı Evleri”. Millî Folklor. 16/124 (Kış 2019), 213-229.