Fâtımîler Döneminde Mehdiye ve Mansûriye Şehirleri

Yıl 2022, Sayı: 53, 411 - 430, 30.12.2022

Furkan Erbaş

https://doi.org/10.17120/omuifd.1103275

Cited By: 2

Öz

İslâm tarihi boyunca fethedilen birçok bölgede Müslümanlar şehirler kurarak İslâm kültür ve medeniyetine büyük katkı sunmuşlardır. IV. (X.) yy’da İfrîkıye’de kurulmuş olan Fâtımîler de bölgede kurmuş oldukları şehirler ile bu kültür mozaiğine katkıda bulunmuşlardır. İlk Halife Ubeydullâh el-Mehdî’nin kurmuş olduğu Mehdiye şehri kurulduğu andan itibaren içerisinde barındırdığı sarayları, evleri, camii ve mescitleri, çarşı ve pazarları, sarnıç ve mahzenleri, han ve hamamları, liman ve tersaneleri ile bölgede önemli bir merkez haline gelmiştir. Şehir müstahkem yapısıyla Halife Kâim döneminde çıkan Ebû Yezîd isyanına karşı önemli bir sığınak görevi görmüş ve Fâtımîler’in ayakta kalmasını sağlamıştır. Halife Mansûr döneminde Kayrevân civarında kurulan Mansûriye şehriyle birlikte Mehdiye zamanla atıl hale gelmiştir. Mansûriye şehri Bağdat’a benzeyen yuvarlak yapısıyla kısa süre içerisinde başta saray ve camiileri olmak üzere ciddi bir gelişme kaydederek önemli bir İslâm devleti başkenti haline gelmiştir. Özellikle Halife Mu‘iz döneminde şehre birçok önemli yapı eklenerek gelişimine ve canlılığına katkıda bulunulmuştur. Mansûriye şehri yapı unsurlarıyla Fâtımîler döneminde kurulmasının ardından başkent ilân edilen Kâhire şehrine de örnek model olmuştur. Bu makalede Fâtımîler döneminde kurulmuş olan Mehdiye ve Mansûriye şehirlerinin gelişimleri ele alınmıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla bu iki şehir hakkında ülkemizde herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Mehdiye ve Mansûriye şehirlerinin kuruldukları andan ibaren kaydettikleri gelişmeyi birincil dereceden kaynaklar yardımıyla takip ederek İslâm kültür ve medeniyetine sundukları katkıyı ortaya koymaya çalışmak temel amacımız olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Fâtımîler, Mehdiye, Mansûriye., Mansuriya.

Teşekkür

Çalışmayı ilgilerinize sunar, kolaylıklar dilerim.

Mahdiya and Mansuriya Cities in The Fatimids Period

Öz

Throughout the history of Islam, Muslims have made great contributions to Islamic culture and civilization by establishing cities in many conquered regions. The Fatimids, who were founded in Ifrîkiya in the IV. (X.) century, contributed to this cultural mosaic with the cities they established in the region. The city of Mahdiya, which was founded by the first Caliph Ubeydullah al-Mahdi, became an important center in the region with its palaces, houses, mosques and masjids, bazaars and markets, cisterns and cellars, inns and baths, harbor and shipyards. With its fortified structure, the city served as an important shelter against the Abu Yazid rebellion that broke out during the Caliph Qaim period and ensured the survival of the Fatimids. With the city of Mansuriya, which was established around Kayrewan during the reign of Caliph Mansûr, the Mahdi remained idle in time. The city of Mansuriya, with its round structure resembling Baghdād, made significant progress in a short time, especially its palaces and mosques, and became an important Islamic state capital. Especially during the reign of Caliph Moez, many important buildings were added to the city, contributing to its development and vitality. The city of Mansuriya, with its structural elements, became an exemplary model for the city of Cairo, which was declared the capital after its establishment in the Fatimid period. In this article, the development of the cities of Mahdiya and Mansuriya, which were established in the Fatimid period, is discussed. As far as we can determine, no study has been conducted on these two cities in our country. With the help of primary sources, our main aim has been to follow the progress of the cities of Mahdiya and Mansuriya from the moment they were founded, and to try to reveal their contribution to Islamic culture and civilization.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Fatimids, Mahdiya, Mansuriya.

Kaynakça

• Abdürrâzık, Muhammed İsmâîl. el-Havâric fî bilâdi’l-Mağrib. Dârü’l-Beydâ: Dârü’s-Sekâfe, 1985.
• el-Bekrî, Ebû ‘Ubeyd. el-Mesâlik ve’l-memâlik. thk. Cemâl Talbe. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bloom, Jonathan M. Arts of the City Victorious Islamic Art and Architecture Fatimid North Africa and Egypt. New Haven: Yale University Press, 2007.
• el-Cedîdî, Muhammed. “Sûse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• el-Cevzerî, Ebû Mansûr ‘Alî el-Kâtib. Sîretü’l-Üstâz Cevzer. thk. Muhammed Kâmil Hüseyin-Muhammed Abdülhâdî Şaîre. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1954.
• Creswell, Keppel Archibald Cameran. The Muslim Architecture of Egypt. New York: Hacker Art Books, 1978.
• Daftary, Farhad. The Ismâ‘îlîs Their History and Doctrines. New York: Cambridge University Press, 2007.
• Ebü’l-Fidâ’, İmâdüddîn İsmâîl b. Alî. Takvîmü’l-Büldân. nşr. J. T. Reinaud, M. G. de Slane. Paris: A L’imprimerie Royale, 1840.
• Haji, Hamid. Inside the Immaculate Portal A History from Early Fatimid Archives (Sîretü’l-Üstâz Cevzer adlı eserin İngilizceye Tercümesi). London: I.B. Tauris, 2012.
• el-Halîl, Ahmed Haydar. el-Hareketü’l-Umrâniyye fî İfrîhıye mine’l-fethi’l-İslâmî hattâ muntasifi’l-karni’l-hâmisi’l-hicrî. Kahire: Camiatu Aynişşems Külliyyetu’l-Âdâb Kısmu’t-Târîh, Doktora Tezi, 2014.
• el-Halîl, Ahmed Haydar. Târîhu’l-Evbieti ve Âsâruha. ed. Metîn Şerîfoğlu. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020.
• Halm, Heinz. The Empire of the Mahdi: The Rise of the Fatimids. çev. Michael Bonner. Leiden: Brill, 1996.
• Hasan, Hasan İbrahim. Siyasî, Dinî, Kültürel, Sosyal İslâm Tarihi. çev. İsmail Yiğit. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1997.
• Hasan, Hasan İbrâhîm - Şeref, Tâhâ Ahmed. el-Mu‘izz-Lidînillah İmâmu Şî‘ati’l-İsmâ‘îliyye ve Müessisu’d-Devleti’l-Fâtımiyye fî Mısr. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısrıyye, 1947.
• İbn Haldûn, ‘Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-‘İber ve divânü’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l- ‘Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber ve men âsâruhum min zevi’s-sultâni’l-ekber. nşr. Halîl Şehâde. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2001.
• İbn Hammâd es-Sanhâcî, Muhammed b. ‘Alî. Ahbâru mülûki Benî ʿUbeyd ve sîretühüm. nşr. Tihâmî Nakra - Abdülhalîm Uveys. Kahire: Dârü Sahve, 1981.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım. 10. Asırda İslâm Coğrafyası. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2017.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım. Kitâbü Sûrati’l-Arz. Beyrut: Dârü Mektebeti’l-Hayat, 1996.
• İbn ‘İzârî, Ahmed b. Muhammed. el-Beyânü’l-Muğrib fi ahbâri mülûki’l- Endelüs ve’l-Mağrib. nşr. Beşşâr Avvâd. Tunus: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2013.
• İbnü’l-Esîr, ‘Alî b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ebü’l-Fidâ’ Abdullâh el-Kâdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Hatîb, Muhammed b. ‘Abdillâh. Rakmü’l-hulel fî nazmi’d-düvel. Tunus: Matbaatu’l-Umumiyye, 1316.
• İbnü’l-Hatîb, Muhammed b. ‘Abdillâh. Târîhu’l-Mağribi’l-‘Arabî fî ’asri’l-vasît. thk. Ahmed Muhtâr el-Abbâdî-Muhammed İbrâhîm el-Kettânî. Dârü’l-Beydâ: Dârü’l-Kitâb, 1964.
• el-İdrîsî, Şerîf Ebû Abdillâh Muhammed. Nüzhetü’l-Müştâk fi’htirâki’l-âfâk. nşr. Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2002.
• Kâdî Nu‘mân, b. Muhammed. el-Mecâlis ve’l-Müsâyerât. thk. Habîb el-Fakî ve dğr. Beyrut: Dârü’l-Muntazar, 1996.
• Kallek, Cengiz. “Kantar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/317-320. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kallek, Cengiz. “Rıtl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kavas, Ahmet. “Mehdiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 28. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• el-Kazvînî, Zekeriyya b. Muhammed. Âsârü’l-Bilâd ve ahbârü’l-ʿibâd. Beyrut: Dârü Sâdır, 1960.
• el-Makdisî, Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-Tekâsîm fî maʿrifeti’l-ekâlîm. Kahire: Mektebetü Medbûlâ, 1991.
• el-Makrîzî, Ahmed b. ʿAlî. İtti‘âzu’l-Hunefâ’ bi-ahbâri’l-e’immeti’l-Fâtımiyyîne’l-hulefâ’. thk. Cemâlüddîn eş-Şeyyâl. Kahire: Meclisu’l-a’lâ li’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1996.
• Marçais, G. “Mehdiye”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: Maarif Basımevi, 1957.
• Osmân, Muhammed Abdüssettâr. Mevsûatü’l-İmârati’l-Fâtımiyye. Kahire: Dârü’l-Kâhire, 2006.
• Talbi, M. “al-Mahdiyya”. The Encyclopaedia of Islam. C. 5. Leiden: E. J. Brill, 1986.
• et-Ticânî, ‘Abdullâh b. Muhammed. Rihletü’t-Ticânî. thk. Hasan Hüsnî Abdülvehhâb. Tunus: Dârü’l-Arabiyyeti li’l-kitâb, 1981.
• el-Vezzân, Hasan b. Muhammed. Vasfu İfrîkıyye. çev. Muhammed Huccî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1983.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddîn b. ‘Abdullâh. Mu‘cemü’l-Büldân. Beyrut: Dârü Sâdır, 1993.
• Zağlûl, Sa‘d Bâşâ. Târîhu’l-Mağribi’l-Arabî. İskenderiye: Münşeetü’l-Maarif, 1990.