Doğalcı Ateizm Açısından Etiğin Temellendirilme Problemi

Yıl 2022, Sayı: 53, 481 - 508, 30.12.2022

Fatma Gültekin

https://doi.org/10.17120/omuifd.1165163

Öz

Bu makalede doğalcı ateizm açısından ahlakın temellendirilme problemi ele alınmaktadır. Bu konu iki temel problemden dolayı ateizm için önemlidir: Biri din ve Tanrı inancının insanlar üzerinde ahlak aracılığıyla oluşturduğu şekillendirici etki, diğeri ise toplumda ateizmin bir ahlak anlayışına sahip olamayacağı yönündeki ön yargılardır. Kötülüğün kaynağı olarak din ve Tanrı inancını gören kimi ateist düşünürler ahlaki konuları din ve Tanrı inancına dayandırmadan temellendirmeye çalışmaktadırlar. Ateist düşünürler öncelikli olarak ahlaki özelliklerin insanın içinde mi yoksa dışındaki olgularda mı olduklarını tartışmışlardır. Doğalcı olanlar çözüm önerilerinde pozitivist ve indirgemeci bir yöntemi tercih etmişlerdir. Ahlaki konuları, ilke ve kavramları biyolojik ve psikolojik anlamlarıyla tekrar ele almışlardır. Bu bağlamda daha çok bilime, biyolojiye ve evrim teorisine dayalı hareket eden yeni ateist düşünürlerden Richard Dawkins ve Sam Harris’in görüşleri merkeze alınarak doğalcı ateizm açısından ahlakın temellendirilmesi kritik edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etik, Ateizm, Doğalcılık, Temel, Temellendirme

The Problems of The Grounding of Ethics In Terms of The Atheistic Naturalism

Öz

In this article, the naturalistic moral justification of Sam Harris and Richard Dawkins will be criticized. Naturalist morality explains morality by reducing it to natural laws. The most important representatives of naturalist atheism, which argues that there is no reality other than matter and that religion and science conflict, are neo-atheist, Richard Dawkins and Sam Harris. Dawkins explains morality based on the “selfish gene” in terms of evolutionary biology. Harris, on the other hand, explains well-being as the goal of morality based on consciousness in terms of neuroscience and atheistic spirituality. Both argue that an objective and universal morality can be formed by science, not by existing religions. However, here it will be argued that when naturalism is considered together with atheism and materialism, a rational justification is not possible and that evolutionary biology and neuroscience cannot reveal universal moral rules.
Keywords: Ethics, Atheism, Naturalism, Ground, Grounding.

Anahtar Kelimeler

Ethics, Atheism, Naturalism, Ground, Grounding.

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Haluk. Türkçe Sözlük. Ankara: Tdk, 2011.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi Yayın, 1998.
• Amarnath Amarasingam, “What is the new atheism?”; v. 25, Studies in Critical Social Sciences, v.1 Studies in Critical Research on Religion, Religion and the New Atheism A Critical Appraisal, Studies in Critical Social Sciences, Amarnath Amarasingam(ed), Leiden-Boston: Brill, 2010.
• Atran, Scott. “Sam Harris’s Guide to Nearly Everything”. The National Interest. 112/ (March/April, 2011): 57-68. https://artisresearch.com/files/articles/atran_sam_harriss_guide.pdf.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Ünv. Yayınları, 1987.
• Aydın, Mehmet S. Tanrı-Ahlak İlişkisi. Ankara: TDVY, 1991.
• Blackford, Russell. “Book Review: Sam Harris’ The Moral Landscape”, Journal of Evolution and Technology. 21/2 (2010), 53-62. Erişim 26.11.2022 https://jetpress.org/v21/blackford3.htm.
• Bilgili, Alper. Bilim Ne Değildir. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2018.
• Badiou, Alain. Etik, çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2006.
• Batak, Kemal. Naturalizm Çıkmazı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Nobel Yayınları, 2013.
• Cherry, Matt - Molleen Matsumura. “10 Myths about Secular Humanism”. Free Inguiry, 18/1 (kış, 1997/1998). Erişim 26.11.2022 https://secularhumanism.org/category/the-humanist-hope/.
• Cevizci, Ahmet. Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• Cevizci, Ahmet. Etik-Ahlak Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Changeux, Jean-Pierre. Etiğin Doğal Kökenleri, çev. Nermin Acar, İstanbul: Mavi Ada, 2000.
• Clark, Kelly James. Bilim ve/veya Din, çev. Enis Doko-İbrahim Akbudak, İstanbul: Destek Yayınları, 2019.
• Coşkun, İbrahim. Ateizm ve İslam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Dawkins, Richard. Gen Bencildir, çev. Tunç Tuncay Bilgin, Uygar Polat, İstanbul: Kuzey Yayınları, 2016.
• Dawkins, Richard. Genişlemiş Fenotip, çev. Çağatay Tarhan, İstanbul: Alfa Yayınları, 2018.
• Dawkins, Richard. Tanrı Yanılgısı, çev. Tunç Tuncay Bilgin, Kalisto, İstanbul: Kuzey Yayınları, 2009.
• Dawkins, Richard. Kör Saatçi, çev. Feryal Halatçı, Ankara: Tübitak, 2002.
• Dawkins, Richard. Ataların Hikâyesi, çev. Ahmet Fethi, İstanbul: Hil Yayıncılık, 2008.
• Doko, Enis – Bulgen, Mehmet. Güncel Kelam Tartışmaları II. Enis Doko- Mehmet Bulgen (ed) İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2021, 184-199.
• Dorman, Emre. “Bilimsel Ateizm’e Ateist Düşünürler Tarafından Getirilen Eleştiriler”, Kaygı, 18/2 (2019), 480-497.
• Dorman, Emre. Teolojik ve Felsefi Açıdan Din Bilim İlişkisi. (İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2019).
• Erdem, Engin. “Dawkins Karmaşası: Naturalizm Saçmalığı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 50/1 (2009), 179-191.
• Flew, Antony. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Yeryüzü Yayınevi, 2005.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Harris, Sam. Ahlakın Coğrafyası, çev. Mehmet Egemen Nişancı, Ankara: Akılçelen Kitaplar, 2016.
• Harris, Sam. İnancın Sonu, çev. Tunç Tuncay Bilgin. İstanbul: Kuzey Yayınları, 2014.
• Harris, Sam. Uyanış, çev. Bilge Gündüz, İstanbul: Butik Yayıncılık, 2016.
• Harris, Sam. Waking Up, A Guide To Spirituality Without Religion. New York London Toronto Sydney New Delhi: Simon-Schuster, 2014.
• Hançerlioğlu, Orhan. “Doğalcılık”. Felsefe Ansiklopedisi, 1/332. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Hibben, John Grier. “Naturalism”. The Encyclopedia Americana. (Unv. Of Wisconsin). 19/771. New York Chigago: The Encyclopedia Americana Corparation, 1919. Erişim 03.11.2022, https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89094370723&view=1up&seq=5&q1=Naturalism.
• Hospers, John. Analitik Felsefeye Giriş, çev. Şahin Filiz, Ankara: Liberte Yayıngrubu, 2017.
• Jablonka, Eva - J. Lamb, Marion. Evrimin Dört Boyutu. çev. Mehmet Doğan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Kitcher, Philip. The Advancement of Science. New York: Oxford University Press,1993.
• Kitcher, Philip. “Bilimsel Bilgi” çev. Mehmet Ata Az; Paul K. Moser, Epistemoloji, çev. Hasan Yücel Başdemir, Nebi Mehdiyev (ed), Ankara: Adres Yayınları, 2020.
• Krebs, Dennis L. The Origins of Morality – An Evolutionary Account. New York: Oxford, 2011.
• Korkmaz, Zeynep. “Dini Tecrübe ve Mistisizm.” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 9/15 (Haziran 2007): 199-202.
• Korlaelçi, Murtaza. “Ateizm ve Çeşitleri”, Felsefe Dünyası, 2/46 (2007), 12-44.
• Kuçuradi, İoanna. İnsan ve Değerleri. İstanbul: Yankı Yayınları, 1971.
• Lewontin, R.C., İdeoloji Olarak Biyoloji. çev. Cengiz Adanur, İstanbul: Berdan Matbaacılık, 2015.
• Mccloskey, H. J. Meta-Ethics And Normative Ethics. Netherlands: Nijhoff I The Hague, 1969.
• “Naturalism”. The Encyclopedia Americana. International (ed). 19/796. USA: Connecticut: Americana Corporation: 1979.
• Özlem, Doğan. Etik–Ahlak Felsefesi. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2004.
• Popper, Karl. Bilimsel Araştırmanın Mantığı. çev. İlknur Aka-İbrahim Turan, İstanbul: YKY, 1998.
• Ridley, Matt. Gen Çeviktir. çev. Mehmet Doğan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2009.
• Shermer, Michael. İyilik ve Kötülüğün Bilimi. çev. Sinem Gül, İstanbul: Varlık Yayınları, 2007.
• Sober, Elliott. Biyoloji Felsefesi, çev. Gökhan Akbay vd. İstanbul: İmge Kitabevi, 2009.
• Soccio, Douglas J. Felsefeye Giriş, Hikmetin Yapıtaşları. çev. Kevser Kıvanç Karataş, İstanbul: Kaknüs Felsefe, 2010.
• Stroll, A.A. vd. Etik Kuramları, çev. Mehmet Türkeri (der). İstanbul: Lotus Yayınevi, 2017.
• Taslaman, Caner - Enis Doko. Kur’an ve Bilimsel Zihnin İnşası. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2017.
• Taylor, Charles. Seküler Çağ, çev. Dost Körpe. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Tepe, Harun. Etik ve Metaetik. Ankara: Türk Felsefe Kurumu, 2011.
• Tiger, Lioner - McGuire, Michael. Tanrı Beyni, çev. Ayşe Seda Toksoy. İstanbul: Alfa Bilim, 2018.
• Topaloğlu, Aydın. Teizm ya da Ateizm. İstanbul: Furkan Kitaplığı-Kaknüs Yayınları, 2001.
• Tomasello, Michael. İnsan Ahlakının Doğal Tarihi, çev. Aylin Onacak. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Tüzer, Abdüllatif. Dini Tecrübe ve Mistisizm. İstanbul: Dergah Yayınları, 2007.