Gazâlî’de Dünya Kavramı Bağlamında Sosyal Hayat: Zâhidâne Yaşam Açısından Hem İmkân Hem Tehlike

Yıl 2022, Sayı: 53, 867 - 884, 30.12.2022

Ali Karakoyunluoğlu

https://doi.org/10.17120/omuifd.1176055

Öz

Bu makalede Gazâlî’nin, toplum hayatı ile zühd hayatı arasındaki ilişkiye dair düşüncelerinin tespit ve tahlili amaçlanmıştır. Bunun için ağırlıklı olarak başvurduğumuz metinler, İhyâü ulûmi’d-dîn’in yirmi altıncı bölümü olan Zemmü’d-dünya ile yine İhyâ’nın otuz dördüncü bölümünü oluşturan el-Fakr ve’z-zühd’dür. Dünyanın hâricî varlıklardan ibaret olmadığını düşünen Gazâlî, hâricî varlıklardan elde edilen haz ve uğraşıları da dünya kavramına dâhil etmektedir. Bundan Gazâlî’nin dünyaya, hem kendisi açısından hem de kul açısından olmak üzere temelde iki açıdan yaklaştığı anlaşılmaktadır. Onun uğraşılar ile kastettiği, sosyal hayatı mümkün kılan zorunluluklardan saydığı zanâat ve mesleklerdir. Öte yandan Gazâlî, bütün bu zanâat ve meslekleri, icracılarının manevî hayatları açısından zararlı bir uğraşı olarak görmektedir. Ne var ki toplumun selameti için söz konusu zarara göz yumulması gerekmektedir. Aksi takdirde toplum, zayıflayıp çökecek ve bundan zâhidler de zarar görecektir. Bu bakımdan Gazâlî’nin, sosyal hayatı, dinî açıdan zanâatkârlar gibi üyeleri için olumsuz, zâhidler gibi üyeleri için ise olumlu bir durum olarak gördüğü söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Âhiret, Dünya, Gazâlî, Meslek, Zühd.

Social Life in the Context of the Concept of the World in Ghazali: Both Opportunity and Danger in Terms of Ascetic Life

Öz

In this article, it is aimed to determine and analyze Ghazali's thoughts on the relationship between social life and ascetic life. The texts we mainly refer to are the Dhamm al-Dunya, which the twenty-sixth chapter of Ihya’ Ulum al-Din, and al-Faqr and al-Zuhd, which constitues the thirty-fourth chapter of Ihya. Ghazali, who thinks that the world does not consist of external beings, includes the pleasures and occupations obtained from external beings in the concept of the world. It is understood that Ghazali basically approaches the world both in terms of itself and the man. By occupations, he means crafts and professions, which he considers as necessities that make social life possible. On the other hand, Ghazali sees all these crafts and professions as harmful occupations for the spiritual life of their performers. However, for the welfare of the society, the aforementioned damage must be tolerated. Otherwise, the society will weaken and collapse, and the ascetics will suffer from it. In this respect, it is possible to say that al-Ghazali sees social life as a negative situation for members such as craftsmen and a positive situation for members such as ascetics in terms of religion.

Anahtar Kelimeler

Hereafter, World, Ghazali, Profession, Asceticism.

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. 2 Cilt. Dımeşk: Mektebetü'l-İlmi'l-Hadîs, 1421.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf: İslâm’da Manevî Hayat. çev. Ekrem Demirli - Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayınları, 3. Basım, 2004.
• Avcı, Casim. “Nasîhati’l-mülûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/411. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bolat, Ali. “Muhâsibî’nin el-Mekâsib’i Bağlamında Tasavvufta Dünyaya Bakış ve Hakikî Zühd Anlayışı”. 2003 4/11 (2003): 177-196.
• Garden, Kenneth. İslam’ın İlk Müceddidi: Gazâlî ve İhyâu ulûmi’d-dîn’i. çev. Abdullah Özkan. İstanbul: Klasik, 1. Basım, 2020.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İhyâü ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Münkız mine’d-dalâl ve’l-müfsıh ani’l-ahvâl (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü't-Tevfîkıyye, ts.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Minhâcü’l-âbidîn ilâ cenneti rabbi’l-âlemîn. thk. Mahmûd Mustafa Halâvî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1409/1989.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Erbaîn fî usûli’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1439/2017.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. et-Tibru’l-mesbûk fî nasîhati’l-mülûk. thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1988.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Mîzânü’l-amel. thk. Süleyman Dünya. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1964.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Hikme fî mahlûkâtillâhi azze ve celle (Mecmûatü resâili’l-İmâm el-Gazâlî içinde). Kahire: el-Mektebetü't-Tevfîkıyye, ts.
• Kallek, Cengiz. “Müd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/455-457. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kallek, Cengiz. “Rıtl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/52. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Karakoyunluoğlu, Ali. Gazâlî Düşüncesinde İnsanın Yetkinlik Sevgisi. Doktora Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• Massignon, Louis. Doğuş Devrinde İslâm Tasavvufu. çev. Mehmet Ali Aynî, İlavelerle Yayına Haz. Osman Türer - Cengiz Gündoğdu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, Sünenü’n-Nesâî. thk. Râid b. Sabri İbn Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-hadâre, 1436/2010.
• Orhan, Abdullah. İmâm-ı Rabbânî’nin Mektûbât’ındaki Hadislerin Tahriç ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Orman, Sabri. Gazâlî’nin İktisat Felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları, İstanbul, 2014.
• Özçelik, Mevlüt. İmâm Gazâlî’ye Göre Nefsin Tezkiyesi ve Kalbin Tasfiyesi: İnsân-ı Kâmil Olma Süreci. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Ülgener, Sabri F. Zihniyet ve Din İslâm, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlâkı. İstanbul: Derin Yayınları, 2006.
• Yalçınkaya, Arzu Eylül. "İlk Dönem Tasavvuf Klasiklerinde Zühd Kavramı Üzerine". BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2020): 1-18. https://doi.org/10.33460/beuifd.652939