“Helal Değildir/ لَا يَحِلُّ” Kalıbıyla Başlayan Hadis Metinleri Üzerine Lafız ve Anlam Eksenli Bir Analiz

Yıl 2022, Sayı: 53, 683 - 706, 30.12.2022

Bekir Özüdoğru

https://doi.org/10.17120/omuifd.1182995

Öz

Makale, لَا يَحِلُّ / helal değildir” ifadesi ile başlayan rivayetler özelinde hadis metinlerini konu edinir. “Helal değildir” şeklinde hukûkî bir lafızla başlayan hadis metinleri incelenmiş ve metin öğeleri araştırılmıştır. 23 farklı konudaki hadis metinlerinde söz konusu ifadeye rastlanmıştır. Rivayetlerin şâhid ve mütâbîlerinden hareketle metinler incelenmiştir. “Helal değildir” kalıbında nakledilen hadislerin çoğunun benzer kalıpta geldiği, sadece yasaklanan eylemlerin değiştiği görülmüştür. Rivayetlerin şâhid ve mütâbîlerinde anlamı bozmayacak lafız farklılıkları vardır. Lafız aynı olmasına rağmen lafzın delâleti konulara göre tahrim ve kerâhet gibi farklılık göstermiştir. Yine “helal değildir” lafızlarının bazı rivayetlerde Hz. Peygamber’e dayandığı bazısında ise manen rivayetin etkisiyle sahâbe ya da sonraki râvi tarafından ifade edildiği görülmektedir. Bundan dolayı hüküm ifade eden lafızlarda râvinin etkisi göz önünde bulundurulmalı ve sadece lafza göre değil de bütün rivayetleri bir arada değerlendirme ve kıyas gibi metotlarla göre hüküm verilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Metin, Form, Norm, Lafız, “Helal Değildir”, Kıyas, Anlam

A Speech and Meaning-Based Analysis on Ḥadīth Texts Beginning with the Pattern “Not Halal”

Öz

The article deals with ḥadīth text in particular for the narrations that begin with the pattern “لَا يَحِلُّ / not halal”. The ḥadīth texts that started with a normative wording (not halal) were examined and the text elements were researched. The expression in question has been found in ḥadīth texts on 23 different subjects. Most of the ḥadīths that came in the form of "not halal" came in a similar pattern, only the prohibited actions were changed. There are lexical differences in the witnesses and followers of the narrations that will not distort the meaning. Although the wording is the same, the indication of the wording differed according to the subjects, such as taḥrīm, and kerāhat. Again, in some narrations, the words "it is not halal" are mentioned by Prophet and in some it is expressed by the companions or later narrators with the influence of narration. For this reason, the effect of the narrator should be taken into account in the words that make a judgment, and judgment should be made not only according to the wording, but also according to methods such as evaluating all the narrations together and comparing them.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Text, Form, Norm, Speech, "Not Halal", Meaning

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsnedi’l-imâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnaut vd. 50 Cilt. b.y.: Müessetü’r-risâle, 2001.
• Apaydın, H. Yunus. “Nehiy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/544-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Atan, Abdullah Hikmet. “Mana ile Hadis Rivayeti”. ; İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Azimâbâdî, Muhammed Eşref b. Emîr, Avnu’l-ma’bûd Şerhu Sünen-i Ebî Davud. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed Bedrudddîn. Umdetü’l-kâri Şerhu Sahîh-i Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru ihyai’t-turâsi’l-arabî, ty.
• Başaran, Selman. “Hadislerde Mana Rivayetinin Sonuçları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi III/3 (1991), 65-76.
• Beyhakî, Ahmed b. Huseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. baskı., 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûz er-Rahman Zeynullah vd. (thk.). 18 Cilt. Medine: Mektebetü’ulûm ve’l-hikem, 292M.S.
• Buharî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’l-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar min Umûri Resûlillahi ve Sünenihi ve Eyyâmihî. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Dımeşk: Dâru Tûki’n-Necât, 2001.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayp Arnaut vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. Müsnedü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Süleym Esed Ed-Derânî. 4 Cilt. Suud: Dâru’l-muğnî, 2000.
• Doğanay, Süleyman. Hadis Rivayetinde Ravi Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb Arnaût vd. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 2009.
• Ebû Ya’la, Ahmed b. Ali. Müsnedü Ebî Ya’la. thk. Hüseyn Selîm Esed. 13 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-me’mûn, 1984.
• Engin, Sezai. Hz. Peygamber’in Yasakları: Anlam ve Yorum Açısından Hadislerdeki Nehiyler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Erul, Bünyamin. “Rivayet Metinlerinde Ravilerin Tasarrufları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLII/ (2001), 173-212.
• Güler, Zekeriya. “Ümmü Atıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/314. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ʿale’s-sahihayn. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Hattabî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed. Meâlimü’s-sünen. 4 Cilt. Halep: el-Matbaatü’l-ilmiyye, ts.
• Heysemî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr. Mecmeu’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid.thk. Hüseyn Selim ed-Derânî. 2 Cilt. y.y.: Dâru’l-me’mûn, ts.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillâh en-Nemerî. el-İstizkâr. thk. Salim b. Muhammed Ata vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. Kitabu’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemal Yusuf Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409.
• İbn Hacer el-Askalanî, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-bârî Şerhu Sahih-i Buharî. thk. Muhammed Fuat Abdulbaki. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Bustî. Sahîhu İbn-i Hibbân. thk. Muhammed Ali Sönmez ve Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshak. Sahîhu İbni Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. 2 Cilt. yy.: el-Mektebetü’l-İslamî, 2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb Arnaût vd. 5 Cilt. b.y.: Dâru Risâleti’l-âlemiyye, 2009.
• İstemi̇, Fuat. “Hadislerin Bağlamının Tespitinde İhtisar ve Takti’ Uygulamasının Neden Olduğu Sorunlar”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017), 315-326.
• Malik b. Enes, el-Medinî. Muvatta’. thk. Muhammed Fuat Abdülbaki. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1985.
• Mübarekfûrî, Ebü’l-Ula Muhammed Abdurrahman. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Müslim, Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuat Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1955.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. el-Müctebâ mine’s-Sünen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbaati’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdulmun’ım Şelbî. 10 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyye Muhyiddîn. el-Minhâc Şerhu Sahih-i Müslim b. Haccac. 18 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1392.
• Özüdoğru, Bekir. “Sıhhat ve Delâlet Açısından Râvinin Rivayetine Muhalif Ameli”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi XVIII/1 (2018), 131-164.
• San’ânî, Abdurrezzak b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habiburrahman el-A’zamî. Beyrut: el-Meclisü’l-ilmî, 1403.
• Şaban, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Şahin, Osman. “Kadınların Mahremsiz Yolculuk Yapmasının Hükmü”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 34 (2019), 359-387.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Tarık b. Avz. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-harameyn, ts.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdilmecid. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zehra en-Neccâr. 5 Cilt. Beyrut: Alemü’l-kütüb, 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb Arnaût. 16 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’l-kebîr - Süneni’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-garbi’l-İslamî, 1998.
• Toksarı, Ali. “Teşrii Değer Açısından Sünnetin Konumu”. Bilimname: Düşünce Platformu 27 (Şubat 2014), 9-24.
• Ünal, Yavuz. Hadis Geleneğinde Metin Bilinci. Samsun: Etüt yayınları, 2008), Yıldırım, Enbiya. “Hadislerin Manayla Rivayeti”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 279-314.
• Yılmaz, Rahile Kızılkaya. “İhtilâfü’l-Hadîs İlmi Açısından Kadının Mahremsiz Yolculuğu”. Diyanet İlmi Dergi LXVIII/1 (2022), 263-300.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf. Nasbu’r-râye li ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-reyyân, 1997.