A Critical Perspective on The Classical Linguıstic Approach in The Context Of Teysîru'n-Nahw: The Case of Muberred, Sa'leb And Ebu Alı Al-Farisî

Yıl 2023, Sayı: 54, 283 - 304, 30.06.2023

Mustafa Keskin Sefa Erkmen

https://doi.org/10.17120/omuifd.1235850

Öz

Al-Nahw is a branch of science on which many researches and studies have been carried out from the time it emerged to the present day. Since this branch of science directly or indirectly affects other Islamic Sciences, it is essential that it is thoroughly interpreted and studied. In line with this purpose, early period linguists made maximum efforts to determine the rules and principles of al-Nahw; In this context, they used the Qur'an, Arabic literary texts, and the language use of fluent-speaking tribes as evidence in determining grammatical rules. In the first century of Islam, language studies developed rapidly and emerged as a school in Basra. Over time, linguists disagreed about a number of issues regarding grammar and gave independent opinions from each other. When these views were examined, it has been determined that there are some debates that make grammatical issues complicated. The idea has emerged that these discussions and views made the learning of al-Nahw difficult and complicated. Therefore, in order to eliminate or minimize the difficulties of al-Nahw, some linguists have made attempts such as tajdid (renewal), ihya (revival) and taysir (simplification) in al-Nahw. In this study; Linguists such as al-Mubarrad, who belongs to the Basra language school; Tha’lab, who belongs to the Kufe language school, and Abu Ali al-Farisî, who belongs to the Baghdad language school, are discussed. The views of these linguists on issues regarding al-Nahw were examined and evaluated in the context of taysir’un-nahw (simplification of nahw).

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Taysir’un-Nahw, al-Mubarrad, Tha’lab, Abu Ali al-Farisi

Teysîru’n-Nahv Bağlamında Klasik Dil Bilimi Yaklaşımına Eleştirel Bir Bakış: Müberred, Sa‘leb ve Ebû Ali el-Fârisî Örneği

Öz

Nahiv, ortaya çıktığı dönemden günümüze kadar üzerine çok sayıda araştırma ve çalışma yapılan bir ilim dalıdır. Bu ilim dalı, doğrudan veya dolaylı olarak diğer İslami ilimleri etkilediğinden, doğru anlaşılması ve iyi öğrenilmesi son derece önem arz etmektedir. Bu amaç doğrultusunda erken dönem dil bilimciler, nahiv ilminin kurallarını belirleme yolunda azami gayret göstermişler; bu bağlamda Kur’ân-ı Kerim’i, Arapça edebi metinleri ve fasih konuşan kabilelerin dili kullanma şekillerini, gramer kurallarını belirlemede delil olarak kullanmışlardır. İslâm’ın ilk asrında, dil çalışmaları hızlı bir şekilde gelişim göstermiş ve Basra’da bir ekol olarak ortaya çıkmıştır. Zamanla bazı gramer konuları hakkında dil bilimciler ihtilafa düşmüş ve birbirlerinden bağımsız görüşler zikretmişlerdir. Bu görüşler incelendiğinde, içlerinde gramer konularını karmaşık hale dönüştüren bazı tartışmalar olduğu tespit edilmiştir. Bu tartışmaların ve görüşlerin nahiv ilminin öğrenimini zorlaştırdığı ve meseleleri karmaşık bir hale dönüştürdüğü fikri ortaya çıkmıştır. Bundan dolayı, nahiv ilminin zorluklarını ortadan kaldırmak veya asgariye indirmek için bazı dil bilimciler, nahiv ilminde tecdîd (yenileme), ihyâ (canlandırma) ve teysîr (kolaylaştırma) gibi girişimlerde bulunmuşlardır. Bu çalışmada ise; Basra dil ekolüne mensup Müberred, Kûfe dil ekolüne mensup Sa‘leb ve Bağdat dil ekolüne mensup Ebû Ali el-Fârisî gibi dil bilimciler ele alınmıştır. Söz konusu bu dilcilerin bazı nahiv konuları hakkındaki görüşleri incelenmiş ve teysîru’n-nahv (nahvin kolaylaştırılması) bağlamında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Teysîru’n-Nahv, Müberred, Sa‘leb, Ebû Ali el-Fârisî

Kaynakça

• Akdağ, Hasan. Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Kitabevi, 1981.
• Akkan, Ahmet. Ebu’l Abbâs el-Muberred ve el-Kâmil fi’l-edeb Adlı Eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Arap Dili ve Belagati Bilim Dalı, Y. Lisans Tezi, 2006.
• Alâî, Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. Fusûlü’l-müfîdeh fi’l-vâvi’l-mezîdeh. thk. Hasan Mûsâ eş-Şâ‘ir. Amman: Dârü’l-Beşîr, 1410/1990.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. Hizânetü’l-edeb ve lübbu lübâbi lisâni’l- ‘Arab. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hânicî, 1418/1997.
• Bakır, Sami. Ebû ‘Alî el-Fârisî’de Dilbilimsel Tenkit -el-İğfâl Eseri Örneği-. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Arap Dili ve Belagatı Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2019.
• Cevcerî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdülmün‘im b. Muhammed el-Kâhirî eş-Şâfi‘î. Şerhu şuzûri’z-zehebi fî ma‘rifeti kelâmi’l-‘Arab. thk. Nevvâf b. Cezâ el-Hârisî. Suudi Arabistan: ‘İmâdetü’l-Bahsi’l-‘İlmî, 1423/2004.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Mu‘cemü’t-ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, t.s.
• Dayf, Şevkî. “Nahvin Kolaylaştırılması”. çev. Ali Bulut. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7/3 (2005).
• Dayf, Şevkî. el-Mederisü’n-nahviyyeh. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, t.s.
• Dayf, Şevkî. Tecdîdü’n-nahv. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 2013.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-Nahviyyîn: el-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. b.y: el-Mektebetü’l-‘Asriyyeh, t.s.
• Erkmen, Sefa. Arap Dilinde Harfi Cerler ve Ahkâm Ayetlerinde Manaya Etkisi: Cessâs Örneği. Ankara: İlâhiyât, 2021.
• Ezherî Mustafa Mahmûd. Teysîru kavâ‘idi’n-nahvi li’l-mübtediîn. Mısır: Dâru’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 1425/2004.
• Fırıncı, Doğan. Ebu’l-Abbâs el-Müberred’in el-Muktedab Adlı Eserinde Sarf İlmine Ait Görüşleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2016.
• Galâyînî, Şeyh Mustafa. Câmi‘u’d-durûsi’l-‘Arabiyye. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, t.s.
• Halef el-Ahmer b. Hayyân el-Basrî. Muḳaddime fi’n-nahv. thk. İzzeddin et-Tenûhî. Şam: İhyâi’t-Turâs, 1381/1961.
• Hammûd, Hudar Mûsâ Muhammed. en-nahv ve’n-nuhât el-medâris ve’l-hasâis. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütübi, 1423/2003.
• Hatîb, Tâhir Yûsuf. Mu‘cemu’l-mufassal fi’l-İ‘râb. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1428/2007.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân el-Mevsılî. el-Münsıf li İbn Cinnî Şerhu kitâbi’t-tasrîh li Ebî Osmân el-Mâzinî. b.y.: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1373/1954.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-‘Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullah, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, t.s.
• İbnü’d-Dehhân, el-İmâm Ebî Muhammed Saîd b. Mübârek en-Nahvî. Kitâbü şerhi’d-dürûs fi’n-nahv. thk. İbrâhîm Muhammed Ahmed el-İdkâvî. Kahire: Matba‘atü’l-Emâneh, 1411/1991.
• Keskin, Mustafa. Nahiv İlminde Vâdıh Türü Eserler ve ez-Zübeydî’nin Kitâbü’l Vâdıh Adlı Eseri. Ankara: İlâhiyât, 2020.
• Mahmûd el-Hüseynî Mahmûd. el-Medresetü’l-Bağdâdiyyetü fî târîhi’n-nahvi’l-‘Arabi. b.y.: Dâru ‘Ammân, t.s.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedreddîn Hasan b. Kâsım b. Abdillah b. Ali el-Mısrî el-Mâlikî. el-cene’d-dânî fî hurûfi’l-me‘ânî. thk. Fahruddîn Kabeve, Muhammed Nedîm Fâzıl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1413/1992.
• Müberred, Ebü'l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. Muktedab. thk. Muhammed Abdulhâlik ‘Udayme. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, t.s.
• Özdemir, Sevim. Ebû Ali el-Fârisî ve Nahiv İlmindeki Yeri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Y. Lisans Tezi, 1996.
• Sa‘leb, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. Mecelis-ü Sa‘leb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 2. Baskı. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, 2008.
• Sevdi, Ali. Arap Grameri Literatüründe Sa‘leb ve el-Mecâlis’i. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2019.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celalettin. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi cem‘u’l-cevâmi‘. thk. Abdulhamîd Henedâvî. Mısır: Mektebetü’t-Tevfîkiyye, t.s.
• Şen, Ahmet. Ebu’l-‘Abbâs el-Müberred’in el-Muktedab Adlı Eserinde Nahiv İlmine Ait Görüşleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2016.
• Tantâvî, Muhammed. Neş’etü’n-nahv ve târîhu eşhuri’n-Nuhât. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, t.s.
• Tavîl, Seyyid Rezek. el-hilâf beyne’n-Nahviyyîn. Mekke: Mektebetü’l-Faysaliyye, 1405/1984.
• Tenûhî, Ebü’l-Mehâsin el-Mufaddal b. Muhammed b. Mis‘ar el-Ma‘arrî. Târîhu’l-‘ulemâi’n-nahviyyîn mine’l-Kûfiyyîn ve’l-Basriyyîn ve gayrihim. thk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Suudi Arabistan: Câmi‘atü’l-İmâm Muhammed b. Su‘udi’l-İslâmiyye, 1401/1981.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Abdullâh b. Hüseyin b. Abdillâh el-Bağdâdî Muhibbüddîn. el-Lübâb fî ‘ileli’l-binâ-i ve’l-i‘râb. thk. Abdü’l-İlâh en-Nebhân. Şâm: Dâru’l-Fikr, 1416/1995.
• Üşmûnî, Ali b. Muhammed b. Îsâ Ebü’l-Hasen Nûruddîn. Şerhu’l-Üşmûnî ‘ale elfiyyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• Üşmûnî, Ali b. Muhammed b. Îsâ Ebü’l-Hasen Nûruddîn. Şerhu’l-Üşmûnî ‘ale Elfiyyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. İshâk el-Bağdâdî en-Nihâvendî. Kitâbü’l-Lâmât. thk. Mâzin el-Mübârek. Şam: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
• Zehebî, İmâm Şemsü’d-Dîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyerü a‘lâmi’n-Nübelâ. thk. Hassân Abülmennân. Lübnan: Beytü’l-Efkâr ed-Devliyyeh, 2004.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. el-Mufassal fî sin‘ati’l-i‘rab. thk. Ali Mülhim. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.