İslam Hukukunda Reşit Kızın Veliden İzinsiz Nikahlanma Yetkisi Bağlamında Üniversiteli Kız Öğrencilerin Evliliğinin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Sayı: 56, 67 - 95, 30.06.2024

Şevket Pekdemir

https://doi.org/10.17120/omuifd.1424312

Öz

Bekar kızın evliliği konusu geçmişte olduğu gibi günümüzde de aile hukukunun tartışmalı alanlarından birini oluşturur. Dolayısıyla İslam aile hukukunda da reşit kızın evliliği konusu güncelliğini korumaya devam etmektedir. Çalışmada üniversiteli kız öğrencilerin evliliği klasik dönem İslam hukukçularının görüşleri ve modern hukukçuların değerlendirmeleriyle mukayeseli olarak ele alınmıştır. Bu kapsamda günümüzde üniversitede eğitim gören kız öğrencilerin babaları tarafından habersiz veya rızasız evlendirilmesi ile kendiliğinden özgür iradeleriyle anne veya babasından habersiz ya da rızaları olmadan evlenebilmeleri tartışılmıştır. Makalede feminist teologların naslarda kadına negatif ayrımcılık yapıldığı, erkeğe göre akit ehliyetinin sınırlandığı iddiaları ehliyet, sosyokültürel arka plan ve ailenin kurumsal yapısı bakımından değerlendirilmiştir. Bu bağlamda üniversiteli kız öğrencilerin kendi iradeleriyle evlenebilecekleri ancak ebeveynin rızasının gözetilmesinin ve tecrübelerinden istifade edilmesinin evlilikten beklenen maslahatların gerçekleşmesinde etkili olduğu vurgulanmış, fukahanın çoğunluğunun menfi tutumunun nasların sosyokültürel şartlara göre yorumlanmasından kaynaklandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Aile, Ehliyet, Evlilik, Kültür

Evaluation of the Marriage of Female University Students in the Context of the Authority of Girls at the Age of Majority to Marry Without Parental Consent in Islamic Law

Öz

The issue of a single girl's marriage, as in the past, remains one of the controversial areas of family law today. Therefore, the marriage of an adult girl continues to maintain its relevance in Islamic family law as well. In this study, the marriage of university female students is discussed comparatively with the views of classical period Islamic jurists and the evaluations of modern jurists. In this context, the discussion has focused on female students currently attending university being married off by their fathers without their knowledge or consent, as well as their ability to marry on their own free will without their parents' knowledge or consent. The article evaluates the claims of feminist theologians that the religious texts negatively discriminate against women and limit their contractual capacity compared to men, in terms of capacity, socio-cultural background, and the institutional structure of the family. In this context, it is emphasized that university female students can marry of their own free will, but considering and benefiting from parental consent and experience is effective in realizing the expected benefits of marriage. It is concluded that the negative attitude of the majority of jurists stems from interpreting religious texts according to socio-cultural conditions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Family, Capacity, Marriage, Culture

Kaynakça

• Acar, Halil İbrahim. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Ağaoğlu, Reşat Ahmet. İslam’ın İlk Yıllannda Evlilikler ve Evlendirmeler. İstanbul: Hiper Yayın, 2018.
• Ak, Ayhan. İslam Hukukunun Sabiteleri Kâsânî'ye Göre İcmânın Teorisi ve Pratiği. Samsun: Üniversite Yayınları, 2020.
• Aksoy, Muhammed Mehdi. “İslâm Hukuku Açısından Nikâh Akdinde Velâyet”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 9/18 (2022), 465-487.
• Apaydın, H. Yunus. “Velâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/15-19. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Apaydın, H. Yunus, “Nikah Akdinin Mahiyeti ve İmam Nikahı Uygulaması”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2000), 371-380.
• Arasoğlu, Mustafa, “Günümüzde Uygulamada Olan Resmî Nikâh ile İmam Nikâhının Fıkhî Açıdan Mukayesesi”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (ts.), 628-642.
• Ark, Ümmühan. “Osmanlı Modernleşme Sürecinde Din ve Kadın”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2018), 77-116.
• Ateş, Ali Osman. “Câhiliyyeden İslâm’a: Peygamberimiz Döneminde Ailenin Değişimi”. Peygamberimizin Sünnetinde Aile. ed. Huriye Martı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019, 1-23.
• Aydın, Mehmet Akif. “Çocuk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/361-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. Aydın, Mehmet Akif. İslam-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul: İFAV Yayınları, 1985.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/533-539. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bayındır, Abdulaziz. “Fıkha Göre Nikâh Sözleşmesinde Velinin Yeri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 45-67.
• Beşer, Faruk. “İslam Fıkıh Kültüründe Kadın Algısının Analizi”. Türkiye V. Dini Yayınlar Kongresi-Kadın Konulu Dini Yayınlar, 105-118. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. es-Sahîh. Beyrut: Dâru İbnü Kesîr, 1987.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. Salahiddin. Keşşâfü’l-Kınâ’ an Metni’l-İkna’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kurʾân. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1405.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2010.
• Çalık, Bünyamin, “Kur’an ve Sünnetin Aileye ve Evliliğe İlişkin Tavsiyeleri ve ‘Dini Nikâh’ Olgusunun İslam Hukuku Bağlamında Değerlendirilmesi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (2015), 115-134.
• Çalış, Halit. “Teberru Ehliyeti Bağlamında Kadının Malî Özerkliğinin Erkeğin İznine Bağlanması”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 4/1 (2004), 7-28.
• Çolak, Abdullah. İslam Aile Hukuku, Çorum: Öncü Basım Yayım, 2017.
• Dalgın, Nihat. “Aile Kurumunun Nikâh Aşamasıyla İlgili Fıkhî Sorunları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 35-50.
• Danışman, Muhammet Ali. “İslam Hukukuna Göre Evlilikte Velayet ve Kapsamı”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006), 239-258.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Demircan, Adnan. Cahiliyeden İslam’a Kadın ve Aile. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî ala Şerhi’l-Kebîr. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• Duman, Vildan Sali. Fukahânın Kadın Tasavvuru. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Ebû Davud, Süleyman b. El-Eş’as el-Ezdî. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, ts.
• Ekinci, Ekrem Buğr. Hukukun Serüveni. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2017.
• Erdoğan, Mehmet. “İmam Ebû Hanife ve Kadının Nikâh Akdinde Taraf Olması”. İslâmî Araştırmalar 15/1-2 (ts.), 255-257.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Esen, Bilal, “Güncel Olgular Bağlamında Nikâh Akdiyle İlgili Farklı Bazı Görüşlerin Değerlendirilmesi”. Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı VI: Zekât, Evlilik, Kadınların İbadet ve Sosyal Hayatı ile İlgili Farklı Görüşlerin Yeniden Değerlendirilmesi, Ankara: DİB Yayınları, (2013), 87-119.
• Gül, Mutlu. “Hadislerin Rivayet Özelliklerinin Fıkha Etkisi Bağlamında Velisiz Kıyılan Nikâhın Batıl Olduğunu İfade Eden Rivayetlerin Tahric ve Tenkidi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 361-376.
• Güneş, Elif Betül. Tarafların Maksatları Açısından İslâm Fıkhında Nikâh. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hatemî, Hüseyin. İlâhî Hikmet’de Kadın. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2013.
• Hilli, Ebü’l-Kasım Necmüddîn Ca‘fer b. Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ. Şerâ’i’u’l-İslâm fî mesâ’ili’l-helâl ve’l-harâm. Beyrut: Dâru’l-Kâri, 2004.
• İbn Abdilber, en-Nemerî. el-Kâfî fî fikhi ehli’l-Medîne. Riyad: Mektebetü’r-Riyad, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-Alemiyye, 2009.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahrü’r-râʾik şerhu Kenzi’d-dekâ’ik. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd. Fethu’l-kadîr. Dâru’l-Fikr, ts.
• Kahraman, Abdullah. “İslam Hukukunda Kadının Hukuki Tasarruf Ehliyeti”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2014), 25-39.
• Karacabey, Salih - Gül, Mutlu. “Fıkhî Hadislerin Özellikleri Bağlamında ‘Velisiz Nikah Olmaz’ Hadisinin Tahrîc ve Tenkîdi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2012), 33-48.
• Karan, Cuma. “Aile Bağlamında Cinsiyet Eşitliğinin Arka Planı ve İslam’ın Buna Bakışı”. Farklı Yönleriyle İslam’da Aile. ed. Ömer Sabuncu. 177-197. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kayrevânî, İbnü Ebi Zeyd. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ʿalâ mâ fi’l-Müdevvene min ġayrihâ mine’l-ümmehât min mesâʾili Mâlik ve ashâbih. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslami, 1999.
• Koçak, Muhsin vd. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Köksal, İsmail, “Uygulamadaki Resmî ve Dinî Nikahların Fıkhî Yönü”, Bilimname : Düşünce Platformu 7/16 (2009), 25-41.
• Köse, Saffet. “İslam Hukukuna Göre Evlenmede Velâyet”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 101-116.
• Köse, Saffet. “Nikah Hak ve Değer Bağlamında Fıkhi Bir Analiz”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 30 (2017), 9-44.
• Köse, Saffet. “Toplumsal Meşrûiyet Açısından Nikâhta Aleniyet ve Türkiye’de İmam Nikâhı Uygulaması”. 471-501. İstanbul, 2012.
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2014.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Malik b. Enes. el-Muvatta’. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1985.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-Kebîr hüve Şerhu Muhtasari’l-Müzenî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye fî şerhi bidâyeti’l-mübtedî. Kahire: ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Özay, Hilal, “Nişanlılıkta Yaptırılan İmam Nikâhının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (2020), 131-159.
• Özcan, Kemal. Hz. Peygamberin Söz ve Uygulamalarının Tarihselliği Üzerine. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Öztürkoğlu, Sema. İslâm Hukukuna Göre Gizli Nikâh Sebepleri ve Sonuçları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Pekdemir, Şevket, “Evlilikte Denklik Konuları Üzerine Bir Değerlendirme”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15 (2015), 113-149.
• Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed. el-ʿAzîz şerhu’l-Vecîz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Rûyânî, Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. Bahrü’l-mezheb. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Serahsî, Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, ts.
• Şahin, Osman. “İslam Hukuk Metodolojisinde Zerâyi’ ve Uygulaması”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006), 209-243.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: Daru’l-Ma'rife, 1990.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muġni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsat. Kahire: Dârul’l-Haremeyn, ts.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî. Şerhu Meâni’l-âsâr. Riyad: Âlemü’l-kütüb, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünen. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslami, 1998.
• Topal, Şevket. “Velâyet ve Vesâyet Yetkisi Açısından İslâm Hukukunda Korunmaya Muhtaç Çocukların Bakım ve Gözetimi”. Karadeniz Teknik Üniversitesi Rize İlahiyat Fakültesi Çocuk Sorunları ve İslâm Sempozyumu, 286-309, Rize: 2005.
• Turgut, İhsan. İslam’da Çağdaşlaşma. İzmir: Anadolu Matbaacılık, 1996.
• Utku, Nihal Şahin. “Antik Çağ’ dan İslam’a Kadın - Tarihi Bir Perspektif”. Kadın Olmak İslam, Gelenek, Modernite ve Ötesi. ed. H. Şule Albayrak. 115-174. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Ünal, İsmail Hakkı. Hadisler ve Yorum. Ankara: Ankara Okulu, 2021.
• Vatandaş, Celaleddin. Modern Çöküş: İnsanın Modern Halleri. İstanbul: Açılım Kitap, 2015.
• Yenidoğan, Adem. “Doktrinde Çocuk Evliliği Kabul Edilen Yaş Sınırı Bağlamında Günümüz İslam Toplumlarının Aile Hukuku Kanunlarında Asgari Evlilik Yaşı”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 15 (2022), 179-204.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Mufassal fî ahkâmi’l-mer’e ve’l-beytü’l-müslim fi’ş-şeriati’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.