Prososyal Davranışların Etik Temellendirmesi: 6 Şubat Depremleri Sonrası Kurtarma Çalışmalarına Katılan Maden İşçileri Üzerine Nitel Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 56, 185 - 212, 30.06.2024

Feyza Karaahmetoğlu Hasan Meydan

https://doi.org/10.17120/omuifd.1450849

Öz

Bu çalışma, bir prososyal davranış örneği olarak maden işçilerinin 6 Şubat 2023 depremlerinde arama-kurtarma faaliyetlerindeki özverili çabalarının etik kaynağını anlamayı amaçlamaktadır. Araştırma olgu bilim deseninde nitel bir araştırmadır. Araştırma kapsamında amaçlı ve kartopu örnekleme yöntemiyle ulaşılan 17 katılımcıyla yüz yüze ve online mülakat yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Zonguldak’ta TTK ve özel maden ocaklarında çalışan, 6 Şubat 2023 depremlerinde arama kurtarma faaliyetlerine gönüllü katılmış olan maden işçileri oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmış ve elde edilen veriler betimsel analiz tekniğiyle analiz edilmiştir. Tema, kategori ve kodlar; araştırma soruları, katılımcı görüşleri ve literatür incelemesiyle oluşturulmuştur. Bulgular dört tema altında incelenmiştir: (i) arama-kurtarma çalışmaları esnasında yaptığı işi tanımlama, (ii) arama-kurtarma çalışmaları esnasında yaptığı işi etik açıdan temellendirme, (iii) başarıyı tanımlama, (iv) arama-kurtarma çalışmaları esnasında karşılaşılan güçlükler ve başa çıkma yolları. Araştırma bulguları prososyal davranışları temellendirmede toplumsallık duygusunun en belirgin etken olmakla birlikte inanç, vicdan ve empatinin önemli faktörler olduğunu göstermektedir. Bununla beraber etik değerler ile profesyonel yetkinliğin bir arada olmasının riskli çalışma ortamlarında verimi arttırdığı saptanmıştır. Araştırma sonuçlarının ahlak ve değerler eğitimine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahlak, Etik, Değerler Eğitimi

Ethical Justification of Prosocial Behaviors: A Qualitative Study of Mine Workers Who Participated in Rescue Operations Following The 6 February Earthquakes

Öz

This study aims to understand the ethical source of the selfless efforts as a prosocial behavior taken by mine workers during search and rescue operations after 6 February earthquakes. The study is qualitative and follows a phenomenological methodology. In this regard, face-to-face and online interviews with 17 individuals were conducted using the intentional and snowball sampling methods. Participants are mine workers from TTK and private miners in Zonguldak who voluntarily helped in search and rescue operations following the earthquakes on February 6, 2023. A semi-structured interview form prepared by the researchers was used as a data collecting technique, and the results were analyzed using the descriptive analysis method. Themes, categories, and codes were developed by reviewing the literature, research questions, and participant responses. The findings were analyzed under four themes: (i) description of the work performed during the search and rescue operations, (ii) ethical justification of the work done during the search and rescue operations, (iii) definition of success, (iv) challenges encountered during search and rescue operations and ways to overcome them. The results indicate that while a sense of community is the most essential aspect in justification prosocial behaviors, belief, conscience, and empathy are all important. Additionally, it has been found that in high-risk workplaces, at combination of ethical principles and professional skills enhances productivity. These results are predicted to contribute to moral and values education.

Anahtar Kelimeler

Morality, ethics, values education

Kaynakça

• Ata, Samet-Artan, İsmihan Zeliha. “Adolescent Prosociality Scale: Validity and Reliability Study”. Turkish Journal of Child and Adolescent Mental Health 28/1 (26 Şubat 2021), 38-44. https://doi.org/10.4274/tjcamh.galenos.2020.14632
• Ayten, Ali. Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• Batson, C. Daniel. “How social an animal? The human capacity for caring”. American Psychologist 45/3 (1990), 336-346. https://doi.org/10.1037/0003-066X.45.3.336
• Bekkers, René-De Graaf, Nan Dirk. “Field of Education and Prosocial Behavior”. Marktdag Sociologie.
• Blasi, Augusto. “Emotions and Moral Motivation”. Journal for the Theory of Social Behaviour 29/1 (1999), 1-19. https://doi.org/10.1111/1468-5914.00088
• Carlo, Gustavo vd. “Sociocognitive and Behavioral Correlates of a Measure of Prosocial Tendencies for Adolescents”. The Journal of Early Adolescence 23/1 (01 Şubat 2003), 107-134. https://doi.org/10.1177/0272431602239132
• Cevizci, Ahmet. Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• C̦ıladır, Sina. Zonguldak havzasında işçi hareketlerinin tarihi, 1848-1940. Ankara: Yeraltı Maden-İş Yayınları, 1977.
• Çalık, Temel vd. “İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Zorbalık Statülerinin Okul İklimi, Prososyal Davranışlar, Temel İhtiyaçlar ve Cinsiyet Değişkenlerine Göre İncelenmesi”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 15/60 (01 Ocak 2009), 555-576.
• Çekin, Abdulkadir. “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Prososyal Davranış Eğilimleri Üzerine Nicel Bir İnceleme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/28 (2013), 34-45.
• “Çiftçilikten Soma Katliamı’na giden süreç: Çizmelerimi çıkarayım mı?” https://www.gazeteduvar.com.tr/ciftcilikten-soma-katliamina-giden-surec-cizmelerimi-cikarayim-mi-haber-1589832.
• Demirkol, Melih. “Dinî Bir Tutum Olarak Yardımseverlik”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2019), 211-232. https://doi.org/10.5281/zenodo.3594044
• Dunfield, Kristen A.- Kuhlmeier, Valerie A. “Classifying Prosocial Behavior: Children’s Responses to Instrumental Need, Emotional Distress, and Material Desire”. Child Development 84/5 (2013), 1766-1776. https://doi.org/10.1111/cdev.12075
• Durkheim, Emile. Toplumsal İş bölümü. çev. Özer Ozankaya. İstanbul: Cem Yayınevi, 2014.
• Düzgüner, Sevde. “Pro-Sosyal Davranışlarda Diğerkâmlığın (Özgecilik) Tanımı Ve Konumu”. Bilimname 2019/40 (31 Aralık 2019), 351-373. https://doi.org/10.28949/bilimname.595847
• Ereğli Kömür Havzasında Tatbik Edilecek Ücretli İş Mükellefiyeti Hakkında Karar, 4444 (27 Şubat 1940). chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/4444.pdf
• Fabes, Richard A. vd. “Prosocial development”. Handbook of child psychology. ed. Nancy Eisenberg. 646-718. John Wiley & Sons, Inc., 6. Basım, 2006.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar. Ötüken Neşriyat, 1998.
• Güven, Tamer. “Zonguldak Kozlu’da Kömür Madenciliği: İşletmecilik ve Çalışma Hayatı (1848-1921)”. ed. Çeştepe, Hamza-Yıldırım, Kadir. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Hume, Hume. Ahlak. çev. Şimşek, Nil. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• İşkollarındaki İşçi Sayıları ve Sendikaların Üye Sayılarına İlişkin 2023 Ocak Ayı İstatistikleri Hakkında Tebliğ. Resmî Gazete (Sayı: 32078). Ocak 2023, chrome extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.csgb.gov.tr/media/90468/ocak_2023-isci.pdf.
• Kant, Immanuel. Pratik Usun Eleştirisi. çev. İsmet Zeki Eyüboğlu. İstanbul: Say Yayınları, 1999.
• Kara, Murat. “Ereğli Kömür Havzası’nda II. Mükellefiyet Zorunlu Çalıştırma, 1940-1947”. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/14 (2011), 411-435.
• Karadağ, Engin-Mutafçilar, İşıl. “Prososyal davranış ekseninde özgecilik üzerine teorik bir çözümleme”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 8 (01 Eylül 2009), 41-69.
• Karylowski, Jerzy. “Two Types of Altruistic Behavior: Doing Good to Feel Good or to Make the Other Feel Good”. Cooperation and Helping Behavior. 397-413. New York: Elsevier, 1982.
• Kaymakcan, Recep-Meydan, Hasan. Ahlak Değerler ve Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2020.
• Kılıç, Recep. “Ahlâkı Temellendirme Problemi”. Felsefe Dünyasi 8 (1993), 67-78.
• Kılıç, Recep. “Çağımızın Ahlak Bunalımı ve Çözüm Arayışları”. Çağımızın Ahlak Bunalımı ve Çözüm Arayışları. ed. Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
• Kumru, Asiye vd. “Olumlu sosyal davranışların ilişkisel, kültürel, bilişsel ve duyuşsal değişkenlerle ilişkisi”. Türk Psikoloji Dergisi 19/54 (2004), 109-128.
• Maslow, A. H. “A theory of human motivation”. Psychological Review 50/4 (1943), 370-396. https://doi.org/10.1037/h0054346
• Midlarsky, Elizabeth. “Helping as Coping”. Prosocial Behavior. ed. Margaret S. Clark. 238-264. Review of Personality and Social Psychology, Vol. 12. Thousand Oaks, CA, US: Sage Publications, Inc, 1991.
• Narváez, Darcia-Lies, James. Ethical motivation. Alliance for Catholic Education Press at the University of Notre Dame, 2009.
• Oser, Fritz. “Models of Moral Motivation”. Handbook of Moral Motivation: Theories, Models, Applications. ed. Karin Heinrichs-Terence Lovat. 7-27. Rotterdam: SensePublishers, 2013. https://doi.org/10.1007/978-94-6209-275-4
• Özeken, Ahmet. “Ereğli Kömür Havzası Tarihi Üzerinde Bir Deneme”. Journal of Istanbul University Law Faculty 9/3-4 (1944), 516-563.
• Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu’nda Madenciler ve Devlet Zonguldak Kömür Havzası 1822-1920. çev. Azat Zana Gündoğan-Nilay Özak Gündoğan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2009.
• Sunar, Lütfi. TYAP Türkiye Çalışma Hayatı ve Meslekler Araştırması (2020). https://tyap.net/turkiye-calisma-hayati-ve-meslekler-arastirmasi
• SGK, Sosyal Güvenlik Kurumu. Veri Uygulaması, https://veri.sgk.gov.tr/
• T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI, “Cumhurbaşkanı Erdoğan, Devlet Üstün Fedakârlık Madalyası ve Nişanı Tevcih Töreni’ne katıldı”. Erişim 06 Mart 2024. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/145892/cumhurbaskani-erdogan-devlet-ustun-fedak-rlik-madalyasi-ve-nisani-tevcih-toreni-ne-katildi
• TMMOB Maden Mühendisleri Odası, Madencilikte yaşanan iş kazaları raporu (2010-2020). chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://api.maden.org.tr/uploads/portal/resimler/ekler/f4e5d6912a_2079309069_ek.pdf
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu. Ücrete Dayalı Çalışan İstatistikleri (Ocak 2023). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C3%9Ccretli-%C3%87al%C4%B1%C5%9Fan-%C4%B0statistikleri-Ocak-2023-49359&dil=1
• TTK, Türkiye Taşkömürü Kurumu. http://www.taskomuru.gov.tr/
• Yavuzer, Nurgül. “Bir Prososyal Davranış Kaynağı Olarak Özgeci Motivasyonun İlgili Alan Yazını Işığında Değerlendirilmesi”. HAYEF Journal of Education 14/1 (02 Nisan 2017), 105-126.
• Yıldırım, Ali-Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 2005.
• Yıldırım, Ali-Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 2016.
• “‘Koltuklar kirlenmesin’ diye ayakta yolculuk yapan madenciler konuştu”. Erişim 30 Ağustos 2023. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/koltuklar-kirlenmesin-diye-ayakta-yolculuk-yapan-madenciler-o-anlari-anlatti/918146
• “Madenciler binlerce hayat kurtardı”. Erişim 30 Ağustos 2023. https://www.konhaber.com/guncel/madenciler_binlerce_hayat_kurtardi-1902784h
• “Madenciler enkazlarda ‘domuz damı’ yöntemiyle hayat kurtarıyor”. Erişim 30 Ağustos 2023. https://www.ntv.com.tr/turkiye/madenciler-enkazlarda-domuz-dami-yontemiyle-hayat-kurtariyor,I-pp0TmQ8EGNd6gbhGxjcA