Mitlerde ve Müslüman Gelenekte Kadının Yaratılması

Yıl 2024, Sayı: 57, 105 - 120, 31.12.2024

Özden Kanter

https://doi.org/10.17120/omuifd.1524155

Öz

Kadının yaratılması ile ilgili mitsel anlatımlar, toplumun yaşam biçimi, bulunduğu coğrafya ve kadının toplumdaki rolüne göre olumlu veya olumsuz motiflerle şekillenmiştir. Geçmiş zamanlardan bu yana birçok toplumda hâkimiyet kuran ve hükmeden erkek olduğundan dinsel söylem ve yorumlar da doğal olarak eril bir dil etrafında şekillenmiştir. İslam’ın ortaya çıktığı dönemde de asabiyet belirleyici olmakla birlikte toplumların yaşam biçiminin erkek egemen olduğu ifade edilebilir. Buna rağmen gerek Kur’an’ın kadın ile ilgili bakış açısı gerekse Hz. Muhammed’in yaşantısındaki örneklerin bize, İslam’ın gelişine kadar yerleşmiş olan olumsuz ve bir metadan ibaret kadın algısını değiştirmeyi hedeflediğini göstermektedir. Bu çalışmada mitlerde kadının yaratılışına dair anlatımların kültürel ve inançsal arka planları ele alınarak Müslüman gelenekteki yorumlarla ortak veya ayrışan yönleri değerlendirilecektir. Kadın ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Fakat yapılan her çalışma o alanın sınırları içerisinde ele alınmaktadır. Bu çalışmada disiplinler arası bir karşılaştırma yöntemi kullanarak, mitlerdeki kadın algısının toplumsal zihinde oluşmaya başlamasından günümüze kadar yorumlanmasındaki değişiklikler incelenmektedir. Netice itibariyle mitlerde toplumsal yaşamın şekline göre kadın ya yüceltilmiş veya sonrasında vahiy kaynaklı dinlerin yorum biçimlerine de yansıdığı gibi yaratılışı ile ilgili anlatımlardan başlayarak, onun içinde bulunduğu her yer ve durum olumsuzlanmıştır. Oysa Kur’an, iman eden ve salih amel işleyen bireyleri övmüş ve onları ahirette kurtuluşa erenler olarak nitelendirmiştir. Hz. Peygamber de toplumda kadının konumunu değiştirmek için gerek kendi hayatıyla örneklik teşkil ederek, gerekse inananlara tavsiyelerde bulunarak kadın, erkek, çocuk ayrımına gitmeden toplumda birleştirici bir farkındalık oluşturmaya gayret etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, İslam, Mitoloji, Yaratılış, Kadın.

Creation of Women in Myths and Muslim Tradition

Öz

Mythical narratives about the creation of women have been shaped with positive or negative motifs according to the way of life of the society, the geography where it is located and the role of women in society. Since it is men who has dominated and ruled in many societies since ancient times, religious discourse and interpretations have naturally been shaped around a masculine language. In the period when Islam emerged, it can be stated that the way of life of societies was male-dominated, as well as aṣabiyyah played decisive role. Nevertheless, both the Quran's perspective on women and the examples of the Prophet Muhammad's life show that the Qur'an aims to change the negative and commodity-like perception of women that had been established until the advent of Islam. In this study, the cultural and religious backgrounds of the narratives about the creation of women in myths will be discussed and their common or differentiating aspects with the interpretations in the Muslim tradition will be evaluated. Many studies have been conducted on women. However, every study is handled within the boundaries of that field. In this study, by using an interdisciplinary comparison method, the changes in the interpretation of the perception of women in myths from the beginning of the formation of the social mind to the present day will be examined. In conclusion in myths, women are either glorified according to the form of social life or, as reflected in the interpretation forms of religions based on revelation, every place and situation they are in is negated, starting from the narratives about their creation. However, the Quran praises individuals who believe and do good deeds and describes them as those who are to attaine salvation in the afterlife. The Prophet also tried to create a unifying awareness in society by setting an example with his own life and by giving advice to believers, without making any distinction between women, men and children.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Islam, Mythology, Creation, Woman.

Kaynakça

• Acarlıoğlu, Ahmet. “Câhiliye Arap Toplumunda Kız Çocuklarının Katli Meselesi: İslam Tarihi Perspektifinden Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 441-460.
• Ağırman, Cemal. Kadının Yaratılışı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2001.
• Bakkal, Ali. “Kadının Kaburga Kemiğinden Yaratıldığını Belirten Rivayetler Hakkında Bir Değerlendirme”. İlahiyat Akademi 18/2 (2023), 53-85.
• Birinci, Züleyha. “Nefs-i Vâhide İfadesinden Hareketle Kadının Yaratılışı Hakkında Bir Değerlendirme”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/1 (2014), 151-164.
• Bottéro, Jean - Kramer, Samuel Noah. Mezopotamya Mitolojisi. çev. Alp Tümertekin. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2006.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmi’u’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman ed-. Sünenü’d-Dârimî. thk. Fevvaz Ahmed Zemerli. Beyrut: Dârü’l-Kitâbü’l-Arabî, 1407.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2014.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Eliade, Mircea. Kutsal ve Kutsal Dışı. çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Gaster, Thedore. Myth, Legend and Customs in the Old Testament. New York: Harper and Row Publisher, 1969.
• Graves, Robert - Patai, Raphael. İbrani Mitleri Tekvin-Yaratılış Mitleri. çev. Uğur Akpur. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Gürkan, Salime Leyla. Yahudilik. İstanbul: İsam Yayınları, 2017.
• Hanbel, Ahmed b. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982.
• Hansen, William. Yunan ve Roma Mitolojisi. çev. Ümit Hüsrev Yolsal. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Hesiodos. İşler ve Günler. çev. Azra Erhat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1977.
• İbn Hacer, Şemsüddîn Ahmed b. ʻAlî el-ʻAskalânî. Fethu’l-bârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru’r-Reyyân li’t-Türâs, 1987.
• İsfehânî, Râğıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an. Beyrut: Darü’l-Marife, 2010.
• Kramer, Samuel Noah. Sümer Mitolojisi. çev. Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
• Lıanshan, Chen. Çin Mitolojisi. çev. Hasan Bögün. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur el-. Te’vîlâtü’l Kur’an. çev. Ahmet Vanlıoğlu. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur el-. Te’vîlâtü’l Kur’an. çev. Ahmet Vanlıoğlu. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Câmiʻu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Okumuş, Namık Kemal. Kur’an’ın Öznesi Kadın. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Ögel, Bahattin. Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1971.
• Özdemir, Ayşe Nur. “Modern Türk Romanında İnsanlığın Ve Yaratılışın İlk Günlerine Metinlerarası Bir Yolculuk: Âdem İle Havva Kıssasının Yeniden Yorumları”. Trakya Üniversitesi edebiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2021), 21-44.
• Öztürk, Mustafa. Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-gayb. thk. Seyyid İmran. Kahire: Dârü’l-Hadis, ts.
• Reik, Theodor. The Creation of Woman. New York: G. Braziller, 1960.
• Stone, Merlin. When God Was a Woman. New York: The Dial Press, 1976.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiu’l-beyan fî Te’vîli’l-Kur’an. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. el-Câmiʻu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. Kadın Karşıtı Söylemin İslam Geleneğindeki İzdüşümleri. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2000.
• Tunçer, Mustafa. “Kur’an-ı Kerim Işığında Kadının İtibarını Düşüren Konuların Değerlendirilmesi”. Trabzon İlahiyat Dergisi 6/1 (2019), 457-492.
• Yıldırım, Nimet. İran Mitolojisi. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2012.
• Yolcu, Mehmet Ali. “Havva’nın Öyküsü: Kozmolojik ve Antropogonik Mitlerden Kadın Yaratımına Senkretik Bir Yaklaşım”. Folklor/Edebiyat Dergisi 19/73 (2013).
• Zingsem, Vera. Lilith. çev. Devrim Doğan Yüzer. İzmir: İlya Yayınları, 2005.