İnfâk ve İsrâfla İlgili Âyetlerde Müfessirlerin Ahlâk Kültür İlişkisine Dair Yorumları

Yıl 2024, Sayı: 57, 169 - 192, 31.12.2024

Elif Yazıcı

https://doi.org/10.17120/omuifd.1546748

Öz

Bu araştırma müfessirlerin yorumları bağlamında infâk ve isrâfla ilgili âyetlerde ahlâk kültür ilişkisini ele almaktadır. Araştırmanın amacı, bu âyetlerde ahlâk kültür irtibatını ortaya koymaktır. Mesele câhiliye örfü ve nüzûl ortamının ilgili âyetlere nasıl yansıdığının tespiti açısından önem arz etmektedir. Konu Mekkî sûrelerle sınırlandırılmış ve meseleye dair on iki âyet incelenmiştir. Bütüncül bir bakış açısıyla ele alınması yönüyle benzer çalışmalardan ayrılmaktadır. Yöntemi, yorumlama ve karşılaştırmadır. Bir âyet dışındaki tüm âyetlerin yorumunda filolojik açıklamalar, esbab-ı nüzûl rivâyetleri, câhiliye ve nüzûl döneminin âdetleri yer almaktadır. İnfâk eden ve etmeyenlere yönelik hür ve köle benzetmesiyle en-Nahl 75. âyet doğrudan câhiliyedeki toplum yapısına; infâk ticâret ilişkisiyle Fâtır 35/29. âyet nüzûl ortamına atıfta bulunmaktadır. İsrâfla ilgili el-A‘râf 7/31. âyet câhiliye örfündeki haccla ilgili bir uygulamayı kaldırmıştır. Ayrıca el-İsrâ 17/26-27, 29. ve el-Müzzemmil 73/20. âyetteki ifadeler dil kültür ilişkisini ortaya koymuştur. Müfessirlerin bu âyetlerin yorumunda dilbilimsel izahlara yoğunlaştığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İnfâk, İsrâf, Cömertlik, Örf

Commentaries of the Interpreters on the Relationship Between Morality Culture In Verses Related to Charity and Waste

Öz

This research takes the relationship between morality and culture in the verses about charity and waste in the context of commentators’ interpretations. The aim of the research is to prove the connection between morality and culture in these verses. The issue is important in terms of determination how the customs of jahiliyyah and the revelation circumstance are reflected in the related verses. The subject was limited to Meccan surahs and twelve verses related to the issue were investigated. It differs from similar studies in that it is dealed with a holistic view. His methods are interpretation and comparison. Philological explanations, narrations of esbāb al-nuzūl, customs of jahiliyyah and revelation are included in the interpretation of all verses except one. Verse 75 of an-Nahl, with the analogy of free and slave for those who spend and those who do not, directly refers to the social structure in jahiliyyah. Verse 29 of Fātır 29, with relationship of charity and trade refers to the environment of revelation. Verse 31 of A‘rāf is about waste and it abolished a practice related to hajj in the custom of jahiliyyah. Also, al-Isrā 17/26-27, 29. and al-Muzammil 73/20. expressions in the verses reveal the relationship between language and culture. It has been determined that commentators focus on linguistic explanations in the interpretation of these verses.

Anahtar Kelimeler

Exegesis, Charity, Waste, Generosity, Custom

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Ebû Bekr. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• Ali, Cevâd. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdat: Sâadetü Câmiati Bağdad, 2. Basım, 1993.
• Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî. Bulûġu’l-ereb fî maʿrifeti aḥvâli’l-ʿArab. thk. Muhammed Behçet el-Eserî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat). İstanbul: KURAMER, 2017.
• Avcı, Casim. “Kureyş (Benî Kureyş)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/442-444. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Babel, August. Hz. Muhammed ve İslâm Kültürü. çev. Sıddık Çelik - Hasan Erdem. İstanbul: Arya, 2011.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne. Tefsîru’l-Begavî (Meʿâlimü’t-tenzîl). thk. Süleyman Müslim el-Harrâş Müslim el-Harrâş vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1991.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebî’l-Hayr Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Abdurrahmân Maraşlı. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1998.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Ṣaḥîḥ-i Buḫârî. thk. Muhammed Tâmir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ (Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye). thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2. Basım, 1979.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Mu‘cemü’t-Ta‘rîfât. thk. Muhammed Sıddîk Minşevî. Kahire, ts.
• Çağrıcı, Mustafa. “Cömertlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/72-73. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Çağrıcı, Mustafa. Kur’an’ın Geliş Ortamında Ahlâk ve İnsan İlişkileri. İstanbul: KURAMER, 2017.
• Çiftci, Ali. Mekkî Sûreler Bağlamında Kur’ân’da İnfâk-Zekât İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2009.
• Demircan, Adnan. Kur’an’ın Geliş Ortamında İnanç ve İbadetler. İstanbul: KURAMER, 2020.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l Mısriyye, 1964.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh. Aḫbâru Mekke. thk. Rüşdî Salih Melhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 3. Basım, 1983.
• Fehd, Tevfîk. “Meysir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/509-510. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Ḳurʾân. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Hâkim el-Cüşemî, Ebû Sa‘d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme. et-Tehẕîb fî’t- tefsîr. thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Sâlimî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 2019.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar, 2. Basım, 1991.
• İbn Abdirabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-ʿİḳdü’l-ferîd. thk. Abdülmecid Terhînî - Müfîd Muhammed Kumeyha. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm müsneden ʿani’r-Resûl ve’ṣ-ṣaḥâbe ve’t-tâbiʿîn. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’n-Nizâr, 1997.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîz. thk. Ebû Abdullah Hüseyin b. Ukkâşe - Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire, 2002.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. Mekârimü’l-aḫlâḳ. thk. Muhammed Abdülkâdir Ahmed Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. Kitâbü’l-muḥabber. nşr. Ilse Lichtenstädter. Haydarâbâd-Dekken: Matbaatü Cemiyyeti Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1942.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vdğ. 4 Cilt. Beyrut, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî., ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. el-Ems̱âl fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. thk. Saîd Muhammed Nemr el Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1981.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâmüddîn İsmail. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Mustafa Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Cîze: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Tefsîrü Ġarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1973.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. nşr. Züheyr eş-Şâvîş. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Basım, 1984.
• Kallek, Cengiz. “İsraf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/178-180. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Karaoğlan, Arslan. “Metin-Yorum İlişkisi ve Sebeb-i Nüzûl Bilgisi Bağlamında Arâf Suresi 31. Ayet”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/24 (Haziran 2020), 69-97. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.687059
• Kiyâ el-Herrâsî, Ebü’l-Hasen Şemsülislâm İmâdüddîn Ali b. Muhammed b. Ali. Ahkâmü’l-Kurʾân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Koç, Mehmet Akif. “Sebeb-i Nüzûle Bağlı Anlamın Aşılmasını Kolaylaştıran Bir Unsur Olarak ‘Kur’an Metni’: 7. A‘rāf Suresinin 31-32. Ayetleri”. İslâmiyât 7/1 (2004), 113-124.
• Kubbealtı Lugati. Erişim 18 Ağustos 2024. https://lugatim.com/s/israf
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kurt, İsmail. “Türkçe Meâllerde Metin Dışı Bağlamın Meâle Yansıtılmaması Porblemi (Âl-i İmrân 130 ve A’râf 31. Ayet Özelinde)”. Kur’ân Meâlleri Sorunlar, Çözüm Önerileri. 1/135-158. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Ma‘mer b. Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecâzü’l-Ḳurʾân. thk. M. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1954.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Bekir Topaloğlu - Ahmet Vanlıoğlu. 18 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn (Tefsîru’l-Mâverdî). 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye-Müessesetü’l-Kütübü’s-Sekâfiyye, ts.
• Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Muhammed. Mecmaʿu’l-ems̱âl. thk. Muhammed Muhyiddin Abdilhamîd. 2 Cilt. Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediye, 1955.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesesü’t-Târîhi’l-‘Arabî, 2002.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. Ṣaḥîḥ-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2010.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1988.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed. ez-Zerîʿa ilâ mekârimi’ş-şerîʿa. Beyrut, 1980.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyn b. Muhammed. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. thk. Safvân Ahmed Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 2009.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer Fahreddîn. et-Tefsîrü’l-kebîr ve mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîrü’s-Semerkandî. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed. ʿUmdetü’l-ḥuffâẓ fî tefsîri eşrefi’l-elfâẓ. thk. Muhammed Bâsil Uyunu’s-Sûr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tabersî, Ebû Ali Emînüddîn (Emînü’l-İslâm). Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, 2006.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. Tefsîrü’l-basîṭ. thk. Nevre binti Abdullah b. Abdülazîz el-Versân vdğ. 25 Cilt. Riyad: Silsiletü’r-Resâili’l-Câmiiyye, 1921.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. Süleyman Kalkan. İstanbul: KURAMER, 2016.
• Yazıcı, Elif. “Elmalılı M. Hamdi Yazır ve Ömer Nasuhi Bilmen Tefsirlerinde İnfâk ve İsrâf”. İslam ve Yorum VII: Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye’de Din ve Hayat. thk. Mehmet Kubat. 63-77. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. thk. İsmail vd. Karaçam. 9 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, 2012.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc vd. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaatü Hükümeti’l-Kuveyt, 2001.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Halil Me’mûn Şeyhan. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2005.
• Zengin, Fethullah. “Cahiliye Araplarında Bazı İyi Ahlâk Örnekleri ve Sebepleri Üzerine Bir Değerlendirme”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2016), 53-69.