Dillerarası Çeviride Yabancılık Sorunu

Yıl 2024, Sayı: 57, 217 - 237, 31.12.2024

Mehmet Köklüdağ

https://doi.org/10.17120/omuifd.1549586

Öz

Bu makalede, çeviri pratiği ve çeviribilim açısından dillerarası çeviri sürecinde ortaya çıkan yabancılık sorununun nasıl konumlandırıldığını hermenötik perspektiften hareketle tespit etmeye çalıştık. Çeviride yabancılık sorunu araştırmamızda iki temelde tartışılmıştır: Çeviri pratiği ve çeviribilim açısından yabancılık sorunu; çevirmen açısından yabancılık sorunu. Çeviribilim açısından yabancılık şu temel sorular bağlamında ele alınmıştır: Kaynak dilde ve kültürde bulunan farklı unsurlar hedef dil-kültürüne nasıl aktarılmaktadır? Bu aktarılan unsurların/anlamların dilsel ve kültürel bağlamları çeviride nasıl yansıtılmaktır? Zira çeviri bireysel insan düşüncesini, toplumsal değerleri ve çeşitli semiyotik yapıları da aktardığı için dilbilgisi odaklı yapısal yöntemler yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle, çalışmamızda çevirinin dinamik yapısının tam bir şekilde yansıtılması için zamansal ve mekânsal gerçekliğinin dikkate alınması gerektiği vurgulanmıştır. Araştırmamızda çevirmen açısından yabancılık sorunu ise kaynak metnin yazıldığı tarihsel bağlamın ve çevirmenin içinde bulunduğu kültürel ve sosyal koşulların, çeviri sürecine etkisi tartışılmıştır. Bu noktada çevirmenin genel itibariyle iki temel strateji arasında seçim yapmak zorunda olduğu belirtilmiştir: Yabancılaştırma ve yerlileştirme. Çünkü bu stratejiler arasında yapılacak tercih, çevirideki kültürel farklılıklara nasıl yaklaşılacağı, çevirinin hedef kültürde hangi etkiyi yaratacağı ve muhatabın çeviriden nasıl bir deneyim kazanacağı gibi sorularının cevabı belirleyecektir. Sonuç olarak çeviride yabancılaştırma ve yerlileştirme stratejileri birbirine zıt olarak düşünülse de çoğu çeviri sürecinde bu iki stratejinin metnin amacına, türüne ve hedef kitlesine göre bir arada kullanılabileceği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, Çeviri stratejileri, Dilsel bağlam, Yabancılaştırma, Yerlileştirme.

The Problem of Foreignness in Interlingual Translation

Öz

In this article, we have tried to determine from hermeneutic perspective how the problem of foreignness that arises in interlingual translation is positioned in terms of translation practice and translation studies. The problem of foreignness in translation is discussed on two grounds in our research: The problem of foreignness from the perspective of translation practice and translation studies; and the problem of foreignness from the perspective of the translator. In terms of translation studies, foreignness is discussed in the context of the following basic questions: How are the different elements of the source language and culture transferred to the target language-culture? How are the linguistic and cultural contexts of these transferred elements/meanings reflected in translation? Since translation also conveys individual human thought, social values and different semiotic structures, grammatically oriented structural methods are insufficient. For this reason, our study emphasizes that the temporal and spatial reality of translation should be considered to fully reflect its dynamic nature. As for the problem of foreignness for the translator, in our study we discussed the impact of the historical context in which the source text was written and the cultural and social conditions in which the translator finds himself/herself in the translation process. At this point, it is stated that the translator generally has to choose between two basic strategies: Alienation and localization. The choice between these strategies will answer questions such as how to approach cultural differences in translation, what effect the translation will have on the target culture, and what kind of experience the addressee will gain from the translation. In conclusion, it has been stated that although alienation and indigenization strategies are considered to be opposite to each other in translation, these two strategies can be used together in most translation processes depending on the purpose, genre, and target audience of the text.

Anahtar Kelimeler

Translation studies, Translation strategies, Linguistic context, Alienation, Localisation.

Kaynakça

• Ahmed, Safaa. “Translation as a Soft Power to Westernise Local Identities: An Arab Perspective”. Occasional Papers in the Development of English Education 68 (Ocak 2021), 385-402.
• Alsayed M. Aly Ismail. Hermeneutics and the Problem of Translating Traditional Arabic Texts. U.K.: Cambridge Scholars Publishing, 2017.
• Arı, Sevinç. “Çeviribilimde Yeni Yaklaşımlar: Sembolik Formlar Kuramı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43 (2016), 39-46.
• Bachmann-Medick, D. - Blauhut, A. Cultural Turns: New Orientations in the Study of Culture. De Gruyter, 2016.
• Bauman, Richard - Briggs, Charles L. “Poetics and Performance as Critical Perspectives on Language and Social Life”. Annual Review of Anthropology 19 (1990), 59-88.
• Cassirer, Ernst. Zur Logik der Kulturwissenschaften; fünf Studien. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1961.
• Even-Zohar, I. Polysystem Studies. Duke University Press, 1990.
• Faiq, Said (ed.). Cultural Encounters in Translation from Arabic. Bristol, Blue Ridge Summit: Multilingual Matters, 2004.
• Gal, Susan. “Rethinking Translation and Transduction”. A New Companion to Linguistic Anthropology. ed. Alessandro Duranti, Rachel George, Robin Conley Riner. 178-193. John Wiley & Sons, Ltd, 2023.
• Göktepe, Fayıka. Yabancı Fenomenolojisi ve Çeviribilimde Yabancılaştırma Sorunsalı. Sakarya Üniversitesi, SBE, Çeviri Bilim ABD, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2019.
• Köksal, Sevdiye. “Bir Çevirmen: Nazım Hikmet”. Dilbilim 16 (2012), 63-72.
• Kuhiwczak, Piotr - Karin Littau (ed.). “Introduction”. A Companion to Translation Studies. Multilingual Matters Ltd, 2007. Lönker, F. Die literarische Übersetzung als Medium der Fremderfahrung. E. Schmidt, 1992.
• Manzur, İbn. Lisân el-Arab. Beyrut: Dâru es-Sadr, 1515.
• Pei, Mario. One Language for the World. New York: The Devin-Adair Company, 1958.
• Piecychna, Beata. “Hans-Georg Gadamer’s Philosophy of Understanding and Its Implications for a Model of Hermeneutical Translation Competence”. Perspectives, Studies in Translatology 31/1 (2023).
• Raková, Zuzana. Çeviri Kuramları. çev. Yusuf Polat. Ankara: Çevirmenin yayını, 2016.
• Reinart, S. Kulturspezifik in der Fachübersetzung: Die Bedeutung der Kulturkompetenz bei der Translation fachsprachlicher und fachbezogener Texte. Frank & Timme, 2009.
• Ricœur, Paul. “The Model of the Text: Meaningful Action Considered as a Text”. New Literary History 5/1 (1973), 91-117.
• Schleiermacher, Friedrich. “Ueber die verschiedenen Methoden des Uebersezens”. Das Problem des Übersetzens. ed. by Hans Joachim. Stuttgart, 1963.
• Scoville, Spencer. “Reconsidering Nahdawi Translation: bringing Pushkin to Palestine”. The Translator 21/2 (2015), 223-236.
• Scoville, Spencer. “Translating Orientalism into the Arabic ‘Nahda’”. Alif: Journal of Comparative Poetics 38 (2018), 11-36.
• Siever, H. Übersetzungswissenschaft: Eine Einführung. Narr Francke Attempto Verlag, 2022.
• Stolze, R. Hermeneutik und Translation. Narr, 2003.
• Stolze, Radegundis. “The Hermeneutical Approach to Translation”. Vertimo studijos 5 (Nisan 2017), 30.
• Thomas, Robert L. “Modern Linguistics Versus Traditional Hermeneutics”. TMSJ 14/1 (Spring 2003).
• Venuti, L. The Translator’s Invisibility: A History of Translation. Routledge, 2008.
• Waldenfels, B. Grundmotive einer Phänomenologie des Fremden. Suhrkamp, 2006.
• Yılmaz, Hüseyin. “İslam Korkusunun/İslamofobinin Oluşmasında ‘Cihad’ Algısının Rolü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2012), 165-187.
• Yücel, Faruk. “Çevirinin Büyüsü Ya Da Çevirinin Felsefesi Üzerine”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 23 (2015), yok.