Türkiye Cumhuriyeti’nin 100 Yılının Ekonomik Değerlendirmesi ve Çok Kriterli Karar Verme ile Ekonomik Performans Analizi

Yıl 2024, , 265 - 286, 01.07.2024

Pınar Kaya Samut

https://doi.org/10.17541/optimum.1398268

Öz

Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana geride bıraktığı 100 yıllık sürecin ekonomik değerlendirmesi yapılmıştır. Makalede, 1977-2022 yıllarının ekonomik performansları bir Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemi olan TOPSIS ile analiz edilmiştir. Birden fazla kriterin optimize edilerek durumlar içerisinde en iyi alternatif seçimini sağlayan bu yöntemle, 46 yılın ekonomik performansları elde edilerek karşılaştırılmıştır. İhracat, İthalat, İstihdam, Enflasyon ve Büyüme Hızı olmak üzere beş makroekonomik performans kriteri belirlenmiştir. Bu dönemde ekonomik performansı en yüksek yıl 2021 olurken, en düşük yıl ise 1994 olmuştur. 1977-2022 yıllarına ait ekonomik performans değişkenleri çeşitli veri tabanlarından alınıp düzenlenerek makalede sunulmuştur. 1980 öncesi yıllara ait elde edilebilen ekonomik gösterge verileri ise çeşitli kaynaklardan toplanıp bir araya getirilmiş ve bu verilerin ışığında istatiksel ve grafiksel yöntemlerle ekonomik değerlendirme yapılmıştır. Makalede, Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomisi; 1923-1938 Atatürk Dönemi, 1940-1950 dönemi, 1950-1960 ve 1960-1980 dönemleri ekonomilerinin değerlendirilmesi ve 1977-2022 yılları arası Ekonomik Performans Analizi şeklinde alt başlıklarla incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Cumhuriyeti, 100 yıl, Çok Kriterli Karar Verme, TOPSIS, Ekonomik Performans

Economic Evaluation of 100 Years of the Republic of Türkiye and Economic Performance Analysis with Multi-criteria Decision Making

Öz

In this study, the economy of the 100 years since the foundation of the Republic of Türkiye was evaluated. The economic performances of the years 1977-2022 were analyzed with a multi-criteria decision-making method TOPSIS, which enables the analysis of the best alternative selection with a decision mechanism by optimizing more than one criterion. Five macroeconomic performance criteria were determined as Export, Import, Employment, Inflation and Growth Rate. During this period, the year with the highest economic performance is 2021, while the lowest is 1994. The presented data were collected and combined from various databases. The data available for the years before 1980 evaluated using statistical and graphical methods. The 100-year economic assessment of Türkiye Republic is examined with subheadings as the evaluation of the Economies of the 1923-1938 Ataturk Period, the 1940-1950 period, the 1950-1960 and 1960-1980 periods, and the Economic Performance Analysis between the years 1977-2022.

Anahtar Kelimeler

Republic of Turkiye, 100 years, Multi-Criteria Decision Making, TOPSIS, Economic Performance

Kaynakça

• Acar, F. (2013). Türkiye ekonomisine genel bakış (2001-2013). Çalışma Dünyası Dergisi, 1(2), 15-32.
• Agrawal, V.P., Kohli, V., & Gupta, S. (1991). Computer aided robot selection: the ‘multiple attribute decision making’ approach. International Journal of Production Research, 29, 1629–1644.
• Arslan, M. (2016). 2. Dünya savaşı ve Türkiye’de savaş ekonomisi. Aydın Toplum ve İnsan Dergisi, 2, 1-14.
• Arslan, H.M. (2023). Türkiye ekonomisinin çok kriterli karar verme yöntemleri ile değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 14 (100. Yıl Özel Sayısı), 26-43.
• Arslantürk, Y. (2023). Misak-ı iktisadi ve sonuçlarına ilişkin ekonomik ve mali göstergelerin analizi, ODÜSOBİAD, 13(1), 915-940.
• Bahar, O. (2004). Türkiye'de Atatürk Dönemi'nde (1923-1938) uygulanan para politikaları. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 11(1), 155-166.
• Bloomberg. Türkiye Makro Verileri. [Çevrim-içi: https://www.bloomberght.com/turkiye-2021-de-yuzde-11-buyudu-2300076], Erişim tarihi: 20.09.2023.
• Behzadian, M., Otaghsara, S.K., Yazdani, M., & Ignatius, J. (2012). A state-of the-art survey of TOPSIS applications. Expert Systems with Applications, 39(17), 13051–13069.
• Cheng-Min F., ve Wang R-T. (2001), Considering the financial ratios on the performance evaluation of highway bus industry. Transport Reviews, 21(4), 449-467.
• Cheng-Ru W., Lin, C-T., & Tsai, P-H. (2008). Financial service of wealth management banking: balanced scorecard approach. Journal of Social Sciences, 4(4), 255-263.
• Cinel, E.A. (2014). Türkiye'de ekonomik büyümenin belirleyicileri (1980-2011). Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4 (8), 15 – 26.
• Çöğürcü, İ, ve Çoban, O. (2011). Dış borç ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği (1980-2009). KMÜ Sosyal ve Ekonomi̇k Araştırmalar Dergi̇si, 13(21), 133-149.
• Dağdemir, Ö., ve Küçükkalay, A.M. (1999). Türkiye’de 1960-1980 müdahale dönemi ekonomileri: iktisat politikaları ve makro ekonomik göstergeler açısından bir karşılaştırma. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 121-138.
• Durmuş, S., ve Aydemir, N.K. (2016). Atatürk dönemi Türkiye ekonomisi (1923-1938). Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 7(12), 155-167.
• Ekonomik ve sosyal göstergeler 1950-2014 (2015). Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Ekonomik_ve_Sosyal_Gostergeler_1950_2014.pdf
• Eleren, A., & Karagül, M. (2008). 1986-2006 Türkiye ekonomisinin performans değerlendirmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 15(7), 1-14.
• Eroğlu, N. (2007). Atatürk dönemi iktisat politikaları (1923-1938). Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), 63-73.
• Eyüboğlu, K. (2016). Comparison of Developing Countries’ Macro Performances with AHP and TOPSIS Methods. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 131-146.
• Genç, T. ve Masca, M. (2013). TOPSIS ve PROMETHEE yöntemleri ile elde edilen üstünlük sıralamalarının bir uygulama üzerinden karşılaştırılması. Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 15(2), 539-566.
• Gündüz, A.Y. (1999). Türkiye ekonomisindeki yapısal değişiklikler ve 1980 sonrası uygulanan istikrar politikaları. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15, 277 – 288.
• Hwang, C.L. ve Yoon, K. (1981). Multiple attribute decision making methods and applications. Berlin: Springer. İnan, A. (1972). Devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci sanayi planı 1933, Ankara: TTK Yayınları.
• Kahreman, Y. (2023). OECD ülkelerinin ekonomik performanslarının CRITIC-MABAC yöntemi ile ölçülmesi. Journal of International Banking, Economy and Management Studies, 6(1), 96-122.
• Kanca, O.C. (2012). 1950-1960 arası Türkiye’de uygulanan sosyo-ekonomik politikalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 47-63.
• Kazgan, G. (1963). Türkiye ekonomisinde strüktürel değişme (l950-1960). İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(176), 167-193.
• Kete, H. ve Karasaç, F. (2022). Covid-19 sürecinde Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye’nin ekonomik performanslarının COPRAS yöntemi ile değerlendirilmesi. İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 9(2), 373-395.
• Koç, E. (2006). Türkiye’de finansal serbestleşmenin yabancı sermaye yatırımları üzerine etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Koçtürk, M.O. ve Gölalan, M. (2010). 1923-1950 Türkiye ekonomisinin yapısal analizi. Üçüncü Sektör Kooperatifçilik, 45(2), 48-65.
• Monjezi, M., Dehghani, H., Singh, T.N., Sayadi, A.R., ve Gholinejad, A. (2012). Application of TOPSIS method for selecting the most appropriate blast design. Arabian Journal of Geosciences, 5, 95-101.
• Oğuz, S., Çetiner, Ö. ve Yalçıntaş, D. (2020). Avrupa Birliği’ne Aday ve Potansiyel Aday Ülkelerin Ekonomik Göstergelerinin TOPSIS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(12), 17-28. Oransay, B.S. (1972). Prof.Dr. Afet İnan: devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci sanayi planı 1933 biyografisi. Belleten Türk Tarih Kurumu, 36(144), 545-560.
• Özbek, A. ve Demirkol, İ. (2019). Avrupa Birliği ülkeleri ile Türkiye’nin ekonomik göstergelerinin karşılaştırılması. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 26(1), 71- 91.
• Özel, S. (2002). Atatürk Dönemi Türkiye ekonomisi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 2, 235-248.
• Özden, Ü.H. (2011). TOPSIS yöntemi ile Avrupa Birliğine üye ve aday ülkelerin ekonomik göstergelere göre sıralanması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 215-236.
• Özden, H.Ö. (2012). AB’ye üye ülkelerin ve Türkiye’nin ekonomik performanslarına göre VIKOR yöntemi ile sıralanması. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21), 455-468.
• Pınar, A., Yıldırım, M. ve Erdoğan, S. (2023). COVİD dönemi ve sonrası Türkiye ekonomisinin performansının CRİTİC, TOPSİS ve MABAC yöntemleri ile ölçülmesi. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 25(44), 433-449.
• Şanlısoy, S. Ve Çetin, M. (2016). Türkiye ekonomisinde hükümetlerin ekonomik performanslarının TOPSIS yöntemi ile ölçülmesi. Sosyoekonomi, 24 (28), 65-83.
• Sarıçoban, G. (2020). Atatürk Döneminde (1923-1929) Türkiye ekonomisi. Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der., 44, 222-236.
• Sevgin, H. ve Kundakçı, N. (2017). TOPSIS ve MOORA yöntemleri ile Avrupa Birliği’ne üye olan ülkelerin ve türkiye’nin ekonomik göstergelere göre sıralanması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 87-108.
• Sungur, O. (2015). 2000 Sonrası Türkiye Ekonomisi: Büyüme, Enflasyon, İşsizlik, Borçlanma ve Dış Ticarette Gelişmeler, Toplum ve Demokrasi, 9 (19-20), Ocak-Aralık, 243-269.
• Şahin, H. (2002). Türkiye ekonomisi (tarihsel gelişimi-bugünkü durumu). Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Urfalıoğlu, F. ve Genç, Tolga (2013). Çok kriterli karar verme teknikleri ile Türkiye'nin ekonomik performansının Avrupa birliği üye ülkeleri ile karşılaştırılması. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(2), 329-360.
• Tekinay, O.N. (2022). Covid-19 salgın dönemi G7 Ülkeleri ve Türkiye’nin ekonomik performans sıralaması ve karşılaştırılması, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 1-25.
• Ticaret Bakanlığı ve 50. Yıl (1973), T.C. Ticaret Bakanlığı, Ankara.
• Toprak, M. Ve Çatalbaş, N. (Eds.). (2019). Türkiye ekonomisi. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Turen, Z. (2015). 2002-2012 yılları arasında Türk iktisat politikasındaki gelişmeler. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 223-235.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB). Ekonomik ve Sosyal Göstergeler. [Çevrim-içi: https://www.sbb.gov.tr/]. Erişim tarihi: 10.08.2023.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Ekonomik veriler. [Çevrim-içi: https://www.tuik.gov.tr/], Erişim tarihi: 10.08.2023.