Türkiye’ de Doğrudan Yabancı Yatırımların Belirleyicileri Üzerine Ampirik Bir Analiz: ARDL Sınır Testi (1990-2020)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 99 - 124, 02.01.2023

Türker Batmaz , Burcu Yürük

Öz

Bu çalışma; 1990-2020 yılları arasında Türkiye’ye gelen doğrudan yabancı yatırımların (DYY) makroekonomik belirleyicileri ile ilişkisini incelemeyi amaç edinmiştir. Bu amaç doğrultusunda, DYY’lerin belirleyicilerinden olan kişi başına gelir, enflasyon ve işgücü açıklayıcı değişkenler olarak seçilmiştir. Çalışmada yöntem olarak; Toda-Yamamoto nedensellik ve ARDL Sınır testlerinden yararlanılmıştır. ARDL Sınır Testi sonuçlarına göre, uzun dönemde Türkiye’ye gelen DYY’ler üzerinde kişi başına gelir pozitif etki oluşturur iken, enflasyon oranın yüksekliği negatif etki oluşturmaktadır. İşgücü ise, Türkiye’ye gelen DYY’leri açıklama noktasında istatistiksel olarak anlamsızdır. Kısa dönemde ise, DYY ile açıklayıcı değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir sonuca rastlanılmamıştır. Nedensellik testi sonuçları ise; kişi başına gelir ve enflasyon oranından DYY’ye doğru tek yönlü bir nedensellik olduğunu göstermekte iken; iş gücünden DYY’ye doğru herhangi bir nedensellik ilişkisinin olmadığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğrudan Yabancı Yatırımlar, ARDL Sınır Testi, Toda-Yamamoto Nedensellik Testi.

An Empirical Analysis on The Determinants Of Foreign Direct Investments in Turkey: Ardl Boundary Test (1990-2020)

Öz

This study aims to examine foreign direct investments (FDI) to Turkey in terms of macroeconomic determinants. In the empirical study conducted in this context, per capita income, inflation and labor force, which are among the determinants of FDI, were chosen as independent variables. Toda-Yamamoto causality and ARDL tests were used as a method in this study, which analyzes the amount of FDI coming to Turkey between 1990-2020 with the mentioned independent variables. As a result of the analysis, it has been seen that while per capita income has a positive effect on FDIs coming to Turkey, the inflation rate has a negative effect. On the other hand, the labor force is statistically insignificant in terms of explaining the FDIs coming to Turkey. According to the results of the causality test; While there is a one-way causality running from inflation rate to FDI, no causality from labor force to FDI has been found.

Anahtar Kelimeler

Foreign Direct Investments, ARDL Boundary Test, Toda-Yamamoto Causality Test.

Kaynakça

• Acaravcı, A. ve Bostan, F. (2011). Makroekonomik değişkenlerin doğrudan yabancı yatırımlar üzerine etkileri: Türkiye ekonomisi için ampirik bir çalışma. Cag University Journal of Social Sciences, 8(2), 56-68.
• Açıkalın, S., Gül, E. ve Yaşar, E. (2006). Ücretler ve büyüme ile doğrudan yabancı yatırımlar arasındaki ilişkinin ekonometrik analizi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (16), 271-282.
• Ang, J. B. (2008). Determinants of foreign firect investment in Malaysia. Journal of Policy Modeling, 30, 185-189.
• Asghar, N. & Hussain, Z. (2014). Financial development, trade openness and economic growth in developing countries recent evidence from panel data. Pakistan Economic and Social Review, 52(2), 99-126.
• Asiedu, E. (2002). On the determinants of foreign direct investment to developing countries: is Africa different?. World Development, 30(1), 107-119.
• Ayaydın, H. (2010). Doğrudan yabancı yatırımlar ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin incelenmesi: Türkiye örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 26, 133-145.
• Aydemir, O. ve Genç, E. (2015). Uluslararası sermaye hareketlerinin belirleyicileri, doğrudan yabancı yatırımlar kapsamında bir analiz, Türkiye örneği. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(2), 17-41.
• Başar, B. D. (2021). Ekonomik özgürlüklerin doğrudan yabancı yatırım üzerindeki etkisi: MSCI ülkeleri üzerine bir uygulama. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 9(2), 159-165.
• Batmaz N. ve Tekeli S. (2009). Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ekonomik büyüme üzerindeki etkileri, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Türkiye örneği (1996-2006). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Batmaz N. ve Tunca H. (2005). Doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve Türkiye (1923-2003). İstanbul: Beta Basım AŞ.
• Bazar, A. H. (1966). Hatıralar meşrutiyetten cumhuriyete kadar. Barış Dünyası, 5(54). 1-115.
• Bulutoğlu, K. (1970). 100 soruda Türkiye’de yabancı sermaye. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cheng, L. K. & Kwan, Y. K. (1999). What are the determinants of the location of foreign direct investment? the Chinese experience. Journal of International Economics, 51(2), 379-400.
• Çeştepe, H. ve İ. Çapcı (2021). Doğrudan yabancı yatırımlar yoluyla teknoloji transferi ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye için nedensellik analizi. Yönetim ve Ekonomik Araştırmaları Dergisi, 19(4), 477-494.
• Çetin, M. ve Seker, F. (2013). Doğrudan yabancı yatırımlar ve ihracat ilişkisi: gelişmekte olan ülkeler üzerine bir nedensellik analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(1), 121-142.
• Çiftçi, F. ve Yıldız, R. (2015). Doğrudan yabancı yatırımların ekonomik belirleyicileri: Türkiye ekonomisi üzerine bir zaman serisi analizi. Business and Economics Research Journal, 6(4), 71-95.
• Çolak, O. ve Alakbarov, N. (2017). Does foreign direct investments contribute to employment? empirical approach for the commonwealth of independent states. Bilig, (83), 147-169.
• Çütçü, İ. ve Kan, E. (2018). Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını etkileyen faktörler: Türkiye örneği. Sakarya İktisat Dergisi, 7(3), 1-21.
• Demir, A., Şahinoğlu, T. ve Ersungur, Ş. M. (2021). Makroekonomik değişkenlerin doğrudan yabancı yatırımlar üzerine etkisi: Türkiye ekonomisi açısından değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(4), 1396-1419.
• Doğan, B. (2021). Orta Asya ülkelerinde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını belirleyen faktörler. Akademik Düşünce Dergisi, (3), 32-41.
• Dumludağ, D. (2003). Türkiye’de yabancı sermaye yatırımlarının tarihsel gelişimi. Toplum ve Bilim/Scince & Society, 96, 241-273.
• Emir, M., Uysal, M. ve Doğru, M. (2013). Ülkenin risklilik durumu ile ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırım arasındaki ilişki: Türkiye örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(2), 79-92.
• Engle, R. F. & C.W.J. Granger. (1987). Cointegration and error-correction: representation, estimation and testing. Econometrica, (55), 251-276.
• Erdal, B. (2019). Türkiye’ye gelen yabancı doğrudan yatırımları uzun dönemde ve kısa dönemde etkileyen makroekonomik değişkenler. Sosyal ve Beşerî Bilimleri Dergisi, 11(2), 48-63.
• Erdal, F. ve Tatoğlu, E. (2002). Locational determinants of foreign direct ınvestment in an emerging market economy: evidence from Turkey. Multinational Business Review, 10(1), 21-27.
• Erdoğan, S. (2017). Doğrudan yabancı yatırımların makroekonomik belirleyicileri üzerine bir çalışma: Latin Amerika Türkiye karşılaştırması. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 39(1), 77-100.
• Grubaugh, S. G. (2013). Determinants of ınward foreign direct ınvestment: a dinamic panel study. International Journal of Economics and Finance, 5(12), 104-109.
• Helpman, E. (1984). “A simple theory of ınternational trade with multinational corporations. Journal of Political Economy, 92(3), 451-471.
• Hershlag, Z. Y. (1968). Turkey: the challenge of growth. Second Edition. Leiden: Brill.
• IMF. (2012). Balance of payments manual. [Available online at: http://www.imf.org/external/pubs/ft/bopman/bopman.pdf ], Retrieved on July 23. 2021.
• İnsel A., ve Sungur, N. (2000). Sermaye akımlarının temel makro ekonomik göstergeler üzerindeki etkileri: Türkiye örneği (1989-1999). ODTÜ IV. Uluslararası İktisat Kongresi, 1-29.
• Johansen, S. & K. Juselius. (1990). Maximum likelihood estimation and ınference on cointegration with appucations to the demand for money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210.
• Johansen, S. (1988). Statistical analysis of cointegration vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12(2-3), 231-254.
• Johansen, S. (1995). Likelihood based ınference in cointegrated vector autoregressive models. Oxford: Oxford University Press.
• Kar, M. ve Tatlısöz, F. (2008). Türkiye’de doğrudan yabancı sermaye hareketlerini belirleyen faktörlerin ekonometrik analizi. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (14), 436-458.
• Karagöz, K. (2007). Türkiye’de doğrudan yabancı yatırım girişlerini belirleyen faktörler: 1970-2005. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 2(8), 927-948.
• Karluk, R. (1984). Uluslararası ekonomi. İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.
• Kazgan, G. (1988). Ekonomide dışa açık büyüme. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Keyder, Ç. (1982). Dünya ekonomisi içinde Türkiye (1923-1929). Ankara: Yurt Yayınları.
• Kızılkaya, O. ve Kızılkaya, O. (2022). Türkiye’de politik istikrarın doğrudan yabancı yatırımlara etkisi: fourier adl eşbütünleşme testinden kanıtlar. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (60), 571-587.
• Kojima, K. (1975). International trade and foreign ınvestment: substitutes or complements. Hitotsubashi Journal of Economics, 16(1), 1-12.
• Koyuncu, F. T. (2010). Türkiye’de seçilmiş makroekonomik değişkenlerin doğrudan yabancı sermaye yatırımları üzerindeki etkisinin yapısal var analizi: 1990-2009 dönemi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2(1), 55-62.
• Köstekçi, A. (2022). Ekonomik özgürlüğün doğrudan yabancı yatırımlar, gayrı safi yurtiçi hasıla ve gelir vergileri üzerindeki etkisi: OECD ülkelerinden kanıtlar. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 13(33), 87-109.
• Kurtaran, A. (2007). Doğrudan yabancı yatırım kararları ve belirleyicileri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 367-382.
• Lebe, F. ve Ersungur, Ş. M. (2011). Türkiye’de doğrudan yabancı sermaye yatırımını etkileyen ekonomik faktörlerin ampirik analizi. Atatürk Ü. İİBF Dergisi, (10). 321-339.
• Levis, Mario. (1979). Does political ınstability in developing countries affect foreign ınvestment flow? an empirical examination. Management International Review (19), 59-68.
• Loewendahl, H., & Loewendahl E.E. (2001). Turkey’s performances in attracting foreign direct ınvestment. European Network of Economic Policy Research Instutues Working Papers, (8). 1-44.
• Markusen, J. R. & Venables, A. J. (1998). Multinational firms and the new trade theory. Journal of International Economics, 46(2), 183-203.
• Montero, A. (2008). Macroeconomic deeds, not reform words: the determinants of foreign direct ınvestmentn in Latin Amerika. Latin American Research Review, 43(1), 55-83.
• Narayan, P. K. ve S. Narayan (2005), “Estimating Income and Price Elasticities of Imports For Fiji in a Cointegration Framework”, Economic Modelling, 22, 423-438.
• Narayanamurthy, V., Sridharan, P. & Rao, K. C. S. (2010). Determinants of fdı in BRİCS countries: a panel analysis. İnt. Journal of Business Science and Applied Management, 5(3). 1-13.
• OECD. (1996). Benchmark definition of foreign direct ınvestment, third edition. Paris.
• Okafor, H. O. (2012). Do domestic macroeconomic variables matter for foreign direct ınvestment ınflow in Nigeria?”, Research Journal of Finance and Accounting, 3(9), 55-67.
• Öniş, Z. (1994). Liberalization, transnational corporations and foreign direct ınvestment in Turkey: the experience of the 1980s. Şenses (1994) içinde, 91-109.
• Özcan, B. ve Arı, A. (2010). Doğrudan yabancı yatırımların belirleyicileri üzerine bir analiz: OECD örneği. Ekonometri ve İstatistik, (12), 65-88.
• Pesaran, M. H. & Y. Shin. (1999). An autoregressive distributed lag modelling approach to cointegration analysis. S. Storm (Ed.), Econometrics and Economic Theory in The 20th Century: The Ragnar Frisch Centennial Symposium, Cambridge: Cambridge University Press. 1-33.
• Pesaran, M. H. et. al. (2001), “Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships”, Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326.
• Ranjan, V. & Agrawal, G. (2011). Fdı ınflow determinants in BRİC countries: a panel data analysis. International Business Research, 4(4), 255-263.
• Ray, E. J. (1989). The determinants of foreign direct investment in the United States, 1979-85. ın trade policies for international competitiveness (pp. 53-84). Chicago: University of Chicago Press.
• Schmitz A. & Helmberger, P. (1972). factor mobility and ınternational trade: the case of complementarity. American Economic Review, 60(4), 761-767.
• Shahzad, A. &Al-Swidi, A. K. (2013). Effect of macroeconomic variables on the fdı flows: the moderating role of political stability: an evidence from Pakistan. Asian Social Science, 9(9), 270-279.
• Stone, S. F. & Jeon, B. N. (1999). Gravity-model specification for foreign direct ınvestment: a case of the Asia-Pacific economies. Journal of Business and Economic Studies, 5(1), 33-42.
• Şahin, H. (2000). Türkiye ekonomisi. Bursa: Ezgi Kitapevi.
• Tarı, R. ve Bıdırdı, H. (2010). Türkiye’de doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının temel belirleyicileri: 1990-2006 dönemine ilişkin ekonometrik analiz. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, (24), 253-268.
• TCMB. (2022). Veri Yönetişimi ve İstatistik Genel Müdürlüğü. [Çevrim-içi: https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Banka+Hakkinda/Kurumsal+Yapi/Idare+Merkezi/], Erişim Tarihi: 20.02.2022).
• Tezel, Y. S. (1970). Birinci büyük millet meclisinde yabancı sermaye sorunu. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Toda, H. Y., & Yamamoto, T. (1995). Statistical inference in vector autoregressions with possibly integrated processes. Journal of econometrics, 66(1-2), 225-250. Togan, S. & Balasubramanyam, V.N. (1998). The economy of Turkey since libearalization, Journal of Comparative Economics, (26), 583-586.
• Tuncer, B. (1968). Türkiye’de yabancı sermaye sorunu. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Ünsal, E. (2005). Uluslararası iktisat: teori, politika ve açık ekonomi makro iktisadı. Ankara: İmaj Yayıncılık.
• Vernon, R. (1966). International ınvestment and ınternational trade in the product cycle. Quarterly Journal of Economics, 80(2), 190-207.
• World Bank. (2021). World Bank Indicator. [Available online at: https://data.worldbank.org/indicator/BX.KLT.DINV.CD.WD?locations=TR], Retrieved on October 20, 2021.
• Yased. (2020). Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2019 Yıl Sonu Değerlendirme Raporu. [Çevrim-içi:https://www.yased.org.tr/raporlar] Erişim Tarihi: 12.05.2020).