İkinci Yüzyılında İşbirliği ve Çatışma Sarmalında Türk- Amerikan İlişkileri

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 19, 2226 - 2258, 30.09.2019

Zafer Akbaş Ahmet Hüsrev Çelik Melih Duman

https://doi.org/10.26466/opus.532884

Cited By: 6

Öz

Bu çalışma ilk kez 19. yüzyılda gündeme gelen Türk-Amerikan ilişkilerini tarihsel süreç içerisinde çatışma ve işbirliği temelinde siyasal, ekonomik ve askeri olarak ele almaktadır. Yaklaşık iki yüzyıllık geçmişe sahip Türk-Amerikan ilişkileri çoğu zaman bölgesel ve küresel olayların etkisinde gelişmiştir. İki ülke arası ilişkiler dönemsel olayların etkisi altında kalmıştır. Bu doğrultuda çalışma tarihsel süreçte Türk-Amerikan ilişkilerinin nasıl bir gelişme gösterdiğini, işbirliği ve çatışma ekseninde ortaya koymaya çalışmaktadır. ABD, Türkiye’nin yakın coğrafyasına yönelik aktif dış politika izlemektedir. Çalışmada, aktörler arası ilişkinin niteliğini ABD’nin bölgesel ve konjonktürel çıkar ve politikalarının belirlediği savunulmaktadır. ABD, sadece Türkiye ile değil, bölgesel diğer aktörlerle de konjonktürel nedenlerle işbirliği ve çıkar çatışması yaşamaktadır. Ancak ABD ve Türkiye çıkar çatışması yaşadığı durumlarda da ilişkilerini tamamen kesmeden sürdürmüştür. Bu bağlamda Türkiye ve ABD, bölgesel ve uluslararası sorunlarda birlikte hareket ederek işbirliği gerçekleşmiştir. Çalışmada öne sürülen iddiaların doğruluğunun araştırılması için “Misyonerlik faaliyetleri”, “SSCB Tehlikesi”, “Truman Doktrini”, “Kore Savaşı”, “Füze Krizi”, “Kıbrıs Meselesi”, “1 Mart Tezkeresi”, “Çuval olayı”  gibi olaylar üzerine odaklanılmıştır. Kriz dönemlerinde iki ülkenin çatıştığı, diğer durumlarda ise işbirliği içinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Türkiye, ABD, Çatışma, İşbirliği, Dış politika

Turkish-American Relations in the Second Century of Cooperation and Conflict Spiral

Öz

This study first examines the Turkish-American relations dating back to the 19th century on the context of historical process based on the conflict and cooperation in the sense of politics, economy and military. Turkish-American relations with nearly two centuries of history have often been improved by the shadow of regional and global events. The relations between the two countries remained under the reactions of conjectural events. That’s why the study tries to depict how the development of Turkish-American relations in the historical process is on the axis of cooperation and conflict. The United States also follows a proactive foreign policy towards Turkey's near geography. The study advocates that the nature of the relationship between the actors has been determined by the regional and cyclical interests and policies of the USA.  It is a fact that USA has  not only dilemma of cooperation and conflict with Turkey but also with other regional actors due to conjectural reasons. However, despite the case of overlapping of interest conflicts, Turkey and USA has been successful to keep in relationship.  In this context, Turkey and the United States, have been improved mutually cooperation by acting together in regional and international problems. In order to check the accuracy of the claims put forward in the study, specific cases like “Missionary Activities”, “USSR Hazard”, “Truman Doctrine”, ”Korean War“, “Missile Crisis”, “Cyprus İssue”, “March 1” and “The Hood Event” have been focused. It was concluded that both countries were in conflict in the era of crisis whereas they had cooperation in the rest of cases.

Anahtar Kelimeler

Turkey, USA, Conflict, Cooperation, Foreign Policy

Kaynakça

• Akbaş, Z., Çaylı, Ş. ve Duman, M. (2018). Amerika Birleşik Devletleri’nin realizm ve idealizm ikileminde ortadoğu politikası: Mısır ve Suriye örnekleri. Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 4(11), 485-502.
• Aknur, M. (2012). 27 Mayıs 1960 darbesi ve dış politika. Türk Dış Politikası (1919-2012). (Ed., Haydar Çakmak). s.549-556. Ankara: Barış Kitap.
• Aydın, E. (2018). Geleneksel güvenlik yaklaşımı ile genişleyen ve derinleşen güvenlik yaklaşımının karşılaştırılması. Yerelden Globale Stratejik Araştırmalar, III. (Edited By: Silvius Stanciu, Ali Rıza Gökbunar, Turan Gündüz), s.115-129. London: IJOPEC Publication.
• Aydın, E. (2019). AB’nin güvenliği ve Türkiye’nin rolü: NATO füze kalkanı, AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 719-735.
• Çelik, A. H. (2015). Türk dış politikasının niteliği üzerine kavramsal bir tartışma: değerli yalnızlık mı? şuurlu dinamizm mi?. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 67-89.
• Armaoğlu, F. (2005). 20. yüzyıl siyasî tarihi 1914 - 1995, 15. Baskı. İstanbul: Alkım Yayınevi,
• Armaoğlu, F. (1991). Belgelerle Türk-Amerikan münasebetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Armaoğlu, F. (1999). Yarım yüzyılın Türk-Amerikan ilişkileri, 1947-1997: bir genel değerlendirme. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç. S.421-440 Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arık, U. (2011). Kıbrıs. Lefke Avrupa Üniversitesi (LAÜ) Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 3-21.
• Bozdağlıoğlu, Y. (2012). Türkiye-ABD ilişkileri. Türk Dış Politikası (1919-2012). (Ed., Haydar Çakmak), s.465-469 Ankara: Barış Kitap.
• Byrnes, J. F. (1948). Açık konuşalım, yalta-Potsdam-Londra-Moskova-Paris ı- Londra ıı- Paris ıı- Newyork konferanslarının iç yüzü. (Çev., Semih Yazıcıoğlu). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Çelebi, Ö. (2012). Türkiye-ABD ilişkileri. Türk dış politikası (1919-2012). (Ed., Haydar Çakmak.), s.756-763 Ankara: Barış Kitap.
• Doğan, N. (1996). Cumhuriyet öncesi Türk Amerikan ticaret anlaşmaları. İstanbul: Turan Yayıncılık.
• Erdağ, R. (2017). Normalleşmeden gerilim ve çatışmaya: Türkiye-Suriye ilişkileri. AK Parti’nin 15 Yılı dış politika, s.318-335. İstanbul: SETA Kitapları.
• Erhan, Ç. (2004). 1945-1960: Batı bloku ekseninde Türkiye-1 (Demokrat Parti Dönemi-I [1950-1955]). Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. (Ed., Baskın Oran), Cilt I, 10. Baskı, s. 479-575, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erhan, Ç. (2004). ABD ve NATO’yla ilişkiler. Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. (Ed., Baskın Oran), Cilt I, 10. Baskı, s. 681-715, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erhan, Ç. (2001). Türk-Amerikan ilişkilerinin tarihsel kökenleri. Ankara: İmge Kitabevi.
• Erhan, Ç. (2010). Türk dış politikası’nın güncel sorunları. Ankara: İmaj Yayınevi.
• Erol, M. (1988). Osmanlı İmparatorluğu’nun Amerika birleşik devletleriyle yaptığı ticaret anlaşmaları. Konya: S.Ü. Fen- Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Fendoğlu, H. T. (2002). Modernleşme bağlamında Osmanlı-Amerikan ilişkileri. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Feridunoğlu, İ. C. (2017). Hürriyet gazetesi’nce 1964 Johnson mektubu süreci’nde kullanılan dilin milliyetçi söylem bağlamında söylem analizi yöntemiyle incelenmesi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 371 - 394.
• Gencer, A. İ. Örenç, A. F. Ünver, Metin. (2008). Türk-Amerikan Silah Ticareti. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Gönlübol, M. Ülman, H. (1996). İkinci dünya savaşından sonra Türk dış politikası (1945-1965). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995). 9. Baskı. s.543-575 Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gönlübol, M., Ö. K, (1996). 1973-1983 dönemi. Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995). 9. Baskı, s.543-608 Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gözen, R. (2012). ABD ile ilişkiler. Türk Dış Politikası 1919-2012. Haydar Çakmak (Ed.). 2. Baskı. s. 379-386. Ankara: Barış Kitap.
• Gözen, R. (2012). Truman Doktirini. Türk Dış Politikası (1919-2012). Haydar Çakmak (Ed.). 2. Baskı. s.387-391. Ankara: Barış Kitap
• Hale, W. (2003) Türk dış politikası 1774-2000. Çev.Petek Demir. İstanbul.
• Hary S. Truman Arşivi. Draft suggestions for President's Message to Congress on Greek Situation, (March 3, 1947). trumanlibrary.org. Subject File, J.M. Jones Papers. 24.09.2018 tarihinde http://www.truman-library.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/docu-ments/pdfs/6-9.pdf#zoom=100
• İnat, K., Caner, M. (2017). Türk-Amerikan ilişkilerinde ‘eksen’ sorunu. AK Parti’nin 15 Yılı Dış Politika. S.109-134. İstanbul: SETA Kitapları.
• Kanat, K. B. Michalke, K. L. Hannon, J. (2017). Türkiye-ABD ilişkileri ve yeni ABD yönetimi. Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA).
• Karakaş, N. Türk-Amerikan siyasi ilişkileri (1939- 1952). Atatürk Araştırma Merkezi.
• Keyvan, Ö. Z. (2011). Stratejik ortaklıktan model ortaklığa türk-amerikan ilişkileri ve büyük ortadoğu projesi. Türk Dış Politikasında Strateji Arayışları. Drl. Mehmet Seyfettin Erol. S.95-118. Ankara: Barış Kitap.
• McGhee, G. (1992). ABD-Türkiye-NATO-Ortadoğu. Çev., Belkıs Çorakçı. Bilgi Yayınevi.
• Oran, B. (2002). Batı bloku ekseninde türkiye 2. Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. Ed., Baskın Oran, Cilt II, 4. Baskı, s. 9-33. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sander, O. (1996). Siyasi tarih 1918-1994. 5. Baskı. İmge Kitabevi, 1996.
• Sezer, D. B. (1999). Soğuk savaş dönemi ve türkiye’nin ittifaklar politikası. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç. s. 441-464.Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sönmezoğlu, F. (2006). II. Dünya savaşı’ndan günümüze türk dış politikası. İstanbul: Der Yayınları.
• Sönmezoğlu, F. (2016). Son onyıllarda Türk dış politikası 1991-2015. İstanbul: Der Yayınları.
• Şafak, N. (2003). Osmanlı-Amerikan ilişkileri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Toker, M. (1971). Türkiye üzerinde 1945 kâbusu. Ankara: Akis Yayınları.
• Turaman, O., Çelik, A. H. (2018). Türkiye ve ABD’nin Ortadoğu dış politikası: Irak ve Suriye örnekleri üzerinden çatışan ve örtüşen değerler ikilemi. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 116-138.
• Uslu, N. (2003). The Turkish – American relationship between 1947 and 2003. New York: Nova Science Publishes, Inc.
• Uslu, N. (2012). Türkiye - ABD İlişkileri. Türk dış politikası 1919-2012. Ed. Haydar Çakmak. 2. Baskı, s. 690-695, Ankara: Barış Kitap.
• Uzgel, İ. (2002). ABD ve NATO’yla ilişkiler. Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. Ed., Baskın Oran. Cilt II, 4. Baskı. s. 243-325. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uzgel, İ. (2010). Dış politikada AKP: stratejik konumdan stratejik modele, AKP Kitabı. Drl. İlhan Uzgel- Bülent Duru. 2.Baskı, s.357-380 İstanbul: Phonenix Yayınevi.
• Ülman, A. H. (1961). Türk-Amerikan diplomatik münasebetleri (1939-1947). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Ülman, H. (1961). İkinci cihan savaşının başından truman doktrinine kadar Türk-Amerikan diplomatik münasebetleri 1939-1947. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Ünlü, T. (2012). Kıbrıs sorunu ve 1974 müdahalesi. Türk Dış Politikası 1919-2012. Ed. Haydar Çakmak. 2. Baskı, s. 681-689. Ankara: Barış Kitap.
• Veysel, B., Erhan Ö. (2016). Kamu politikası Türkiye’de uyuşturucu ile mücadelede uygulanan politikalar ve toplumsal algı. Konya: Çizgi Kitapevi.
• Weisband, E. (1974). İnönü’nün dış politikası. Çev., M. Ali Kayabal. Milliyet Yayınları.
• Akşam Gazetesi
• Ayın Tarihi
• Karar Gazetesi
• Ortadoğu Gazetesi
• Star Gazetesi
• Türkiye Gazetesi
• Yeni Şafak Gazetesi