Ege Adaları Tartışması ve Türkiye: II. Dünya Savaşı Süreci

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 19, 2381 - 2403, 30.09.2019

Yaşar Semiz , Güngör Toplu

https://doi.org/10.26466/opus.568459

Öz

Ege adaları konusu 1912'de, İtalya ile Osmanlı Devleti arasındaki Trablusgarp Savaşı sırasında Rodos ve On iki Ada'nın İtalyanlar tarafından işgali ile gündeme geldi. Balkan Savaşı sırasında bazı adaların Yunanistan tarafından işgal edilmesi ile devam etti. 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşması'nın 12. maddesi ile Gökçeada ve Bozcaada dışında kalan Ege Adaları'nı askerden arındırılmak şartıyla Yunanistan'a, 15. maddesi ile de Rodos ve On iki Ada'nın İtalya’ya bırakılması ile kısmen çözüme kavuşturuldu.Adalarla ilgili tartışma 4 Ocak 1932’de Türkiye ile İtalya arasında yeniden gündeme geldi. Dr. Tevfik Rüştü Bey ile İtalyan elçisi Pompa Alisi arasında Ankara'da imzalanan antlaşma ile Bodrum Körfezi'ndeki Kara Ada ve Meis'e bağlı otuz adacıktan 19'u Türkiye’ye; 11'i ise İtalya’nın hâkimiyetinde bırakıldı. Ancak 1936 yılında İtalya’nın Laros adasını tahkim etmesi iki ülke arasındaki gerginliği yeniden arttırdı. II. Dünya Savaş sırasında adalardan Taşoz, Semadirek, Limni, Midilli ve Sakız'ın Almanlar tarafından işgal edilmesi ve Girit Adası’na da Mayıs 1941’de Alman paraşütçü birliklerinin indirilmesi ile konu yeniden tartışılmaya başlandı. Savaşı boyunca Almanya, elindeki adaları kendi saflarında savaşa girmek şartıyla Türkiye'ye vermek için zemin yokladı. Nisan 1941'de yapılan görüşmelerde Türkiye öneriyi kabul etmeye hazır görünüyordu fakat savaşın sonlarına doğru Türkiye'nin müttefiklerin safında savaşa girmeye hazırlandığı sırada Doğu Ege adalarının Türkiye'ye devredilmesi önerisine sıcak bakılmadı. Türkiye, savaşın sonlarına doğru Sovyet tehdidi artmaya başlaması ile adalarla ilgili beklentilerinden tümü ile vazgeçerek ABD ve İngiltere ile yakınlaşmaya arayışına girdi. Savaşın sonunda, savaşan taraflardan birisi olmadığı görüşünden hareketle adaların Yunanistan'a bırakıldığı Paris görüşmelerine de katılmadı.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Yunanistan, Ege Adaları, Paris Antlaşması, Göç

Aegean Islands Dispute and Turkey: World War II Period

Öz

The issue of the Aegean Islands aro seuponinvasion of Dodecanese and Rhodes by the Italians during the Turco-ItalianWar between Italy and the Ottoman Empire in 1912. It continued with the occupation of certain islands by Greece during the Balkan Wars. This situation was partially resolved when the Aegean Islands, save for Gökçeada (Imbros) and Bozcaada (Tenedos), were given to Greece as per article 12 of the Treaty of Lausanne dated July 24, 1923, provided that they be demilitarized while Rhodes and Dodecanese were turned over to Italy as perarticle 15. The dispute flared once again between Turkey and Italy on 4 January 1932.  According to the treaty signed by and between Dr. Tevfik Rüştü Bey and Italian Ambassador Pompeo Aloisi in Ankara; 19 out of 30 islets attached to Kara Ada and Megisti, islands located in the Gulf of Bodrum, were left to Turkey; while  11  fell under the rule of Italy.

 

However, the tension between the two countries heightened once again after Italy's fortification of the island of Laros in 1936. The matter was reopened for discussion when the islands of Thasos, Samothrace, Lemnos, Lesbos, and Chios were occupied by the Germans during World War II and German paratroops landed on the island of Crete in May 1945. All throughout the war, Germany tried to see how the land lies by offering to give the islands to Turkey provided that she joined the war among German ranks. During negotiations carried out in April 1941, Turkey seemed ready to accept the proposal; but towards theend of the war, just as Turkey was prepared to participate on the side of the allied powers, they became ill-disposed towards turning over the Aegean Islands to Turkey. As the Soviet threat strengthened towards the end of the war, Turkey completely renounced its expectations regarding the islands and strived to draw closer with USA and England. At the end of the war, Turkey was not able to attend the Paris negotiations, where the islands were given over to Greece, with reference to the Notion that she was not among the parties to the war.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Greece, Aegean Islands, Paris Treaty, Migration

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA.030.01.40.240.19.1
• BCA.030.01.40.240.19.2
• BCA.030.01.40.240.19.3
• BCA. 30.01.40.240.19.6.
• BCA. 030.10/55.367.41
• BCA. 030.10/55.367.44
• BCA. 030.10/55.367.45
• BCA. 030.10/55.367.48
• BCA.030.10.55.368.11
• BCA.030.10.171.185.22
• BCA.030. 10. 124.882.4
• BCA.30.10. 122. 882. 12
• BCA.030. 10. 117.815.17
• TBMM Zabit Ceridesi, Devre 4, C. 12, İçtima 2, 21. inikat, 7 Ocak 1933.
• TBMM Zabit Ceridesi, Devre 4, C. 12, İçtima 2, 24. inikat, 14 Ocak 1933.
• TBMM Zabit Ceridesi, Devre 6, C. 2, İçtima F, 11. İnikat, 12 Mayıs 1939.
• TBMM Zabit Ceridesi, Devre 7, C. 13, İçtima 1, 2 Ağustos 1944.
• Düstur, Üçüncü Tertip, C.5, 11 Ağustos 1339- 19 Teşrinievvel 1340, Necmi İstiklal Matbaası, İstanbul 1931, madde 12, s. 25. Madde 15.
• Gazeteler
• Akşam, 12 Temmuz 1947.
• Tasvir, 22 Şubat 1947.
• T.C. Resmi Gazete 25 Ocak (Kanun-i sanı) 1933, Sayı 2313.
• Ulus, 28 Haziran 1946.
• Ulus, 29 Temmuz 1946.
• Yeni Sabah, 27 Nisan 1941.
• Yeni Sabah, 21 Mayıs 1941.
• Akça, B. (2010). II. Dünya Savaşı yıllarında Ege Adalarından Batı Anadolu sahillerine sığınan mülteciler meselesi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 1- 11
• Altuğ, Y. (l967). Devletler hususi hukuku bakımından mülteciler. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını: Sermet Matbaası.
• Arcayürek, C. (1987). Şeytan üçgeninde Türkiye. İstanbul: Bilgi yay.
• Aydemir, Ş. S. (2011). İkinci adam (1938- 1950). (Cilt No:2), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Barutçu, F. A. (1997).Siyasi anılar. (1939- 1954). İstanbul: Milliyet yay.
• Burçak, R. S. (1983). Moskova görüşmeleri ve dış politikamız üzerindeki tesirleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Basın Yayın Yüksekokulu Yay.
• Daver, B. (1953).İnsan hakları ve mülteciler meselesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 8(1), 185- 199.
• Denk, E. (1999). Egemenliği tartışmalı adalar- karşılaştırmalı bir çalışma. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yay.
• Denniston, R. (1998). Churchill'in gizli savaşı (1942- 1944).(S.GürtuncaÇev.), İstanbul: Sabah Kitapları.
• Deringil, S. (1994). Denge oyunu- İkinci Dünya Savaşında Türkiye'nin dış politikası. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yay.
• Erden, A. F.(1999).İsmet İnönü. Ankara: Bilgi yay.
• Erkin, F. C. (Temmuz 28, 1976). On iki Ada'yı Yunanistan'a kim ve nasıl verdi?,(Tefrika 1), Milliyet.
• Feridun C. E. (1987). Dışişlerinde 34 yıl, (Cilt No:2), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Glasneck, L. (T.y). Türkiye'de Faşist Alman propagandası. (A. GelenÇev.), Ankara: Onur Yay.
• Goloğlu, M. (1974). Milli şef dönemi (1939-1945). Ankara: Kalite Matbaası.
• Hayta, N. (Kasım 1996).İkinci dünya savaşı yıllarında Ege Adaları sorunu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12(36), 817-848,
• İkinci Dünya Savaşında Gizli Belgeler- Almanya'nın Türkiye Politikası (1941- 1943), (1968). İstanbul: May yay.
• Karabekir, K. (1995). Ankara'da savaş rüzgârları. İstanbul: Emre yay.
• Ulvi K. (2009).Arşiv belgeleri ışığında İkinci dünya savaşı sürecinde Türkiye'de Mülteciler ve Esirler Sorunu, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(18- 19), 185- 208.
• Koçak, C. (1986). Türkiye'de milli şef dönemi. İstanbul: İletişim yay.
• Kurtcephe, İ. (1991). Rodos ve 12 Adanın İtalyanlar tarafındanişgali.İçinde (s.201- 216), Ankara: OTAM
• Pazarcı, H. (1986). Doğu Ege Adalarının askerden arındırılmış statüsü. Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın Yayın Yüksekokulu yay.
• Saka, M. (1974). Ege Denizinde Türk hakları. İstanbul:Dergâh yay.
• Salkım, A. (17 Temmuz 1964). Nasıl baskı yapıyorlar- Gasp edilen Türk Emlaki, Cumhuriyet.
• Sarısır, S. (2010). II. Dünya Savaşı Yıllarında Anadolu sahillerine sığınan Yunanlı sivil mülteciler, Konya: S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 505- 527,
• Semiz, Y. ve Akgün, B. (2007). Dostluktan krize, ikinci dünya savaşı sürecinde Türk- Rus İlişkileri, Konya: Selçuk Üniversitesi İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi,8(14), 239- 270,
• Soysal, İ. (1983). Türkiye'nin siyasal antlaşmaları(1920- 1945), (Cilt No:1), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Turan, Ş. (1965). Rodos ve On iki Ada’nın Türk hâkimiyetinden çıkışı.Belleten, 29(113), 77- 119.
• Türkiye'nin Dış Politikasında 50. Yıl İkinci Dünya Savaşı Yılları, (1939- 1946). (T.y). Ankara: T.C. Dışişleri Bakanlığı yay.
• Uçarol, R. (1995). Siyası tarih(1789- 1994). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Ülkümen, S. (1 Mart 1974). İkinci Dünya Savaşı'nın bilinmeyen bir yönü- Almanlar Rodos konsolosluğumuzu bombalamışlardı, Milliyet.
• Wells, S. (T.y). Karar zamanı. (Çev. Z. Sertel), İstanbul, Lütfi Kitabevi.
• Yahya, A. (2 Ağustos 1946). İtalyan barış şartlarının ana hatları. Tasvir.
• Yaman, A. E. (2003). II. Dünya Savaşında Türkiye' de askeri mülteciler ve gözaltı kampları (1941-1942), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 21(33), s. 144- 166.