İş Stresi ve Rol Belirsizliğinin Presenteizm (İşte Var Olamama) Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesi

Yıl 2019, 18. UİK Özel Sayısı, 741 - 771, 31.08.2019

Meryem Derya Yeşiltaş Esra Ayaz

https://doi.org/10.26466/opus.601608

Cited By: 3

Öz

Presenteizm, çalışanların
bedenen işinin başında olduğu halde, zihinsel olarak işinin başında olamaması
durumudur. Presenteizm mental ve fiziksel sağlık sorunlarına sebep olabilmekte
hem çalışanın hem de örgütün verimliliğini negatif yönde etkilemektedir. Bu
araştırmada, iş stresi ve rol belirsizliğinin presenteizm üzerindeki etkisinin
incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemi Kahramanmaraş ilinde faaliyetlerini
sürdüren bir ofis mobilyası fabrikasının 128 çalışanından oluşmaktadır.
Toplanan veriler açımlayıcı faktör analizi, güvenirlilik analizi, t testi,
ANOVA, korelasyon ve çoklu regresyon analizleri kullanılarak incelenmiştir.
Sonuçlar, presenteizm ve alt boyutlarının iş stresi ve rol belirsizliği
değişkenleri ile arasında pozitif yönlü anlamlı ilişki olduğunu göstermektedir.
İş stresi ve rol belirsizliği değişkenlerinin presenteizm ve alt boyutları (psikolojik
odaklı presenteizm, iş odaklı presenteizm) üzerinde pozitif yönlü etkilere
sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Ek olarak, presenteizmin cinsiyet, eğitim
düzeyi ve iş yerindeki çalışma süresine göre farklılaşması incelenmiştir.
Analizler sonucunda presenteizmin üç türünde de cinsiyet ve medeni hal
açısından farklılaşmadığı belirlenmiştir. Ancak, tek boyutlu presenteizm ve iş
odaklı presenteizm alt boyutunda eğitim seviyelerine göre anlamlı farklılaşma
gözlenirken, psikolojik odaklı presenteizmde gözlenmemiştir. Psikolojik odaklı
presenteizm alt boyutunun çalışma süresine göre farklılaştığı ama iş odaklı
presenteizm alt boyutunun farklılaşmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Presenteizm, Rol belirsizliği, İş Stresi, Psikolojik odaklı presenteizm, İş odaklı presenteizm

Determination The Effect of Work Stress and Role Ambiguity on Presenteeism

Öz

Presenteeism is the situation where the employees
are physically at work but not mentally. Presenteeism can cause mental and
physical health problems on employees and affect the efficiency of both
employee and organization negatively in the long term
period. In this study, it was aimed to examine the effect of work stress and
role ambiguity on presenteeism. The sample of the study consists of 128
employees of an office furniture factory in Kahramanmaras. The collected data
were analyzed using exploratory factor analysis, reliability analysis, t test,
ANOVA, correlation and multiple regression analysis. The results show that
there are positive significant relationships between the dimensions of
presenteeism and variables of work stress and role ambiguity. The results
indicate that job stress and role ambiguity variables have positive effects on
presenteeism and its subdimensions (psychological focus presenteeism, work
focus presenteeism). Additionally, the differentiation of presenteeism was
examined according to gender, education level and seniority in the workplace.
As a result of the analysis, it was determined that all three types of
presenteeism did not differ according to gender. The significant differences
were observed between the education level groups in both one-dimension
presenteeism and its work focus subdimension whereas significant difference was
not observed in terms of psychological focus presenteeism subdimension. it was
seen that psychological focus presenteeism subdimension differed according to
the seniority in the workplace but work focus presenteeism subdimension did
not.

Anahtar Kelimeler

Presenteeism, Role Ambiguity, Psychological focus presenteeism, Work focus presenteeism

Kaynakça

• Akdaş, E. (2015). Hemşirelerde rol çatışması ve rol belirsizliğinin tükenmişlik ve iş doyumuna etkisi:İstanbul Bayrampaşa Devlet Hastanesi ve İstanbul Avicenna Hospital Özel Hastanesi karşılaştırmalı örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Anabilim Dalı Hastane ve Sağlık Kurumları Yönetimi Bilim Dalı, İstanbul.
• Anık, B. İ., Baysal, G., Aksu, G., ve Aksu, N. (2014). Presenteeism (işte varolmama sorunu) ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişki: Adnan Menderes Üniversitesi akademik personeli üzerinde bir uygulama. Electronic Journal of Vocational Colleges, BÜROKON Özel Sayısı, 134-152.
• Aronsson, G., Klas, G. ve Margareta, D. (2000). Sick but yet at work. An empirical study of sickness presenteeism. Journal Epidemiology Community Health, 54 (7), 502-509.
• Arslaner, E. ve Boylu, Y. (2015). İş hayatında presenteeism: Otel işletmeleri açısından bir değerlendirme, İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(4),123-136.
• Bakan, İ., Doğan, İ. F., Yılmaz, S. Y., Oğuz, M. (2018). Sağlık Personellerinde presenteism algısının stres ve performans üzerindeki etkisi: Bir alan araştırması, The Journal of Academic Social Science Studies, 66(2), 373-386.
• Baklacı, E. (2013). İş stresi ve tükenmişlik arasındaki ilişki: Banka çalışanları üzerinde bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Bal, F. (2014). Presenteizm ve psikolojik sözleşmenin duygusal zekâ ile ilişkisi: Gaziantep Üniversitesi’nde bir uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Gaziantep.
• Balcı, O. (2016). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenler ve yöneticilerin örgütsel sinizm, kendini işe verememe (Presenteizm) ve sosyal kaytarma arasındaki ilişkinin incelenmesi:Arnavutköy İlçesi örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Bartram, J, Joıner, T.A, Stanton, P. (2004). Factors affecting the job stres of Australian nurses: Implications for recruitment and retention, Contemporary Nurse, 17(3), 293-304.
• Basım, N. H., Erkenekli, M. ve Şeşen, H. (2010). Birey davranışındaki kontrol odağının rol çatışması ve rol belirsizliği algısı ile ilişkisi: Kamu sektöründe bir araştırma. Amme İdaresi Dergisi, 43(1), 145-165.
• Beehr, T. A., ve Newman, J. E. (1978). Job stress, employee health, and organizational newman, John E.: Effectiveness: A facet analysis, model, and literature review, Personnel Psychology, 31, 665-699.
• Bierla, I., Huver, B., ve Richard, S. (2013). New evidence on absenteeism and presenteeism, The International Journal of Human Resource Management, 24(7), 1536-1550.
• Bıron, C., Brun, J., Ivers, H., ve Cooper, C. L. (2006). At work but ill: Psychosocial work environment and well-being determinants of presenteeism propensity, Journal of Public Mental Health, 5(4), 26-37.
• Bölür, S. (2018). Algılanan liderlik davranışının örgütsel sinizm ve presenteizm üzerine etkisini belirlemeye yönelik bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, , Edirne.
• Burton, W, N., Chen, C. Y, Contı, D. J., Schultz, A. B., ve Edıngton, D. W. (2006). The association between health risk change and presenteizm change, Journal of Occupational and Environmental Medicine, 48(3), 252-263.
• Ceylan, A. ve Ulutürk, Y. H. (2006). Rol belirsizliği, rol çatışması, iş tatmini ve performans arasındaki ilişkiler, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(1), 48-58.
• Çelik, M. ve Turunç, Ö. (2009). Aile-iş çatışması, iş stresi ve örgütsel sadakatin iş performansına etkisi: Savunma sektöründe ampirik bir çalışma, Savunma Bilimleri Dergisi, 8(2), 217-245.
• Chia, Y.M. ve Chu, M.J.T. (2016). Moderating effects of presenteeism on the stress-happinessrelationship of hotel employees: A note. International Journal of Hospitality Management, 55, 52-56.
• Çiftçi, B. (2010). İşte var ol(ama)ma sorunu ve işletmelerin uygulayabileceği çözüm önerileri, Çalışma ve Toplum, 1, 155.
• Cooper, C.L. (1998). The changing nature of work. Community Work and Family, 1(3),313-317.
• Deery, M. ve Jago, L. (2009). A framework for work – life balance practices: Addressing the needs of the tourism ındustry, Tourism and Hospitality Research , 2(9), 106.
• Efeoğlu, E. ve Özgen, H. (2007). İş-aile yaşam çatışmasının iş stresi, iş doyumu ve örgütsel bağlılık üzerindeki etkileri: İlaç sektöründe bir araştırma, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 237-354.
• Erbaş, K. (2017). Presenteizm ile duygusal bağlılık arasındaki ilişki: seyahat acentaları üzerine bir uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Ankara.
• Eroğlu, F. (2007). Davranış bilimleri. (8. Basım), İstanbul: Beta Basım AŞ.
• Gilbreath, B. ve Karimi, L. (2012). Supervisor behavior and employee Presenteeism, International Journal of Leadership Studies, 7(1), 114-131.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2017). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. (4. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hair J.F, Anderson, R.E., Tatham, R. L, ve Balck, W.C. (1995). Multivariate data analysis with readings. (4. Baskı), New Jersey: Prentice Hall.
• Hansen, C. D. ve Andersen, J.H. (2008). Going ill to work- what personal circumstances, attitudes and work-related factors are associated with sickness presenteeism, Social Science and Medicine, 67(6), 956-964.
• Hemp, P. (2004). Presenteeism: At work-but out of it. Harvard Business Review, 82(10),49-58.
• Johns, G. (2010). Presenteeizm in the workplace: A review and research agenda, Journal of Organizational Behavior, 31, 519-542.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri, (5. Baskı), Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kara, H. ve Sezici, E. (2013). Girişimci kadın yöneticilerin stres altında kendini denetleme becerileri: Bu konuda düzenlenen bir anket çalışmasının sonuçları, The Journal of Academic Social Science Studies, 6(2), 669-695.
• Kaygın, E., Kerse, G. ve Yılmaz, T. (2017). Kamu çalışanlarında örgütsel bağlılık ve presenteeism arasındaki ilişki: Kars İl örneği. Ombudsman Akademik, 6, 181-204.
• Koçoğlu, M. (2007). İşletmelerde presenteeism sorunu ve insan kaynakları yönetimi çerçevesinde mücadele yöntemleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Koç, F., Kaya, N., Özbek, V., ve Akkılıç, M.E. (2014). algılanan fiyat ile tüketici güveni arasında algılanan hizmet kalitesinin aracı etkisi: bankacılık ve gsm sektörlerinin karşılaştırılmasına yönelik bir araştırma, Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 13, 1-26.
• Koopman, C., Pelletıer, K. R., Murray, J. F., Sharda, C. E., Berger, M. L., Turpın, R. S., Hackleman, P., Gibson, P., Holmes, D. M., Bendel, T. (2002). Stanford presenteeism scale: Health status and employee productivity, Journal of Occupational Environmental Medicine, 44(1), 14-20.
• Lowe, G. (2002). Here in body, Absent in productivity. hr reporter, The National Journal Of Human Resource Management, 1-2.
• Macgregor, J.N., Cunningham, J.B. ve Caverley, N. (2008). Factors in absenteeism and presenteeism: Life events and health events, Management Research News, 31(8), 607-615.
• Nakip, M. (2006). Pazarlama araştırmaları teknikler ve (SPSS destekli) uygulamalar. (1. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Oruç, Ş. (2015). Presenteizm ile örgütsel sessizlik arasındaki ilişki üzerine bir araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Aksaray.
• Örücü, E. ve Kaplan, E. (2001). Kamu ve özel sektör çalışanlarında devamsızlık sorunu, Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 7(1), 93-112.
• Özmen, G. (2011). Presenteizm ile örgütsel bağlılık ilişkisi: Tekstil çalışanları üzerinde bir araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Eskişehir.
• Quazi, H. (2013). Presenteeism: The invisible cost to organizations. Hampshire: Palgrave Macmillan. 22.02.2019 tarihinde http://www.palgrave.com/page/detail/presenteizm-hesan-quazi/ adresinden erişilmiştir.
• Robertson, I. ve Cooper, C. L. (2011). Well-being: Productivity and happiness at work. (1. Baskı). Hampshire: Palgrave Macmillan.
• Roelen, C. A., ve Groothoff, J. W. (2013). Rigorous management of sickness absence provokes sickness presenteeism. Occupational Medicine, 60(4), 244-245.
• Sang-Hoon, L., Yuhyung, S. ve Seung, I.B. (2017). Task characteristics andwork engagement: Exploring effects of role ambiguity and ıct presenteeism, Sustainability, 9, 1855. doi:10.3390/su9101855.
• Sager, J. K. (1994). A Structural Model depicting salespeople’s job stress, Journal of the Academy of Marketing Science, 22(1), 74-84.
• Schafer, W. (1987). Stress management for wellness. New York: Mc Graw Hill
• Şimşek, Ş., Akgemci, T., Çelik, A. (2010). Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Tunç, T. (2008). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ile rol çatışması ve rol belirsizliği arasındaki ilişki: Bir üniversite hastanesi örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Turunç, Ö. ve Çelik, M. (2010). Çalışanların algıladıkları örgütsel destek ve iş stresinin örgütsel özdeşleşme ve iş performansına etkisi. Yönetim ve Ekonomi, 17(2), 183-206.
• Yang, T., Yina, G., Mıngxu, M., Yaxin, L., Huılin, T. ve Jianwei, D. (2017). Job stress and presenteeism amongchinese healthcare workers: The mediating effects of affective commitment, Int. J. Environ. Res. Public Health, 14, 978. doi:10.3390/ijerph14090978.
• Yeşiltaş, M. D. ve Türk, M. (2017). İş stresinin çalışanların iş akış deneyimleri üzerindeki etkisi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 935-941.
• Yeşiltaş, M. ve Erbaş, E. (2017). Presenteizm ile duygusal bağlılık arasındaki ilişki: seyahat acentaları üzerine bir uygulama, Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 21(1), 121-135.
• Yurdadön, C. (2018). Psikolojik sermaye ile iş stresi ilişkisi: TCDD makinistleri üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Türk Hava Kurumu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Webster, J.R., Beehr, T.A. ve Love, K. (2011). Extending the challenge-hindrance model of occupational stress: The role of appraisal, Journal of Vocational Behaviour, 79, 505-506.
• Zhou, Q., Martinez, L. F., Ferreira, A. I. ve Rodrigues, P. (2016) Supervisor support, role ambiguity and productivity associated with presenteeism: a longitudinal study, Journal of Business Research, 69 (9). 3380-3387.