Halide Edip’te Eğitim Fikri ve Onun Talim ve Terbiye İsimli Eseri

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 20, 1861 - 1895, 31.12.2019

Hamza Altın

https://doi.org/10.26466/opus.595764

Öz

II. Meşrutiyet devrinin (1908-1914) edebiyat ve
fikir alanında öne çıkmış bir kadın yazarı olan Halide Edip, Meşrutiyetin
başlangıcında özellikle kızlara ait okulların açılması konusunda çaba gösterdi.
Kadın hareketleri bakımından en önemli eseri sayılan ütopik romanı “Yeni
Turan”da kadınlar İstanbul dışında Erzurum’da okullar açmışlardı. Halide Edip,
II. Meşrutiyetin ilanından sonra Tanin, Musavver, Türk Yurdu vb. gazete ve
dergilerde yazdığı makalelerin önemli kısmını talim-terbiye meselesi teşkil
etmekteydi.  O, kadınların eğitimine
büyük önem vermekteydi. Çünkü kadınlar, eğitilmeden kendilerine verilen
hakların hiç birisinden faydalanması mümkün değildir.  O, kadını yetişecek neslin ilk öğretmeni
olarak düşünmekteydi. Meşrutiyetten sonra bu idare için yeni insan tipi
gerekmektedir. Yeni insan tipi için ise; 1. Yeni eğitim ve öğretim 2. Bunu
gerçekleştirecek öğretmen ve anneler gereklidir. Oysa Türk kadını buna hazır
değildi. Halide Edip, Talim ve Terbiye isimli eserini İstanbul Kız Öğretmen
Okulu’nda (Dârülmuallimât) öğretmenlik yaptığı sırada kaleme aldı. Bu eseri,
Amerikalı eğitimci Horn’un İlm-i Talimin Psikolojik Esasları isimli eserinin
Türkçe tercümesine kendi fikirlerini ekleyerek oluşturdu. Halide Edip, Talim ve
Terbiye’de genel eğitim düşüncelerinin yanında öğretmenlere çeşitli
tavsiyelerde de bulundu. Bu öğütlerden biri de ders kitapları konusundaydı. Ona
göre kitap bir rehberdir ve öyle olmalıdır. Katiyen ezberlenecek “Bir emir”
olmamalıdır. Bir öğretmen okutulan ders kitabında bazı konular katılmıyorsa
bunu sınıfta dile getirme cesaretine sahip olmalıdır. “Hakiki bir muallim kitap
muallimi değil, hakikat muallimidir.” Kitap öğretmenin yalnızca bir aracı
olmalıdır. 

Anahtar Kelimeler

Halide Edip, Eğitim, Talim, Öğretmen, II. Meşrutiyet

The Idea of Education in Halide Edip’s Works and Her Work “Teaching and Education”

Öz

Halide Edip, who was a prominent female author in
literature and philosophy during 2nd Constitutional Monarchy Period, worked for
the establishment of girls’ schools in early constitutional monarchy. Her
utopian novel "New Turan", which is considered her most important
work on women's movement, women established schools in Erzurum in addition to
Istanbul. Halide Edip, after the declaration of the 2nd Constitutional
Monarchy, wrote significant number of educational articles in newspapers and
journals such as Tanin, Musavver, Turkish Land, etc. Education of women was
very important for her. Because, it is not possible for women to benefit from
any women’s rights without education. She considered women as the first teacher
of future generations. After the declaration of the 2nd Constitutional
Monarchy, a new type of people was required for the new administration. For the
new type of people; 1. New education and instruction 2. Teachers and mothers
who would conduct the new education were required. However, the Turkish women
were not ready for this change. Halide Edip authored her book titled “Education
(Talim ve Terbiye)” during the years when she worked as a teacher in Istanbul
Girls' Teacher Training School (Darülmuallimat). The manuscript was written by
adding her own ideas to the Turkish translation of the book “The Psychological
Principles of Educational Science” by the English educator Horn. In addition to
her general ideas on education, Halide Edip provided certain recommendations
for teachers in her book “Education”. One of these recommendations was about
the textbooks. According to her, the book is and should be a guide. It should
never be an "order" that should be memorized. When a teacher does not
agree even with certain issues mentioned in a textbook, she or he should have
the courage to express this in the classroom during instruction. "A true
teacher is not a teacher of the books, but a teacher of the truth." The
textbooks should be only one of the tools that the teacher utilizes.    

Anahtar Kelimeler

Halide Edip, Education, Exercise, Teacher, Constitutialion Monarchy

Kaynakça

• Ali Kemal, (1339). Açık mektup. Peyam-ı Sabah, No: 11073.
• Acun, F. (2015). Arnavutköy Amerikan Kız Koleji mezunları ve meşhurları. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 22, 417-442.
• Adıvar, H, E. (2005). Mor salkımlı ev. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Akyüz, Y. (1999). Osmanlı döneminde kızların eğitimi ve öğretmen Faika Ünlüer’in yetişmesi ve meslek hayatı. Milli Eğitim, 143, 12-32.
• Altın, H. (2010) II. Meşrutiyet dönemi maarif nazırlarından Emrullah Efendi ve öğretmen yetiştirme tarihimize katkıları. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(2), 151-165.
• Altın, H. (2017). Osmanlı eğitim tarihinde dârülmuallimât:Açılışı ve gelişim süreci. Akademik MATBUAT, 1(1), 20-37.
• Aliş, Ş. (2001) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e edebiyatımızda öğretmen tipleri, Osmanlı dünyasında bilim ve eğitim, milletler arası kongresi tebliğleri. İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi IRCICA, 12-15 Nisan 1999, İstanbul, 447-461.
• Altay, D. (2010). Halide Edip Adıvar. Ankara: Alter Yayınları.
• Aydın H. (2015). Meşrutiyetten Cumhuriyete Türkiye’de kadın. Curr Res Soc Sci, 1(3), 84-96.
• Başcı, V. (1999). Kadının statüsü üzerine bir inceleme, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 67- 78.
• Bilge Y. (2012). Halide Edip’in Yedigün Dergisi’ndeki yazılarında kadına bakışı. İnternational Journal of Social Science, 5(4), 43-61.
• Bilkan A, F. (2005). Halide Edib Adıvar’ın “İnside İndia” adlı eseri ve Hindistan ziyareti. Bilig, 33, 119-136.
• BOA, Dosya No: 65, Gömlek NO: 46.
• Çalışlar, İ. (2011). Biyografisine sığmayan kadın Halide Edip. İstanbul: Everest Yayınları.
• Cemal Paşa. (2012). Hatırât. (Haz. A. Z. İzgöer). İstanbul: DBY Yayınları.
• Cemil Ö. (1988). Dünden Bugüne Türkiye’de Öğretmen yetiştiren kurumlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Çopur, Y. (2010). Halide Edip Adıvar’ın Akşam Gazetesinde çıkan yazıları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Dolu, E. (1968), Pakistan’ın hayran olduğu Türk yazar. Hayat Tarih Mecmuası, 4(10), 64-66.
• Durakbaşa, A. (2017). Halide Edip Türk modernleşmesi ve feminizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Enginün, İ. (1978). Halide Edib Adıvar’ın eserlerinde Doğu ve Batı meselesi. İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fak. Yayınları.
• Enginün, İ. (1988). Halide Edip Adıvar. TDVİA, 1, 376-377.
• Erdal, K. (2008). Halide Edip Adıvar ve üniversite meselesi. Uludağ Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(15), 409 – 428.
• Erdal, K. (2008). Halide Edib Adıvar’ın bakış açısıyla kadının çalışma hayatı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 109-123.
• Erdal, K. (2008). Halide Edip Adıvar ve eğitim. İstanbul: Ezgi Kitapevi.
• Erdal K. (2005). Halide Edip Adıvar ve Halide Nusret Zorlutuna’nın eserlerinde öğretmen ve eğitim. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa
• Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet devrinde eğitim hareketleri. Ankara: Ocak Yayınları.
• Gaye, İ, H. (2015). Halide Edip Adıvar’ın hikâyelerinde kadınlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gönenç, A, Y. (2004) Anadolu Ajansı’nın Türk basın tarihindeki yeri ve önemi. İletişim Fakültesi Dergisi, 19, 83-92.
• Gözütok, T. (2010). Yeni Turan’da millî kimlik sorunu. Turkish Studies, 5(2), 410-448.
• Halide Edip. (1327). Talim ve Terbiye. İstanbul: Tanin Matbaası.
• Halide Edip. (1335). Darülfununda kadın. Büyük Mecmua, 6, 89.
• Halide Edip. (1918). Evimize bakalım: Türkçülüğün faaliyet sahası. Vakit, 252,1.
• Halide Edip. (1924). Gökalp Ziya. Vakit, 2454, 4.
• Halide Salih. (1324). Beşiği sallayan el dünyaya hükmeder. Tanin, 6, 2-3.
• Halide Salih. (1324) Maarif Nezareti Daire-i Aliyesine, dârülmuallimât. Tanin, NO: 56.
• Halide Salih. (1324). Mehasin okuyan kardeşlerime. Mehasin, 6, 418-421.
• Kabaklı A. (1997). Türk edebiyatı. c.3. İstanbul: TEV Yayınları.
• Kaplan M. (1992). Türk edebiyatı üzerinde araştırmalar I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karabulut, R. (2017). Halide Edib Adıvar’ın romanlarında sosyal bir mesele olarak din/ İslam. Karadeniz, 36, 176-201.
• Kazan F. (1995). Halide Edib ve Amerika. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Koçak, A. (2017) Amerika’dan Boğaziçi’ne uzanan bir eğitimci Mary Mills Patrick’in Amerika’da kadınlara mahsus yüksek tahsil risalesi. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 16, 67-81.
• Kurnaz, Ş. (1991). Balkan harbinde kadınlarımızın konferansları. Aile ve Toplum, 1(1), 15-23.
• Küçükgörmen, G, K. (2010). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında kadın ve kadın eğitimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Mutlu, G. (2016). Halide Edip Adıvar’ın “Mor Salkımlı Ev” ve “Sinekli Bakkal” adlı eserlerinin biçim ve içerik özellikleri ile değerler eğitimi açısından incelenmesi. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi,12(5), 129-162.
• Müezzinoğlu, E. (2017). İzmir milletvekili Halide Edip Adıvar’ın TBMM’deki faaliyetleri (1950-1954). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 331-339.
• Ozansoy, M. F. (1964). Halide Edip Adıvar. Hisar, Şubat, 3-22.
• Önertoy, O. (2011). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında toplumsal eleştiri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18(1), 37-46.
• Özkiraz, A, Arslanel, N. (2010). İkinci Meşrutiyet döneminde kadın olmak. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(1), 1-10.
• Sağlam, H. (2015). Halide Edib Adıvar’ın Türk modernleşmesine katkısı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Şahin, C ve Şahin, M. (2013). Osmanlı son dönemi ile milli mücadele yıllarında Türk kadınının sosyal, siyasî ve askerî faaliyetleri. NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 53-72.
• Şahin, N, A. (2012). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında eğitim evreninin kronolojik açıdan incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Trabzon.
• Şahin, V. (2008). Kurmaca tekniği bakımından Halide Edip Adıvar’ın “Handan” romanı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 99-126.
• Şahin, V. (2010). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında yapı ve izlek. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Şanal, M. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda kız öğretmen okulunda görev yapan kadın idareci ve öğretmenler ile okutulan dersler. Belleten, 68(253), 649–670.
• Şanal, M, Güçlü, M. (2005). Yenileşme dönemi eğitimcilerinin öğretmenlik mesleğine bakışları. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1),137-154.
• Şennur Ş. (2013). Kadın ve siyaset. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 4(20), 7-31.
• Sönmez Ü, Ş. (2014), Halide Edip’in meşrutiyet romanına izleksel katkısı: kadın meselesi. 1. Uluslararası Türk Kültürü Araştırmaları Sempozyumu, Nevşehir, 216-225.
• Tanar, M. (2013). Kültür medeniyet ikilemi üzerinden Halide Edip’in düşüncesinde muhafazakârlık. Muhafazakâr Düşünce, 10(38), 161-180.
• Taşer S. (2012). Halide Edip Adıvar’ın öğretmenlikten istifası. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 149-159.
• Taşkıran, T. (1973), Cumhuriyetin 50. yılında Türk kadın hakları. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Yay.
• Tuna, S. (1997). Halide Edip’in romanlarındaki kadınlar ve sorunları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yılmaz, E. (2007). Türk Edebiyatında kadın öğretmen tiplemeleri. SAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 240-251.
• Yılmaz, A. (2013). Halide Edip’te kadın hakları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 20(1), 119-134.
• Yavaş, G. (2017). Yeni Hayat’ın yeni öğretmen tipi: kaba softalıktan idealist öğretmenliğe Ali Ş