Öğretmenlerin Bireysel Hesap Verebilirlik Eğilimlerinin Bireysel ve Kurumsal Bağlam Özellikleri Açısından Karşılaştırılması

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 21, 96 - 124, 31.01.2020

Coşkun Erdağ

https://doi.org/10.26466/opus.613111

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de öğretmenlerin hesap
verebilirliklerine ilişkin eğilimlerini 
betimlemeyi ve  bu eğilimlerin
bireysel ve kurumsal özelliklere göre farklılaşma düzeylerini  belirlemeyi amaçlamaktadır. Aksaray merkez ilçe
sınırları içinde görev yapan ilk, orta ve lise okullarında görevli
öğretmenlerden rastgele belirlenen örneklem grubuna 'Öğretmenlerin Bireysel
Hesap Verebilirlikleri Ölçeği’ uyarlanmış, uygulama sonrası elde edilen ölçek
puanları önce betimlenmiş, arkasından da cinsiyet, kıdem, eğitim düzeyi, branş,
yerleşim yeri, okul türü, sınıf mevcudu gibi bireysel ve kurumsal faktörlere
göre fark analizleri yapılmıştır. Çalışma sonucunda, öğretmenlerin dış
paydaşların beklentilerini karşılama, bunun sonucunda ödül elde etme veya
mevcut yaptırımlardan kurtulma eğilimlerinin orta düzeyde olduğu, buna karşın,
meslek etiğine uygun davranma, yeni şeyler öğrenme ve bu sayede kendini
geliştirme ile en etkili ve doğru davranışı gösterme eğilimlerinin ise daha
güçlü olduğu görülmüştür. Yerleşim yeri, sınıf mevcudu, branş, eğitim düzeyi ve
kıdemden farklı olarak, öğretmenlerin hesap verebilirlik eğilimlerinin
cinsiyetleri ve görev yapılan okul türüne göre farklılaştığı tespit edilmiştir.
Erkek öğretmenler bayanlara kıyasla  daha
çok dış performans değerlendirmelerine uygun davranarak  belirlenen ödüllere ulaşma ve yaptırımlardan
kurtulma eğilimi gösterirken, Anadolu liselerinde çalışan öğretmenler ise
diğerlerine kıyasla daha çok meslek etiğine uygun davranmayı, mesleki yeterlik
ve gelişimlerini sağlama eğiliminde oldukları tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Öğretmen hesap verebilirliği, içsel hesap verebilirlik, dışsal hesap verebilirlik, Cinsiyet, Okul Türü

Exploring Individual and Institutional Factors Affecting Teacher Personal Accountability Felt

Öz

This study aims to describe Turkish teachers' dispositions
of accountability and to determine the individual and institutional factors
that affect their accountability dispositions. Data were collected through the
Teacher Personal Accountability Scale from the random sample of teachers
working at K-12 schools in Aksaray. Teacher personal accountability score
distributions were first described, and then analyzed based on the individual
and institutional factors such as gender, experience, education level, teaching
branch, school location, type of schooland class size. Found that teachers in
Turkey do feel rather more internally accountable with respect to their
teaching than  feel externally
accountable in their interactions with senior management units. They are neither
strongly reactive  nor supportive  to be rewarded or sanctioned according to the
standards-based student evaluations. On the other hand, they strongly feel
internal accountability and more tuned to behave in accordance with the
professional ethics in teaching, to ensure their professional competence and
professional development. Gender emerges as a factor for teacher external
accountability whereas school type for internal accountability. 

Anahtar Kelimeler

Teacher accountability, External accountability, Internal accountability, Gender, School type

Kaynakça

• Altun, T. ve Vural, S. (2012). Bilim ve sanat merkezinde (Bilsem) görev yapan öğretmen ve yöneticilerin mesleki gelişim ve okul gelişimine yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (42), 152-177
• Bakioğlu, A. ve Salduz, E . (2014). Öğretmenlerin hesap verebilirliklerini öğrencilerin akademik başarısı açısından değerlendirmeleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 40 (40), 13-29. http://dergipark.org.tr/maruaebd/issue/389/2703 adresinden erişilmiştir.
• Boydak Ö. M. Polat, H. ve Şener, G. (2014). Sınıf öğretmenlerinin mesleki gelişim eğitimlerine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Uşak Ün-iversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(20), 167-180.
• Bülbül, M. (2011). Türk Milli Eğitim Sisteminde hesap verebilirlik. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ceylan, M. ve Özdemir, S. (2016). Türkiye Ve İngiltere’deki öğretmenlerin sürekli mesleki gelişime ilişkin görüşlerinin ve katılım durumlarının incelenmesi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), 397-417.
• Cheng, Y. C. ve Tsui, K. T.. (1999). Multimodels of teacher effectiveness: Implications for research. Journal of Educational Research, 92 (3), 141-150.
• Çiçekli, A. (2016). Kamu yönetiminde hesap verebilirlik ve BİMER'in hesap verebilir yönetime etkisi: Van sağlık hizmetleri örneği. Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• De Dreu, C. K., ve van Knippenberg, D. (2005). The possessive self as a barrier to conflict resolution: Effects of mere ownership, process accountability, and self-concept clarity on competitive cognitions and behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 89, 345–357.
• Ekici, G. (2014). Öğretmenin öğrencilerin akademik başarı ve başarısızlığından sorumluluk algısı konusunda görüşler: Biyoloji öğretmen adayları örneği. İlköğretim Online, 13(4), 1414-1448.
• Erdağ, C. (2017). Accountability at schools: A study of path analysis. Educational Sciences: Theory and Practice, 17 (4), 1405-1432.
• Erdağ, C. ve Karadağ, E. (2017). Öğretmenler ve okul müdürleri perspektifinden okul hesap verebilirliği politikaları. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 7 (13), 459-496.
• Erdağ, C., ve Karadağ, E. (2018). Exploration of possible individual and institutional effects on school accountability pressures and teacher responses. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 24(1), 93-142. DOI: 10.14527/kuey.2018.003
• Erkoşar, N. (2013). Belediyelerde iyi yönetişim açısından hesap verebilirlik: Küçükçekmece Belediyesi, Yüksek lisans tezi, Fatih Üniversitesi, İstanbul.
• Firestone, W.A. ve Shipps, D. (2005). How do leaders interpret conflicting accountabilities to improve student learning?. In (Firestone, W.A. and Riehl, C. Eds), A New Agenda for Research in Educational Leadership, (s. 81-100). Teachers College Press, New York, NY.
• Folger, R., ve Cropanzano, R. (2001). Fairness theory: Justice as accountability. In( J. Greenberg, ve R. Cropanzano Eds.), Advances in organizational justice (p. 1–55). Stanford, CA: Stanford University Press.
• Frink, D. D. ve Klimoski, R. J. (2004), Advancing accountability theory and practice: Introduction to the human resource management review special addition, Human Resource Management Review, 14, 1-17.
• Frink, D. D., ve Ferris, G. R. (1998). Accountability, ımpression management, and goal setting in the performance evaluation process. Human Relations, 51(10), 1259–1283. doi:10.1177/001872679805101003
• Frink, D.D. ve Klimoski, R.J. (1998). Toward a theory of accountability in organizations and human resource management. In (Ferris, G.R. Ed.), Research in Personnel and Human Resources Management, (s.1-15.)Vol. 16, Elsevier Science/JAI Press, Greenwich, CT,
• Frink, D.D., Hall, A.T., Perryman, A.A., Ranft, A.L., Hochwarter, W.A., Ferris, G.R. ve Royle, M. T. (2008). Meso-level theory of accountability in organizations. Research in Personnel and Human Resources Management, 177-245.
• Gökmenoğlu, T. Beyazova, G. ve Kılıçoğlu, A. (2015). Mesleki Gelişim: Öğrenen Olarak Öğretmen Eğitimcileri. İlköğretim Online, 14(2), 574-592.
• Hall, A. T., ve Ferris, G. R. (2011). Accountability and extra-role behavior. Employee Responsibilities and Rights Journal, 23, 131–144. doi:10.1007/s10672-010-9148-9
• Hall, A. T., Frink, D. D., Ferris, G. R., Hochwarter, W. A., Kacmar, C. J., ve Bowen, M. G. (2003). Accountability in human resources management. In (C. A. Schriesheim, ve L. Neider Eds.), New directions in human resource management (s. 29–63). Greenwich, CT: Information Age Publishing.
• Hall, A. T. (2005). Accountability in organizations: An examination of antecedents and consequences. Doctoral Dissertation. The Florida State University, College of Business, USA.
• Hall, A. T., Frink, D. D., ve Buckley, M. R. (2017). An accountability account: A review and synthesis of the theoretical and empirical research on felt accountability. Journal of Organizational Behavior, 38, 204–224.
• Hochwarter, W.A., Perrewé, P.L., Hall, A.T. ve Ferris, G.R. (2005), Negative affectivity as a moderator of the form and magnitude of the relationship between felt accountability and job tension, Journal of Organizational Behavior, 26 (5) , 517-534.
• Kantos, Z. (2010). İlköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerinin görüşlerine göre kamu ve özel ilköğretim okulları için bir hesap verebilirlik modeli. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kardaş, D.K. (2019). Putting bureaucratic accountability into a perspective in terms of academic achievement. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 31, pp: 349–375. https://doi.org/10.1007/s11092-019-09304-9
• Koçak, E, Turan, S. ve Aydoğdu, E . (2012). Öğretmenlerin Yetki devri, otonomi ve hesap verebilirliklerine ilişkin görüşlerinin incelen-mesi. Eğitim Ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori Ve Uygulama, 5, 117-148.
• Küçükaycan, D.(2018). Hesap verme sorumluluğu çerçevesinde belediyelerde performans raporlamanın performans denetim kriterleri açısından değerlendirilmesi,Yayınlanmamış doktora tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Lerner, J. S., ve Tetlock, P. E. (1999). Accounting for the effects of accountability. Psychological Bulletin, 125(2), 255−275.
• Lerner, J., ve Tetlock, P. E. (2003). The impact of accountability on cognitive bias: Bridging individual, interpersonal, and institutional approaches to judgment and choice. In (S. Schneider ve J. Shanteau Eds), Emerging perspectives on judgment and decision making (s. 431–457). Cambridge: Cambridge University Press.
• Levitt, R., Janta, B. ve Wegrich. K. (2008). Accountability of teachers: Literature review. Rand Europe. Retrived from https://dera.ioe.ac.uk/14020/1/1009_Accountability_of_teachers _Literature_review.pdf
• Mete, F. ve Gürsoy, Ü. (2014). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde öğretmen yeterliklerine ilişkin görüşler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (28-3), 343-356.
• Mitchell, T. R. (1993). Leadership, values, and accountability. In (M. M. Chemers, ve R. Ayman Eds.), Leadership theory and research: Perspectives and directions ( s. 109–136). San Diego, CA: Academic Press.
• Özcan, E. (2011). Türk kamu yönetiminde ve güvenlik hizmetlerinde hesap verebilirlik. Yüksek lisans tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Özen, F. (2011). İlköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerinin görüşlerine göre okul geliştirme aracı olarak hesap verebilirlik. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Roch, S. G., ve McNall, L. A. (2007). An investigation of factors influencing accountability and performance ratings. Journal of Psychology, 141, 499–523.
• Rosenblatt, Z. (2017). Personal accountability in education: measure development and validation, Journal of Educational Administration, 55(1), 18-32, doi: 10.1108/JEA-10-2015-0093
• Sabancı, A. (1999). İlkögretim okullarındaki ödül sisteminin öğretmenler ve müdür yardımcıları için önem derecesi, gereksinimleri karşılama ve iş doyumu sağlama düzeyi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Salduz, E. (2013). Öğretmenlerin hesap verebilirliklerini öğrencilerin akademik başarısı açısından değerlendirmeleri. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Schlenker, B.R. ve Weigold, M.F. (1989), “Self-identification and accountability. In (Giacalone, R.A. and Rosenfeld, P. Eds), Impression Management in the Organization, Lawrence Erlbaum Associates, (s.21-43.), Hillsdale, NJ.
• Scholten, L., van Knippenberg, D., Nijstad, B. A., ve De Dreu, C. K. (2007). Motivated information processing and group decision-making: Effects of process accountability on information processing and decision quality. Journal of Experimental Social Psychology, 43, 539–552.
• Seyhani, M., Özder, H. ve Konedralı, G.(2009). An evaluation of the re-ward-punishment policies applied to trnc primary school teachers. Kuram Ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 57 (57), 109-131.
• Soydan, T. (2012). Eğitim alanında performans değerlendirme sisteminin geçerliği üzerine yönetici ve öğretmen görüşlerine dayalı bir araştırma. Ege Eğitim Dergisi, 13 (1), 1-25.
• Soydan, T.; Abalı, H. ve Kalsen, C. (2014). Eğitim alanında performans değerlendirme sistemine ilişkin okul yöneticilerinin görüşleri. Journal of Education and Future, 6, 91-114.
• Sumak, M. ve Roşan, Ş. (2015). Okul Temelli yönetimin ilköğretim okullarında uygulanabilirliğine ilişkin öğretmen ve yönetici tu-tumlarının incelenmesi: Gaziantep örneği Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (2), 317-334.
• Tetlock, P. E. (1985). Accountability: The neglected social context of judgment and choice. In (L. L. Cummings, ve B. M. Staw Eds.), Research in organizational behavior (Vol. 7, s. 297–332). Greenwich, CT: JAI Press.
• Too, D. R. (1989). Accountability in Hong Kong Secondary Education: The Attitudes of Principals and Vice-Principals in Anglican Schools, Master’s Thesis, University Of Hong Kong, Hong Kong.
• Türkoğlu, M.E. (2015). Öğretmen hesap verebilirliği: Özel bir okulda durum çalışması. Dissertation Thesis, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir Turkey. Retrieved from http://openaccess.ogu.edu.tr:8080/xmlui/bitsteam/handle/11684/363/10022484.pdf.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Uştu, H., Mentiş T. A. ve Sever, B.(2016). Öğretmenlerin mesleki gelişime yönelik algılarına ilişkin nitel bir araştırma. Elektronik Mesleki Gelişim Ve Araştırmalar Dergisi, 4 (1), 82-104.
• Üstünkal, F. T. (2013). Eğitim örgütlerinde performans değerlendirmenin öğretmenler üzerindeki etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, K. ve Yenipınar, Ş . (2019). Okul yöneticilerine göre öğretimsel hesapverebilirlik olgusunun nitel analizi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27 (1), 151-162. DOI: 10.24106/kefdergi.2420
• Yi, P. ve Kim, H.J. (2019). Exploring the relationship between external and internal accountability in education: A cross-country analysis with multi-level structural equation. International Journal of Educational Development, 65, 1–9. https://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2018.12.007