Kriz ve Stres Sürecinde Liderlik Türleri Kurumsal Duygusal Zekâyı ve İnsan Kaynakları Motivasyonunu Nasıl Etkileyebilir?

Yıl 2021, Cilt: 17 Sayı: 38, 5819 - 5841, 15.06.2021

Gazi Uçkun , Hasan Latif , Okan Şeneldir

https://doi.org/10.26466/opus.809051

Öz

Günümüzde artan iletişim ve ulaşım teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte krizler, Dünya çapında yaygınlaşmaya başlamıştır. Hızla değişen çevresel koşullara uyum gösterebilen kurumlar, stres ve kriz yönetiminde daha başarılı olmuştur. Günümüzde önemi daha çok anlaşılan ve karar verici durumunda olan örgüt veya ülke liderleri; küresel ölçekte ön plana çıkmıştır. Ekonomik krizler, çalışanların ruh sağlığını olumsuz yönde etkileyen önemli bir stres nedeni olmuştur. Artan çevresel karmaşıklık ve örgütlerin değişen doğaları nedenleriyle liderler, kriz sürecinde büyük zorluklarla karşılaşmıştır. Çalışanların motivasyon ve duygusal zekâ özellikleri, yöneticilerinin çabalarıyla gelişmiş ve böylece kurumların liderlik gücü artmıştır. Bu çalışmada liderlik türlerinin, kurumsal duygusal zekâ ve insan kaynakları motivasyonu ile ilişkisi incelenmiştir. Üstelik, bu tür ilişkilerin kriz ve stres sürecinden nasıl etkilendiği tartışılmıştır. Kurumsal duygusal zekâ ve insan kaynakları motivasyonu konularına odaklanan ender çalışmalardan birisi olması nedeniyle önem arz eden bir çalışmadır. Literatür taraması yöntemi kullanılan çalışmada; kriz ve stres kavramlarını açıklamak, kurumsal duygusal zekâ ve insan kaynakları motivasyonunun önemini sorgulamak ve liderlik türlerinin etkilerini açığa çıkarmak amaçlanmıştır. Çalışma, liderlik türleri arasında bulunan dönüştürücü ve ruhsal liderlerin, kriz ve stres sürecinde daha etkili oldukları görüşüyle sonuçlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kriz, stres, liderlik, zekâ, motivasyon

How Leadership Types Can Impact Corporate Emotional Intelligence and Human Resources Motivation in the Crisis and Stress Process?

Öz

Crises have started to spread around the world with the developments in communication and transportation technologies. Institutions that can adapt to rapidly changing environmental conditions have been more successful in stress and crises management. Leaders of organizations or countries whose importance is understood more and who are decision makers today; has come to the fore on a global scale. Because of the increasing environmental complexity and the changing nature of organizations, leaders faced major challenges during the crisis. The motivational and emotional intelligence characteristics of the employees have been developed with the efforts of their managers and thus the leadership power of the institutions has increased. In this study, the relationship of leadership styles with corporate emotional intelligence and human resources motivation was examined. Moreover, it has been discussed how such relationships are affected by the crisis and stress process. It is an important study because it is one of the rare studies focusing on corporate emotional intelligence and human resources motivation. The study using the literature review method, concluded with the view that transformative and spiritual leaders, which are among the leadership types, are more effective in the crisis and stress process.

Anahtar Kelimeler

Crisis, stress, leadership, intelligence, motivation

Kaynakça

• Akar, A. C. (2010). Ruhsal liderlik ve ruhsal liderliğin eğitim örgütlerinde uygulanabilirliği hakkında teorik bir çalışma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Akbolat, M., Işık, O. ve Yılmaz, A. (2013). Dönüştürücü liderlik davranışının motivasyon ve duygusal bağlılığa etkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 6(11), 35-50.
• Aslan, Ş. (2009). Duygusal zekâ ve dönüştürücü, etkileşimci liderlik. Ankara: Nobel Yayınları.
• Atabek, E. (1999). Bizim duygusal zekâmız. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Avcı, A. (2019). Örgütsel değişim ve örgüt yönetiminde karizmatik liderlik ve eleştirel bir bakış. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 2(2), 148–157.
• Aydıntan, B. (2009). Ruhsal zekânın dönüştürücü liderlik üzerine etkisini araştıran uygulamalı bir çalışma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), 257-274.
• Bakan, İ. ve Doğan, İ. F. (2013). Liderlik. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Baloğlu, N. ve Karadağ, E. (2009). Ruhsal liderlik üzerine teorik bir çözümleme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 15(58), 165-190.
• Baltaş, Z. (2002). Krizde fırsatları görmek: Yöneticiler için krizde yönetim el kitabı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Blanchard, K. (2007). Liderlikte çıtayı yükseltmek. İstanbul: Kaizen Yayınları.
• Bono, J. E. ve Judge, T. A. (2004). Personality and transformational and transactional leadership: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 89(5), 901-910.
• Brown, M. E. ve Trevino, L. K. (2006). Ethical leadership: A review and future directions. Leadership Quarterly, 17, 595–616.
• Burns, J. MG. (1978). Leadership. New York: Harper & Row Publishers.
• Campbell, S. ve Samiec, E. (2010). 5 boyutlu liderlik. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Canöz, K. ve Öndoğan, A. G. (2015). Kriz yönetiminde dönüştürücü liderin rolü. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 3(1), 36-61.
• Celep, C. (2004). Dönüşümsel liderlik. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Chemers, M. M. (2000). Leadership research and theory: A functional integration. Groups Dynamics: Theory, Research, and Practice, 4, 27-43.
• Çelik, V. (1997). Eğitim yönetiminde vizyoner liderlik. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 3(4), 465-474.
• Çelik, C. ve Sünbül, Ö. (2008). Liderlik algılamalarında eğitim ve cinsiyet faktörü: Mersin ilinde bir alan araştırması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 49-66.
• Doğan, S. ve Demiral, Ö. (2007). Kurumların başarısında duygusal zekanın rolü ve önemi. Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14(1), 209-230.
• Eraslan, L. (2004). Liderlikte post-modern bir paradigma: Dönüşümcü liderlik. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-32.
• Ertürk, A. ve Dönmez, E. (2017). Ruhsal liderlik ve eğitimdeki yansımaları. MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 11-19.
• Freshman, B. ve Rubino, L. (2002). Emotional intelligence: A core competency for health care administrators. Health Care Manager, 20(4), 1-9.
• Fry, L. W. (2003). Toward a theory of spiritual leadership. The Leadership Quarterly, 14, 693-727.
• Gao, F. Y. ve Shanson, B. (2011). The effects of transformational leadership on organizational commitment of family employees in Chinese family business. 2011 International Conference on Economics, Trade and Development, IPEDR 7, 43-48.
• George, B. (2003). Authentic leadership: Rediscovering the secrets to creating lasting value. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
• Gerçek, M. (2018). Yöneticilerin babacan (paternalist) liderlik davranışlarının psikolojik sözleşme bağlamındaki beklentileri üzerindeki etkilerine yönelik bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(2), 101–118.
• Goleman, D. (2002). İyi liderler. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Goleman, D. (2018). İşbaşında duygusal zekâ. (H. Balkara, Çev.). İstanbul: Varlık Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1998).
• Gül, E. ve Güney A. (2019). Duygusal zekâ ve iletişim becerileri arasındaki ilişki. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(2), 141-158.
• Güzel, T. ve Akgündüz, Y. (2011). Liderlik davranışlarının orta düzey yöneticiler üzerindeki etkisi ve yöneticilerin tükenmişlik düzeyleri ile ilişkisi: Kuşadası otel işletmelerinde bir araştırma. ÇOMÜ Yönetim Bilimleri Dergisi, 9(2), 281-296.
• Jones, P. R. (2018). Critical analysis of Robert K. Greenleaf’s servant leadership: A journey into the nature of legitimate power and greatness. International Journal of Language and Literature, 6(1), 10-15.
• Kadibeşegil, S. (2003). Halkla ilişkilere nereden başlamalı? İstanbul: MediaCat Yayınları.
• Kılınç, T. (2002). Liderlik üzerine bir analiz. Hastane Dergisi (Hospital News), 3(15), 84-88.
• Korkut, A. (2012). Ruhsal liderliğe ilişkin kuramsal bir inceleme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Kunhert, K. W. ve Lewis, P. (1987). Transactional and transformational leadership: A constructive, developmental analysis. Academy of Management Review, 12(4), 648-657.
• Kurt, M. ve Özkara, B. (2006). Örgütler, metaforlar ve paradokslar: düzen ve değişim paradoksu temelinde askeri örgüt metaforuna ilişkin bir analiz. 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Bildiri Kitabı, 25-27 Mayıs, Erzurum, 675- 677.
• Odumeru, J. A. ve Ifeanyi, G. O. (2013). Transformational vs. transactional leadership theories: Evidence in literature. IRMBR International Review of Management and Business Research, 2, 355–361.
• Özdevecioğlu, M. (2004). Duygusal olaylar teorisi çerçevesinde pozitif ve negatif duygusallığın algılanan örgütsel adalet üzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik bir araştırma. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59(3), 181-202.
• Paksoy, M. (2002). Çalışma ortamında insan ve toplam kalite yönetimi. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Patterson, K. (2003, Ağustos). Servant leadership: A theoretical model [PDF belgesi]. School of Leadership Studies Online Web site: 16 Mayıs 2020 tarihinde https://www.regent.edu/acad/global/publications/sl_proceedings/2003/patterson_servant_leadership.pdf adresinden erişildi.
• Sassone, V. (2014). Servant leadership [PDF belgesi]. Quality Texas Foundation Online Web site: 4 Ekim 2020 tarihinde https://quality-texas.org/wp-content/uploads/2014/11/Servant-Leadership.pdf adresinden erişildi.
• Scandura, T. A. ve Williams, E. A. (2004). Mentoring and transformational leadership: The role of supervisory career mentoring. Journal of Vocational Behavior, 65(3), 448-468.
• Senge, P. (1990). The fifth discipline. New York: Doubleday Publishing.
• Solmuş, T. (2004). İş yaşamında duygular ve kişilerarası ilişkiler, psikoloji penceresinden insan kaynakları yönetimi. Ankara: Beta Basım Yayım.
• Sparks, J.R. ve Schenk, J.A. (2001). Explaining the effects of transformational leadership: An investigation of the effects of higher-order motives in multilevel marketing organizations. Journal of Organizational Behavior, 22(8), 849-869.
• Srithongrung, A. (2011). The causal relationships among transformational leadership, organizational commitment, and employee effectiveness. International Journal of Public Administration, 34(6), 376-388.
• Tüz, M., Haşit, G., İpçioğlu, İ. ve Suher, İ. K. (2013). Haşit, G. (Der.) Kriz iletişimi ve yönetimi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Ürü, S. F. O., Çalişkan, S. C., Atan, Ö. ve Yozgat, U. (2013). Öğretim üyelerinin hizmetkâr liderlik davranışları ve ardılları üzerine bir araştırma. Ege Akademik Bakış Dergisi, 13(1), 63-82.
• Walumbwa, F. O., Avolio, B. J., Gardner, W. L., Wernsing, T. S. ve Peterson, S. J. (2008). Authentic leadership: Development and validation of a theory-based measure. Journal of Management, 34(1), 89-126.
• Wong, C. ve Law, K. (2002). The effects of leader and follower emotional intelligence on performance and attitude: An exploratory study. The Leadership Quarterly, 13(3), 243-274.