Geriatrik hastalara bakım verenlerin kendi kronik hastalık durumları ve hastalıklarına yönelik tutum ve davranışları

Yıl 2019, , 244 - 251, 01.09.2019

Tarık Eren Yılmaz , Şükran Ceyhan Tuğba Yılmaz , İsmail Kasım

https://doi.org/10.21601/ortadogutipdergisi.495692

Öz

Amaç: Çalışmamızda Sağlık Bilimleri Üniversitesi Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Evde Sağlık Hizmetleri Birimi’ne kayıtlı geriatrik hasta grubuna bakım veren (BV) kişilerin kronik hastalık durumlarının, eğer bir hastalığı varsa kendi kronik hastalıklarını yönetebilme durumlarının ve BV profilinin ortaya konulması amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem: Araştırmamız kesitsel, tanımlayıcı, gözlemsel tipte bir araştırmadır. Çalışmamıza Evde Sağlık Hizmetleri Birimi’ne kayıtlı 65 yaş ve üstü halen aktif hizmet alan tüm hastaların, çalışmaya katılmaya gönüllü olan bakım verenleri dahil edilmiştir. Örneklemimiz çalışma evrenimizin tamamıdır. Evde Sağlık Hizmetleri Birimi’ne kayıtlı bakım verilen geriatrik hasta grubunun sosyodemografik, kronik hastalık ve klinik durumları ile ilgili bilgileri Aile Hekimliği Kliniği tarafından oluşturulmuş olan hasta dosyası arşivinden alınmıştır. Ayrıca BV’lerin durumunu sorgulayan çalışmaya özgü yapılandırılmış bir anket formu araştırmacılar tarafından Aile Hekimliği Kliniğinde yapılan akademik konseylerde tartışılarak hazırlanmıştır. BV kişiler hakkındaki bilgiler bu anket formu kullanılarak rutin evde sağlık hizmetleri kapsamındaki görüşmelerden elde edilmiştir.
Bulgular: Evde sağlık hizmetleri birimine kayıtlı 65 yaş ve üstü hasta sayısı 350 olarak belirlenmiş olup çalışmaya katılmayı kabul eden 213 BV çalışmaya dahil edildi. Bunların yaş ortalaması 58,2±12,4’tür. En küçük BV’nin yaşı 24 iken en büyük 95’ti. BV’lerin %81’i aileden bir akraba, %13’ü yabancı uyruklu ücretli bakıcı ve %6’sı da T.C. vatandaşı olan ücretli bakıcıydı. Eğitim durumları ise %41’i üniversite, %23’ü lise, %31’i ilkokul mezunuydu ve %5’inin okuma yazması yoktu. BV’lerin tamamına yakını kadındı.

BV’nin %51’inde en az bir kronik hastalık vardı (n=109). En fazla kronik hastalık sayısı 5’ti. Bunların 66’sında hipertansiyon, 28’inde diabetes mellitus, 21’inde guatr, 12’sinde koroner arter hastalığı, 8’inde kanser vardı. Kronik hastalığı olanların %95’i tedavisini düzenli alıyordu. BV’lerin kronik hastalığı olanların %77’si tıbbi kontrollerine düzenli gittiğini belirtti. Düzenli gitmeyenlerin %36’sı kendi ihmali olduğunu, %60’ı ise hasta bakımı ile ilgilendiği için kontrollerine düzenli gidemediğini belirtti. Baktıkları hastaların sahip olduğu kronik hastalık sayısı ortalaması ise 3,1±1,3’tü. Bakım verilen hastaların %39’u tam bağımlı, %49’u yarı bağımlı, %12’sinin ise bağımsız olduğu saptandı. Tedavisini düzenli alamayan BV’lerin hepsinin baktığı hastası tam bağımlıydı. Kontrollerine düzenli gitmeyenlerin %92’sinin hastasının yatağa tam veya yarı bağımlı olduğu görüldü.
Sonuç: Çalışmamızda BV’lerin çoğu aileden biriydi ve BV’lerin yarısında en az bir kronik hastalık mevcuttu. Bu hizmete başlayan BV’lerin zamanla bakım hizmeti yükü ağırlaştıkça kendi kontrollerini aksatabilmekteydi. Ancak kendi kontrol ve ilaçlarını aksatsalar bile bakım verdikleri kişinin ilaçlarını aksatmamaktaydılar. Evde sağlık hizmetleri planlanırken bu kişiler de unutulmamalı ve sağlık durumları önemsenmelidir.

Anahtar Kelimeler

Bakım veren, evde sağlık hizmetleri, aile hekimliği, geriatri

Chronic disease profiles of caregivers of geriatric patients and attitudes and behaviors to their chronic diseases

Öz

Aim: In our study caregivers of geriatric home health care patients who registered in The Home Health Services Unit of Ankara Numune Training and Research Hospital, University of Health Sciences with chronic disease states investigated for managing their chronic diseases and caregiver profile.
Material and Method: This is a cross-sectional, descriptive, observational study. Caregivers of geriatric patients (65 yrs. and older) who registered in the Home Health Services Unit of Health Sciences University Ankara Numune Training and Research Hospital and volunteered to participate were included. Our sample is the whole of our study universe. Suitable information about patients and caregivers obtained from patient files. In addition, a structured questionnaire, which search the status of caregivers, was prepared by the researchers in the academic councils of Department of Family Medicine. Information about caregivers was obtained from interviews in routine home health services using this questionnaire.
Results: 350 caregivers determined and 213 of them agreed to participate in the study. The mean age of these patients was 58.2 ± 12.4 years (min 24, max 95 yrs.). 81% of the caregivers were family relatives, 13% were paid careers with foreign nationality and 6% were paid caregiver from Turkish nationality. 41% of them were university graduates, 23% were high school graduates, 31% were primary school graduates and 5% were not literate. Almost all caregivers were women. 51% of caregivers had at least one chronic disease (n = 109). The maximum number of chronic diseases was 5. Sixty-six had hypertension, 28 had diabetes mellitus, 21 had thyroid disease, 12 had coronary artery disease and 8 had cancer. 95% of patients with chronic disease were taking regular treatment; 77% said that they had regular medical checks, 36% of those who did not have medical checks regularly. Sixty percent of them said that they could not attend their controls because of caregiving. The average number of chronic diseases in patients who received care was 3.1 ± 1.3. When we looked at dependency of patients; 39% were fully dependent, 49% were half dependent and 12% were independent. All of the caregivers who were unable to take regular treatment cared fully dependent patients. 92% of caregivers who couldn’t attain controls had fully or partially dependent patients.
Conclusion: In our study, most of the caregivers are family member and half of them had at least one chronic disease. Over time, the caregivers who started this service could disrupt the control of their own diseases as the burden of care was worsened. However, even if they did not control their own medication, they did not interfere with the medication of the person they care for. When planning home health services, these individuals should not be forgotten and their health status should be considered.

Anahtar Kelimeler

Caregivers, home care services, family medicine, geriatrics

Kaynakça

• Türk Dil Kurumu, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts, T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Erişim Tarihi: 04.07.2018.
• Toseland RW, Smith G, Mccallion P. Family caregivers of the frail elderly. Gitterman A (ed). Handbook of social work practice with vulnerable and resilient populations. Second Edition. Columbia University Press; 2001: 548.
• World Health Organization. Home-Based Long-Term Care. WHO Technical Report Series. Geneva; 2000: 898.
• World Health Organization. Global Health and Ageing, National institute on aging, National Institute of Health. NIH Publication; 2011: 11-7737.
• Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü. Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik. Ankara, 27.02.2015; Resmi Gazete: Sayı: 29280.
• İnci FH, Erdem M. Bakım Verme Yükü Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlanması, Geçerlilik ve Güvenilirliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008; 11(4): 85-95.
• Uğur Ö. Onkoloji hastasına evde bakım verenlerin bakım yükünün incelenmesi. Doktora Tezi. Ege Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi, İzmir; 2006.
• Altın M. Alzheimer tipi Demans hastalarına bakım verenlerde tükenmişlik ve anksiyete. Tıpta Uzmanlık Tezi. T.C. Sağlık Bakanlığı Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, İstanbul; 2006.
• Erdem M. Yaşlıya bakım verme. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2005; 8(3): 101–106.
• Adak N. Yaşlıların gayri resmi bakıcıları: kadınlar. Aile ve Toplum Eğitim, Kültür ve Araştırma Dergisi 2003; 2: 1-9.
• Yeşil T, Esin ÇU, Medet K. Kronik hastalığı olanlara bakım verenlerin bakım yükü ve yaşam kalitesinin incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2016.
• Kalınkara V, Kalaycı I. Yaşlıya evde bakım hizmeti veren bireylerde yaşam doyumu, bakım yükü ve tükenmişlik. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi (YSAD), Elderly Issues Research Journal (EIRJ) 2017; 10(2): 19-39.
• Çetinkaya F. Demanslı hastaya bakım verenlerin bakım yükünün incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir; 2008.
• Morimoto T, Schreiner SA, Assono H. Caregiver burden and health-related quality of life among japanese stroke caregivers. Age and Ageing 2003; 32(2): 218-223.
• Dağdeviren TS. Evde sağlık hizmeti alan hastaların bakım veren yakınlarında bakım yükünün değerlendirilmesi. Tıpta Uzmanlık Tezi. SBU Ankara Keçiören Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Aile Hekimliği Kliniği, Ankara; 2017.
• Işık K. Yaşlı hastaya evde bakım verenlerin yaşam doyumları ile bakım yükleri arasındaki ilişki ve etkileyen faktörler. Yüksek Lisans Tezi. İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı Halk Sağlığı Hemşireliği, Malatya; 2013.
• Koyuncu EY. Yaşlıya evde bakım veren aile bireylerinin bakım yükü ve etkileyen faktörler. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir; 2009.
• Mollaoğlu M, Tuncay F, Fertelli T. İnmeli hasta bakım vericilerinde bakım yükü ve etkileyen faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi 2011; 4(3): 125-130.
• Yaşar F. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı olan bireylerin primer bakım vericilerinin gereksinimleri, bakım verme yükü ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Başkent Üniversitesi, Ankara; 2008.
• Bekdemir A. Yatağa bağımlı hastalara bakım veren bireylerin yaşadıkları sorunlar ve bakım yükünün belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Haliç Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul; 2014.
• Atagün Mİ, Balaban ÖD, Atagün Z, Elagöz M, Özpolat AY. Kronik hastalıklarda bakım verme yükü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2011; 3: 513-552.
• Ilse IB, Feys H, De Wıt L, Putman K, Weerdt WD. Stroke caregivers’ strain: prevalence and determinants in the first six months after stroke. Disability and Rehabilitation 2008; 30(7): 523-530.
• Koçak G. İnmeli hastalarda bakım vericinin yükü. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul; 2011.
• Sugihara Y, Sugisawa H, Nakatani Y, Hougham GW. Longitudinal change in the well-being of japanese caregivers: variations across kin relationships. Journal of Gerontology: Psychological Sciences 2004; 59B: 177-184.